Aug 3, 2014

آذربایجان موغاملاری 2

فرهاد جعفری 

ایکینجی بؤلوم :  موغامین قورولوشو

آذربایجان موغام لاری موختلیف ایری و کیچیک حیصه لره بؤلونور. بونلارین بیر سیراسی اینسترومئنتال شکیلده ایفا اولونور ، بعضی سی ده ووکال – اینسترومئنتال شکیلده : درآمد ، برداشت ، مایه ، شؤعبه ، گوشه ، تصنیف ، رنگ ، آواز و... .  بو حیصه لر وزن باخیمیندان اوچ دسته یه بؤلونورلر : وزنلی(بحرلی)حیصه لر : رنگ ، دیرینگی ، درآمد و تصنیف . سربست وزنلی (بحرلی) حیصه لر : شؤعبه لر ، گوشه لر ، مایه ، برداشت. قاریشیق وزنلی (یاریم بحرلی) حیصه لر : ضربی موغام لار او جومله دن هئیراتی ، اووشاری ، قاراباغ شکسته سی ، عوزال و... ،  موغام لارین ریتمیک یئرلری او جومله دن راست موغامیندا عوشاقین ریتمیک یئری ، راهاب موغامیندا مسیحی نین ریتم یئری ، بایاتی شیرازدا دیلروبانین ریتمیک یئری ، هومایون و شوشتر موغام لاریندا کیچیک
مثنوی و ها بئله دشتی ، نوا ، افشاری [1] موغام لاری نین ریتمیک حیصه لری و... .


شؤعبه (Şöbə = بؤلوم) :  شؤعبه ؛ عرب سوزو اؤلموش و آذربایجان تورکجه سینده بؤلوم آنلامینی داشیییر.  قدیم شرق موسیقی سینده شؤعبه لرین سایی 24 اولموشدور ، هر بیر موغام ایکی شؤعبه دن عیبارت اولموش و نهایتا  موسیقی ده بیر قایدا اولاراق بیر شؤعبه دن ایکی گوشه وجودا گلیرمیش. میثال : بوسلیک موغامی نووروز صبا و عشیران شؤعبه لرینه بؤلونرمیش و نوروز صبا شؤعبه سی دوگاه و محسنی گوشه لرین قورورموش.

   آذربایجان چاغداش موسیقی شوناسلیغیندا موستقیل ، بیتکین و سربست وزنلی اولان و موغام لاد لاری نین بیرینه اساسلانان موغام پارچاسی ، شؤعبه آدلانیر. میثال اوچون شوشتر موغامیندا ترکیب شوعبه سی شوشتر لادینا باغلی دیر. شؤعبه لر ؛ موغامین بینؤورسی نی تشکیل ائدیرلر. میثال : « شور- شاهناز ، بایاتی قاجار ، شکسته فارس ، سماع شمس ، حجاز و سارنج » شور موغامی نین شؤعبه لری دیلر.

 اَیاق (Əyaq) :  هر شؤعبه نین اؤزونه مخصوص ایاغی اولور. باشقا ایفاده ایله دئییلسه ، ایفاچی  بیر شعبه دن باشقا شؤعبه یه کئچیت آلماق اوچون گرک بیرینجی شؤعبه نی سونا چاتدیرسین ، اوندان سونرا رنگ یا تصنیف چالینما/ اوخونما یا دا آواز واسطه سی ایله باشقا شؤعبه یه کئچسین ، بو ایشه آذربایجان موغام ایفاچیلیغیندا ایاق دئییلیر. شؤعبه لردن علاوه هر موغامین اؤزنه مخصوص ایاغی اولور ، او دا مایه یه قاییتماق لا مومکون اولور.
گوشه(Guşə = قوشه) :  گوشه و داها دقیق دئسک قوشه (Quşə)  تورک سؤزجوگو اولموش و موسیقی ده  موغام شؤعبه لرینین ایچینده ایفا اولونان  و حجمجه کیچیک اولان ، آنجاق آیدین، بیتکین و سربست وزنلی موسیقی فیکیرینه دئییلیر. شرق خالق لاری نین کلاسیک موسیقی سینده گوشه لرین سایی 48 اولموش و هر شؤعبه دن ایکی گوشه ایستخراج[2]  اولونارمیش.  بوگونکو موغام گوشه لری ؛ واخت ایله کئچمیشده موستقیل موغام شؤعبه لری اولموش ، آنجاق زامان کئچدیکجه اونلارین بعضی مئلودیلری اونودولموش و حجمجه قیسالمیش ، نهایتده گوشه شکلینه دوشموشلر. میثال : حسینی و راک راست موغامیندا - شاه ختایی ، دوگاه و ماوراءالنهر بایاتی قاجار موغامیندا ، موعالیف ، قرّه و مغلوب چاهارگاه موغامیندا و... گوشه ساییلیرلار.
   گوشه ایله شوعبه نی بیری - بیریندن فرق لندیرن جهت یالنیز اونلارین حجمی اولمامیش ، بلکه ده اونلار ایاق(یئکون وورماق) باخیمیندان دا بیری بیریندن فرقلنیرلر. بئله کی بوندان اؤنجه ایشاره اولوندوغو کیمی شؤعبه لر اؤزل ایاق لارا مالیک دیرلر ، حال بو کی گوشه لر ین ایاق لاری اکثر حال لاردا شؤعبه لرین ایاق لار ایله عینی اولور. آنجاق ایستثنا اولاراق اولا بیلر بیر گوشه نین ایاغی اونون منسوب اولدوغو شؤعبه نین ایاغی ایله فرقلنسین. بؤیوک موغام شؤعبه لری نین گوشه لری ده سایجا چوخ اولور ، آنجاق کیچیک شؤعبه لره یالنیز بیر گوشه داخیل اولور.
 برداشت (Bərdaşt = گیریش) :  برداشت فارس سؤزو اولموش و تورکجه گؤتورمک مصدری ایله عینی دیر. آنجاق موغام موسیقی سینده موغاما گیریش رولونو ایفا ائتدیگی اوچون «گیریش» سؤزونو اونون یئرینه ایشلدیلمه سی مصلحت گؤرونور.   برداشت ؛ موغام لارین اولینده موغاما گیریش اوچون چالینان و یا چالنیب – اوخونان  سربست بحرلی اولان ، کیچیک موغام شؤعبه سی دئمک دیر. برداشت همیشه موغامین زیل شعبه لرینه اساسلانمیش و مئلودی سی او شؤعبه دن آلینیر. بونا گؤره کی موغام باشلانارکن ، موغامین زیل (اوجا) پرده ده ایفا اولونماسی دینله ییجی نین ماراغی نی موغامین دینله مه سینه داها آرتیریر و  بئله لیکله دینله ییجی هانسی موغامین ایفا اولونماسینی باشا دوشوب و او موغامین دینله مه گینی گوزله ییر. میثال اوچون راست موغامی نین برداشتی عیراق شؤعبه سی اوزرینده و یا چاهارگاه موغامی نین برداشتی منصوریه اوزرینده قورولور و... .
   برداشتین اینسترومئنتال ایفاچیلیقدا اؤنملی رولواولموش و موغام اونون ایفاسی ایله باشلانیر ، آنجاق ووکال – اینسترومئنتال ایفاچیلیقدا ، اونون ووکال ایفاسی خواننده دن آسیلی دیر یعنی خواننده برداشتی اوخویا بیلر یا دا اونو اینتسترومئنتال ایفاچیلغا بوراخا بیلر. آذربایجاندا موغام لارین برداشت سیز اوخوماغی کئچمیشده بیر عنعنه یه چئوریلمیشدی و خان شوشینسکی ، متعلّم متعلّموو ، ابوالفتح علی یئو ، عاریف بابایئو و باشقالاری کیمی خواننده لر موغام لاری  برداشت سیز ایفا ائتمیشلر.حال بو کی  بعضی خواننده لر ده او جومله دن حاجی بابا حسینوو ، یعقوب محمدوو ، عالیم قاسیموو ، آغاخان عبدالله یئو و... اکثر حال لاردا موغام لاری برداشت ایله اوخوموشلار . موغام لارین برداشتینی ووکال – اینسترومئنتال شکیلده ایفا ائتمک موغام ایفاچیلیغیندا یئنی لیک ساییلیر.  بعضی موغام لارین برداشتی نین اؤزونه مخصوص آدی اولور. راست موغامیندا نوروز رونده ، شوشتر موغامیندا بزم گاه ، رهاب موغامیندا امیری ، ماهور هیندی ده سوز و گداز و...
مایه (=Mayə  تمل) : آذربایجان موسیقی سینده مایه سؤزو ایکی آنلامی ایفاده ائدیر. بیرینجی سی  قدیم موسیقی تاریخی ایله باغلی اولموش و واخت ایله «آوازات ستّه» آدلانان ، آلتی آوازدان بیری اولان مایه دئمک دیر. مایه نین بو مفهومو داها اونودولموش و چاغداش موسیقی شناسلیقدا مایه دن مقصد اونون ایکینجی آنلامی دیر یعنی برداشتدان سونرا ایفا اولونان ، موستقیل ، بیتکین و سربست بحرلی موغام پارچاسی دیر.  مایه هر موغامین اساس ، مرکزی و ها بئله ان بؤیوک شوعبه سی ساییلیر. اولا بیلر بیر موغام برداشت سیز ایفا اولونسون آنجاق هئچ بیر موغامی مایه سیز تصوور ائتمک اولماز. بئله لیکه برداشت یالنیز موغاما داخیل اولماق اوچون ایفا اولونور حال بو کی  بوتون موغام لار مایه دن باشلانمیش ، موختلیف شؤعبه لر و گوشه لری ایفا اولوندوقدان سونرا یئنه ده موغامین مایه سینه قاییتدیقدان سونرا  اونون واسطه سی ایله موغام سونا چاتیر.
تصنیف (Təsnif) :تصنیف ؛ عرب سؤزجوگو اولموش و ووکال - اینسترومئنتال و بحرلی موسیقی حیصه سینه دئییلیر. تصنیف لرین سؤزلری کوپلئت (ایکی یا نئچه بئیت شعردن عیبارت) اساسیندا و ثابت اؤلچولو شعر قالیب لریندن او جومله دن کلاسیک شعر لردن (غزل و...) و ها بئله شیفاهی ادبیات نمونه لریندن (بایاتی ، قوشما و...) اولور. هر بیرکوپلئتین سونوندا ناغارت اوخونور. ناغارات تصنیف اوخونارکن هر کوپلئتده تکرار اولونان سؤزلر دئمک دیر. تصنیفین سؤزلری بسته کار طرفیندن موسیقی یه قوشولورسا او تصنیف بسته کار تصنیفی آدلانار : میثال اوستاد سلیمی نین بسته لدیگی آیریلیق ماهنی سی نین سؤزلری فرهاد ابراهیمی دن دیر. آنجاق بیر حالدا کی تصنیفین سؤزلری نین مولفی ، موسیقی سی و بسته کاری  بللی اولماییرسا خالق ماهنی سی آدلانیر ، خالق ماهنی لاری - فولکلوروموزون بیر نمونه سی اولاراق - نسیلدن نسیله کئچمیش و  خالقین یادداشی طریق ایله بو گونوموزه  قدرگلیب چاتمیشدیر. میثال : ساری گلین ، قارا گیله ، قاچاق نبی ، سونا بولبول لر ، آپاردی سئل لر سارانی و... کیمی.
    تصنیف موغامین هر یئرینده اوخونا بیلر: درآمد و برداشت آراسیندا ، مایه دن سونرا ، شؤعبه لر آراسیندا و نهایتا موغامین سونوندا. اونا گؤره قطعیت له دئمک اولماز تصنیف همیشه شؤعبه لری تاماملاندیرما اوچون ایشلنیر. بوتؤولوکده تصنیف لر منسوب اولدوغو شؤعبه ایله تانینیرلار : دیلکش تصنیفی ، حیصار تصنیفی، بایاتی اصفهان تصنیفی و یا موغامین آدی ایله آدلانیرلار :  راست تصنیفی ، شور تصنیفی ، هومایون تصنیفی ، دشتی تصنیفی و... . بیرینجی سی یالنیز منسوب اولدوغو شؤعبه دن سونرا اوخونا بیلر آنجاق ایکینجی سی منسوب اولدوغو موغامین موختلیف یئرلرینده اوخونا بیلر.
رنگ (Rəng) : شؤعبه لر آراسیندا یالنیز اینسترومئنتال شکلیده ایفا اولونان ، بحرلی و موسیقی فیکیرینه مالیک اولان ، کیچیک موسیقی حیصه سی ، رنگ دئمکدیر. آنجاق گاهدان موغامین اولینده درآمد یئرینه و یا بؤیوک شؤعبه لرین ایچینده ده ایفا اولونور. رنگ لر اؤزلریندن قاباقکی شؤعبه لره باغلی اولموش و مئلودی لری او شؤعبه نین مئلودی لرینه بنزه ییر. رنگ لر اوچ نؤوع اولور: لیریک (عاشقانه) ، رقص رنگ لری ، مارش رنگ لری. رنگ لرین چوخوسو ایکینجی نؤوعدن اولور. دیرینگی یا دیرینگه(Diringə)  حجمجه قیسا رنگه دئییلیر.
درآمد( = Dəramədباشلانیش) : درآمد فارس سؤزو اولموش و تورکجه ده باشلانیش دئمک دیر و اونون یئرینه باشلانیش سؤزونون ایشلنمه سی مصلحت گؤرونور. درآمد ده رنگ ژانرلاریندان بیری دیر و  چوخ حال لاردا اونون خصوصیتلری رنگ ایله اوست اوسته دوشور. آنجاق درآمد بیر نئچه جهتدن رنگ له فرقلنیر او جومله دن : رنگ  اوسته ایشاره اولوندوغو کیمی موغامین موختلیف یئرلرینده چالینا بیلر ، آنجاق درآمد یالنیز موغامین اولینده چالینار و موغامین باشلانیشی دیرها بئله درآمد رنگه نسبت ایری حجملی اولور. حتی درآمد حاققیندا بئله بیر فیکیر ده وار کی ایفاچی درآمد چالاندا ، گرک ایفا اولونان موغامین بوتون شؤعبه لرینی گزسین ، حال بو کی رنگلر یالنیز بیر شؤعبه یه منسوب اولمالی دیر.
بعضی موسیقی عالیم لریمیز بئله دوشونور لر کی درآمد و رنگی اینسترومئنتال ایفاچیلیقدا چالماق اولماز. رافیق ایمرانی «موغام تاریخی» آدلی کیتابیندا درآمد ایله برداشتی بئله فرقلندیریر :  «برداشت اینسترومئنتال دستگاه لاری نین گیریش حیصه سی دیر ، درآمد ایسه ووکال – اینسترومئنتال دستگاه لاری نین گیریش حیصه سی دیر». بو مساله نین موغام ایفاچیلیغیندا بیر قایدایا چئوریلدیگینه باخمایاراق ، رافیق ایمرانی نین بو فیکیر ایله قطعیت له راضیلاشماق اولماز ، بونا گؤره کی برداشت ؛ اینسترومئتال ایفاچیلیقدان علاوه ووکال صورتده ده ایفا اولونور ، هم ده کی درآمد هر ایکی نؤع ایفاچیلیقدا چالینیر. بیر چوخ اینسترومئنتال ایفا لاردا او جومله دن عبداله قوربانی نین یاراتدیغی اینسترومئنتال بایاتی شیراز ، زابول سئگاهی موغام لاریندا ، اوستاد سلیمی نین تار لا چالدیغی یئتیم سئگاه ، بایاتی شیراز موغام لاریندا ، هابیل علی یئوین کامانچاایله چالدیغی بایاتی شیراز ، زابول سئگاهی موغام لاریندا و... هم درآمد چالینمیش هم ده موختلیف گؤزل رنگ لر ایفا اولونموشدو.
  اوستده ایشاره اولوندوغو کیمی بعضی عالیم لرین فیکریجه برداشت دا موغامدا درآمد کیمی گیریش رولونو ایفا ائدیر. حال بوکی بونلارین عکسی ده ایفا اولونور : برداشت و درآمد هر ایکی ایفاچیلیقدا دا چالینیر/ اوخونور. اونا گؤره بو فرق لردن(فرق حساب اولونورسا) علاوه بونلاری بیری بیریندن آییران باشقا جهت لر ده وار. بو قلم صاحیبی نین فیکریجه ، اونلاری فرقلندیرن ان اؤنملی مساله بحر(وزن) دیر. درآمد ؛ بحرلی موسیقی حیصه لریندن ساییلیرسا ، برداشت ؛ موغام شؤعبه لری کیمی سربست بحرده ایفا اولونور. برداشتین ، موغامین زیل شؤعبه لری نین بیری سینه اساسلانماسی بونلاری آییران باشقا جهت لردن بیری دیر. برداشت موغامین گیریشی دیرسه ، آنجاق درآمد اونون باشلانغیجی ساییلیر.
  برداشت ایله درآمدین آراسیندا مؤوجود اولان فرقلردن بیری ده اونلارین اینسترومئنتال یا ووکال – اینسترومئنتال ایفا اولونماسی دیر. درآمد یالنیز اینسترومئنتال صورتده ایفا اولونورسا ، برداشت هر ایکی صورتده(هم اینسترومئنتال هم ده ووکال) ده ایفا اولونا بیلر.    
آواز (Avaz)  :آواز سؤزو موسیقی ده موختلیف آنلاملاری ایفاده ائدیر. 1- آواز ؛ ان ساده شکیلده سس و عربجه صوت دئمکدیر. میثال فیلان خواننده نین سسی زیل دیر. 2- شرق خالق لاری نین اورتا عصیرلر موسیقی سینده موسیقی نین ان بؤیوک حیصه لری آواز آدلانیرمیش. واخت ایله 6 آواز ، 12 موغام (دایره ، جمعی ادوار اولور) ، 24 شؤعبه و 48 گوشه مؤوجود اولموش ، آلتی آواز یا آوازات ستّه  بونلاردان عیبارت اولموشدور : شاهناز ، سَلمَک ، گوواشت (Govaşt) ، مایه ، گَردانیّه ، نووروز.  قدیم موسیقی ده ایکی دایره نین(موغام) بیرلشمه سیندن بیر آواز ووجودا گلیرمیش . میثال : راست ایله عوشاقین قوووشماسیندان گَردانیه  ، نوا ایله حیجاز موغام لاری نین بیرلشمه سیندن گوواشت آوازی وجودا گلیرمیش. آواز سؤزونون بعضی موسیقی لرده او جومله دن فارس موسیقی سینده ایزی قالیرسا دا[3] آنجاق آوازبن آنلاییشی داها اونودولموش و قدیم موسیقی قورولوشونا باغلی دیر.
3- چاغداش موسیقی شوناسلیقدا آواز آنلامی ، موغام شؤعبه لری و گوشه لری نین ایفاسیندا سربست بحرده و ایسته نیلن صورتده (موعین بیر لادا اساسلانماق و موغام ایفاچیلیغی قایدالارینی پوزماماق شرط ایله) اوخونان موسیقی جومله لر ایله اوست اوسته دوشور. آوازلار حجمجه شؤعبه لر و گوشه لردن کیچیک اولموش و بیر نئچه موسیقی جومله سیندن عیبارت اولموشلار.گاهدان کیچیک گوشه لر سؤزله یوخ یالنیز آوازلا ایفا اولونور. اؤرنک اوچون راست موغامیندا حسینی گوشه سی ، شوشتر موغامیندا شوشترک.
سینه دن سینه یه کؤچموش و شیفاهی شکیلده قورونوب ، ساخلانیلمیش بو موسیقی جومله لری ، سؤز باخیمیندان اؤزل بیر آنلام داشیمیرلار. بو عنعنه بعضی موغام لاردا داها چوخ گوزه دَییر و جومله لری اولدوقجا اوزون اولور. میثال : اورتا ماهور موغامی. آواز لار ؛ شؤعبه لر و گوشه لرین اولینده ، اورتاسیندا و نهایت سونوندا و ایستر بم پرده لرده ، ایستر اورتا پرده لرده  و ایسترسه ده زیل پرده لرده ایفا اولونار. خیردالیقلار ، بوغاز لار ، زنگوله لر کیمی موختلیف موغام بزکلری ده آوازلار ایچینده یئرلشیرلر. میثال :
-        دال  ای ، دال ای، دال ای ، آخ ، یار یار، یار یار ، یار ای ، یار هی ، ای.
-        یار آمان آمان ، آی امان ای ، جان ای.
      قدیم موسیقی جدول لرینه اساسلاناراق شرق خالق لاری نین قدیم موسیقی سی 6 آواز ، 12 دایره ، 24 شؤعبه ، 48 گوشه دن عیبارت اولموشدور. بونلار عصیرلر بویو موختلیف دگیشیک لره معروض قالاراق بو خالق لارین موسیقی سی نی  فورمالشدیرمیشلار. موغام لار یا او عصیرلرین تعبیریجه دایره لرین(جمعی اولور ادوار ، ادوار مشهوره) سایی 12 اولموشدور : راست ، عوشّاق ، عیراق ، حیجاز ، حسینی ، بَزورگ ، نوا ، زنگوله ، بوسَلیک ، راهوی (رَهاوی) ، زیر افکند ، اصفهان. بو 12 اساس موغامدان یالنیز «راست»  ؛ اساس موغام لار سیراسیندا قورونوب ساخلانیلیر ، هم ده نوا  قیسا موغام لار ترکیبنده دیر ،  بو گون بو ایکی موغامدان ساوایی باشقا موغام لار ، شؤعبه یا گوشه شکلینه دوشموش ، یا دا همیشه لیک اولاراق سیرادان چیخمیشدیر. عوشاق ، عیراق و حسینی ، راست موغامی ترکیبینده شؤعبه و گوشه شکلینه دوشموشلر.  ها بئله حیجاز ؛ شور موغامیندا بیر شؤعبه یه چئوریلمیش ، رهاوی ده بعضی لرین فیکریجه بو گون قیسا موغام لارین بیری سی اولان راهاب موغامی دیر.
  قدیم شرق موسیقی سی سیستئمینده ایکی اساس موغامین بیرلشمه سیندن بیر آواز وجودا گلیرمیش ، آوازلارین سایی 6 اولموش. بوندان علاوه هر موغام ایکی شؤعبه یه مالیک ایدی . میثال اوچون  واخت ایله راست موغامی نین «مبرقع» و «پنجگاه» آدلی ایکی شؤعبه سی اولموشدور. ها بئله هر شؤعبه دن ایکی گوشه ووجودا گلیرمیش. اؤرنک اوچون ماهور شؤعبه سی نین « ایکیات» و «طور» آدلی ایکی گوشه سی اولموشدور. بئله لیکله 12 موغامدان 24 شؤعبه و 48 گوشه ایستخراج اولونوردو.  شؤعبه لر و گوشه لر ده زامان کئچدیکجه دگیشیلمیش ، بعضی لری اساس موغام لار و قیسا موغام لار شکلینه دوشموش ، بعضی لری ایسه همیشه لیک اولاراق سیرادان چیخمیشلار. میثال اوچون کئچمیشده سئگاه ؛ حیجاز موغامی نین بیر شؤعبه سی اولموشدور ، آنجاق آذربایجان چاغداش موغام ایفاچیلیغیندا سئگاه بؤیوک بیر موغام عاییله سی دیر و یئتدی اساس موغامدان ساییلان زابول سئگاهیندان علاوه موختلیف موغام لار اوندان آیریلیر : میرزه حسین سئگاهی ، خاریج سئگاه و قاراباغ شکسته سی و... کیمی . بعضی شؤعبه لر ده شؤعبه اهمیتینی اؤزلرینده قورویوب ساخلامیش آنجاق بیر سیراسی کئچمیشده هانسی موغامین ترکیببینده ایفا اولونوردوسا ، بوگون ده او موغامین ترکیبینده ایفا اولونماقدادیر. میثال : پنجگاه شؤعبه سی ایستر کئچمیشده و ایستر سه ده بو گون راست موغامی ترکیبینده ایفا اولونور. گاهدان بیر سیرا شؤعبه لرین ده یئری دگیشیلمیش و باشقا موغام لارین ترکیبینه داخیل اولموشلار : حیصار شؤعبه سی کئچمیشده حیجاز موغامیندا ایفا اولونارمیش سا ، بو گون چاهارگاه موغامی نین بیر شؤعبه سی ساییلیر.

قدیم شرق خالق لاری نین موسیقی سینده موغام لار ، آواز لار ،شؤعبه لر و گوشه لر


قایناق لار :
1-    ایمرانی ، رافیق (1390) موغام تاریخی ، تبریز ، اختر.
2-    زهراب اوو، رامیز (1388) موغامات آذربایجان ، تبریز ، اختر.
3-    محمد زاده صدیق  ، حسین(1379) آشنایی با رسالات موسیقی ، تهران ، فاخر.
4-   Əfrasiyab Bədəlbəyli : İzahli Monoqrafik Musiqi Lüğəti (Elektron Nəşri).
5-   Muğam Ensiklopediyası (Elektron Nəşri).


[1]  - افشاری موغامی قیسا موغام لاردان بیری سی اولموش و اووشاری ضربی موغام ایله فرقلی دیر. افشاری جنوبی آذربایجاندا گئنیش یاییلمیشدیر.
[2] - ایستخراج ؛ قدیم  شرق موسیقی سی سؤزجوک لریندن اولموش و چیخارما یا چیخارتما آنلامی داشیییر.
[3]  - آواز ؛ چاغداش فارس موسیقی سینده اوستده ایشاره اولونان قدیم آوازات سته دن فرقلنیر. بورادا آواز لار آذربایجان موسیقی سینده قیسا موغام لارینا بنزه میش و اونلار کیمی اورتا پرده لردن باشلایاراق ایفا اولونموش و موسیقی زیل پرده لره دوغرو اوجالیر. فارس موسیقی سینده آواز لار بونلاردان عیبارتدیر : دشتی ، بایاتی تورک ، ابو عطا ، افشاری و بایاتی اصفهان . بونلاردان بایاتی اصفهان هومایون دستگاهینا منسوبدور و باشقا دؤرد آواز ، شور دستگاهی نین جرگه سیندن ساییلیر.
 

No comments: