تویوق آزاد اولاجاق!‏

کند اوشاغی

- بودو، گل اؤزون اوخو، اول صحیفه‌ده ایری خط ایله یازیلیبدیر: «چوخ احتیمالی واردی تئزلیکده تویوق- یومورتا بول- بول آزاد شکیلده ‏یاییلا.» الله قویسا ساوادین واردی، گالا، اوخو!‏

KƏND UŞAĞI
TOYUQ AZAD OLACAQ!‎

‎- Budu, gəl özün oxu, əvvəl səhifədə iri xət ilə yazılıbdır: “Çox ehtimalı vardı tezlikdə toyuq- yumurta bol- bol ‎azad şəkildə yayıla.” Allah qoysa savadın vardı, gala, oxu!

- تویوق، یومورتا آزاد اولاجاقدیر.

گونده‌لیک‌ده یازیلمیش بو خبری، آدیگؤزل سئوینجک منه گؤرسدیب، دئییر:‏

- بودو، گل اؤزون اوخو، اول صحیفه‌ده ایری خط ایله یازیلیبدیر: «چوخ احتیمالی واردی تئزلیکده تویوق- یومورتا بول- بول آزاد شکیلده ‏یاییلا.» الله قویسا ساوادین واردی، گالا، اوخو! سنه کی هئچ نه‌یی ایناندیرماق اولمور، دئسک قاتیق آغ‌دیر، دئییرسن قوی گؤرک آخیردا ‏نه اولور! بودو اول صحیفه‌ده یازیبدیر، بو یئکه‌لیکده کی، یالان اولماز.‏

دئییرم آدیگؤزل دایان، دایان! چوخ دا دابانین اوسته اویناما. اولا یالان بوندان دا یئکه اولا بیلر. یالان واردی سنین باشیندان دا یئکه. ‏ایکینجی ده بیر سؤزو ائشیدن کیمی تئز شنلیک ائله‌‌مه. اول دایان، فیکیرلش، سونرا چیلتیک چال...‏

بیز کی پاخیل دئییلیک، الله بوتون دوستاقلاری، باداقکیلاری آزاد ائله‌‌سین، تویوق- یومورتا دا اونون ایچینده!‏

اصلن له‌لش سئویرم هئچ زاد باغلی- باداقلی اولمایا. منلیک اولسا بوتون دوستاقلاری ییخیب، قفسلری سیندیریب، کندیرلری کسیب، ‏چاتاقلاری قیریب، تورلاری ییغیب، چپرلری پوزارام! من او قده‌ر آزادلیق سئویرم کی، بالیق یئیه‌نده دئییرم «آزادبالیق» اولسون. نفس ‏چکدیگیم هاوا دا، آزاد هاوا اولسون. اصلن بو آزادلیقدا آیری بیر داد واردی. اما کی...‏

آدیگؤزل سؤزومو کسیر: آمماسی داها هاردادیر؟

- هر گؤزلین بیر عیبی اولور. آزاد زهرمارین دا بیر عیبی واردیر کی، بالیق کیمی الده دورمور، زویور، چیخیر قاچیر، داها توتماق ‏اولمور، ایندی بو تویوقچو توکانینداکی باشی کسیک، بوینو چیگنینده‌کی مظلوم تویوق، صاباح آزاد اولان کیمی قیرغی‌یا دؤنه‌جکدیر. دوننه ‏کیمی یانلارینی باسا- باسا یئریمگه جان الله‌دان ایسته‌ین تویوق، موللا نصرالدین بوزووو تکین میخ دیبیندن قورتاراجاق، اود کیمی گئدیب، ‏پهلوان آداملارا قویروق وئرمه‌یه‌جکدیر. یومورتا آزاد اولسا، توپ گولـله‌سینه دؤنوب، بیزدن آرا آچاجاقدیر.‏

قدیمدن دئمیشلر، یازیقدان یامانی اولماز! ننه‌م دئمیشکن: «سویون لام آخانی، آدامین یئره باخانی!» آدام بئله بیلر بو تویوق لاپ مظلوم بیر ‏حئیوان‌دیر، اوشاق «میس» دئیه‌ن کیمی میسیر، تولکو قویمور گؤزونون یاشی قوروسون، تویدا دا بوینو بیچاغا گئدیر، یاسدا دا، دؤرد دنه ‏بوغدادان اؤترو آخشاماجاق ائشینیر... بوندان بؤیوک مظلوملوق اولماز!‏

اما بئله ده دئییل، تویوق اؤزو کوپک اوغلو حئیوانلارداندیر. قدیمدن یوخسول- یولوغا یوووماز. کاسیبدان زهله‌سی گئدیر. همیشه خان- ‏بگ ایله اوتورور- دورور.امنییه، ایرییس دسترخانیندا اگلشیر. کندلی گؤز یاشی، اورک یاغی ایله زحمت چکیب تویوق بئجریر، دن ‏وئریر، سو قویور، نینینی آریدیر، آناج باستیریر، جوجه گودور...اما همیشه بالالاری تویوق اتینه حسرت قالیر. تویوق کندلییه بعلى ‏دئمز!...کندلی گئتسین یارما آشی، پی شورباسی یئمک دالیجا، تویوق خانلار، بگلر، آغالارین بوشقابیندا قاش- گؤز آتیر...‏

آیاغی باغلی اولاندا یوخسول، قارا جاماعاتی آدام یئرینه قویمایان تویوق، ایندی آزاد اولسا داها قوللوغونا سلام دا وئرمک اولماز!‏

آدیگؤزل دئییر:‏

- جانیم تویوق اؤزو آزاد اولمایاجاق کی، قیمتی آزاد اولاجاقدیر.‏

- ائله من ده اونو دئییرم ده! اوندا بنده ایله جنابیز قولاغیمیزین دالینی گؤرنده تویوغون دا اوزونو گؤرریک! ایندی گئنه اؤزونو ده ‏گؤرمسک، کوپونونو جیبیمیزه قویوب، دولاندیریریق، ایگینی اوندان آلیریق، آزاد اولسا بو دا الیمیزدن چیخاجاقدیر.‏

آدیگؤزل دئییر:‏

- اشی سن ده بیزی ساریییبسان ها؟ جانیم تویوق آزاد اولسا، تؤکولوب- قالاناجاقدیر، سئل کیمی، آلانا مینت! پول وئر نه قده‌ر سئویرسن ‏آل!‏

- بعلى، ائله صحبت او پولدادیر، ایندی ده چوخ زاد واردیر، سن پولونو وئر، من سنه خالوار- خالوار تویوق گتیریم.‏

ائله بیل بو سؤزوم بیر بالاجا آدیگؤزلین آغلینا باتیبدیر. فیکیره جومور. الیمی اونون چیگنینه قویوب دئییرم:‏

- اوردو باشچی‌سی دریا بگیندن سوروشدو: «دوشمنین گمیلری سیزه یاخینلاشاندا نيیه آتش آچمادیز؟» دریا بگی الین قولاغینین دیبینه ‏آپاریب، احتیرام ائله‌‌ییب، دئدی: «قوربان سککیز عيلتی وار ایدی. بیری بو کی، باریت یوخوموز ایدی، ایکینجی ده...» اوردو باشچی‌سی ‏سؤزونو کسیب دئدی: «یاخشی، یاخشی، یئتر. دالیسینی دئمک ایسته‌مز!» بعلى گولوم، «په ایله پیلوو اولماز، یاغ ایله دوگو ایستر!» ‏
آدیگؤزل توموخموش حالدا دئییر:‏

- اشی جهنمه گؤرا! دوغرودان بو بئجرمه تویوغو یئمه‌سک نه اولار کی؟ بونلاری داوا ایله بسله‌ییبدیرلر، آدامی قوووق کیمی شیشیردیر. ‏ناخوش ائله‌ییر، دوغرودان کند تویوغو دئییل کی، آدامین اورگی اسه. بئله زادلاری آدام یئمه‌سه یاخشیدیر.‏

دئییرم:‏

- باخ ایندی ایشین اوجونو تاپدین قارداش! آدام بو زمانه‌ده دولانیشیق آختارسا گرک چوخ زادلاردان گؤز یوما. پنیر- چؤرک یئیه‌ریک ‏کی...‏

آدیگؤزل سؤزومون دالیسینی توتور:‏

- هه واللاه! همی سالیم‌دیر، همی ده آسان! ائله دئییل‌می؟
- سالیم‌لیگی کی، دوز پنیر- چؤرک اولسا بعلى، اما آسان‌لیغینی الله بیلر.‏
آدیگؤزل اوز- گؤزونو تورشادیر:‏
- گئنه کی، شکیاتدا قالدین! دئیه بیلرم سنین قاتیغین آغلیغیندا دا شکین واردیر. جانیم بیر دؤنه ده گل بیر سؤزه هن دئ ده!‏

آدیگؤزلین بو اینجیکلیگینه راضی دئییلم، اوریگینی اله گتیرمک اوچون گولومسه‌ییرم، دئییرم:‏

- دده‌ن رحمتده، سن دئیه‌ن اولسون قال یاتسین. هن!‏

Kənd Uşağı
Toyuq Azad Olacaq!‎

‎- Toyuq, yumurta azad olacaqdır.‎

Gündəlikdə yazılmış bu xəbəri, Adıgözəl sevincək mnə görsədib, deyir:‎

‎- Budu, gəl özün oxu, əvvəl səhifədə iri xət ilə yazılıbdır: “Çox ehtimalı vardı tezlikdə toyuq- yumurta bol- bol ‎azad şəkildə yayıla.” Allah qoysa savadın vardı, gala, oxu! Sənə ki heç nəyi inandırmaq olmur, desək qatıq ‎ağdır, deyirsən qoy görək axırda nə olur! Budu əvvəl səhifədə yazıbdır, bu yekəlikdə ky, yalan olmaz.‎

Deyirəm Adıgözəl dayan, dayan! Çox da dabanın üstə oynama. Əvvələn yalan bundan da yekə ola bilər. ‎Yalan vardı sənin başından da yekə. İkinci də bir sözü eşidən kimi tez şənlik eləmə. Əvvəl dayan, fikirləş, ‎sonra çiltik çal...‎

Biz ki paxıl deyilik, allah bütün dustaqları, badaqkıları azad eləsin, toyuq- yumurta da onun içində!‎

Əslən lələş sevirəm heç zad bağlı- badaqlı olmaya. Mənlik olsa bütün dustaqları yıxıb, qəfəsləri sındırıb, ‎kəndirləri kəsib, çataqları qırıb, torları yığıb, çəpərləri pozaram! Mən o qədər azadlıq sevirəm ki, balıq ‎yeyəndə deyirəm”Azadbalıq “ olsun. Nəfəs çəkdiyim hava da, azad hava olsun. Əslən bu azadlıqda ayrı bir ‎dad vardı. Amma ki...‎

Adıgözəl sözümü kəsir: amması daha hardadır?‎

‎- Hər gözəlin bir eybi olur. Azad zəhərmarın da bir eybi vardır ki, balıq kimi əldə durmur, züyür, çıxır qaçır, ‎daha tutmaq olmur, indi bu toyuqçu tükanındakı başıkəsik, boynu çiynindəki məzlum toyuq, sabah azad olan ‎kimi qırğıya dönəcəkdir. Dünənə kimi yanlarını basa- basa yriməyə can allahdan istəyən toyuq, Molla ‎Nəsrəddin büzovu təkin mıx dibindən qurtaracq, od kimi gedib, pəhləvan adamlara quyruq verməyəcəkdir. ‎Yumurta azad olsa, top gülləsinə dönüb, bizdən ara açacaqdır.‎

Qədimdən demişlər, yazıqdan yamanı olmaz! Nənəm demişkən: “Suyun lam axanı, adamın yerə baxanı!” ‎Adam belə bilər bu toyuq lap məzlum bir heyvandır, uşaq “mıs” deyən kimi mısır, tülkü qoymur gözünün yaşı ‎qurusun, toyda da boynu bıçağa gedir, yasda da, dörd dənə buğdadan ötrü axşamacaq eşinir... bundan böyük ‎məzlumluq olmaz!‎

Amma belə də deyil, toyuq özü kopəkoğlu heyvanlardandır. Qədimdən yoxsul- yoluğa yuvumaz. Kasıbdan ‎zəhləsi gedir. Həmişə xan- bəy ilə oturur- durur.Əmniyyə, irəyis dəstərxanında əyləşir. Kəndli göz yaşı, ürək ‎yağı ilə zəhmət çəkib toyuq becərir, dən verir, su qoyur, ninini arıdır, anac bastırır, cücə güdür...Amma həmişə ‎balaları toyuq ətinə həsrət qalır. Toyuq kəndliyə bəli deməz!...Kəndli getsin yarma aşı, piy şorbası yemək ‎dalıca, toyuq xanlar, bəylər, ağaların boşqabında qaş- göz atır...‎

Ayağı bağlı olanda yoxsul, qara camaatı adam yerinə qoymayan toyuq, indi azad olsa daha qulluğuna salam ‎da vermək olmaz!‎

Adıgözəl deyir:‎

‎- Canım toyuq özü azad olmayacaq ki, qiyməti azad olacaqdır.‎

‎- Elə mən də onu deyirəm də! Onda bəndə ilə cənabız qulağımızın dalını görəndə toyuğun da üzünü görərik! ‎İndi genə özünü də görməsək, koponunu cibimizə qoyub, dolandırırıq, iyini ondan alırıq, azad olsa bu da ‎əlimizdən çıxacaqdır.‎

Adıgözəl deyir:‎

‎- Əşi sən də bizi sarıyıbsan ha? Canım toyuq azad olsa, tökülüb- qalanacaqdır, sel kimi, alana minnət! Pul ver ‎nə qədər sevirsən al!‎

‎- Bəli, elə söhbət o puldadır, indi də çox zad vardır, sən pulunu ver, mn sənə xalvar- xalvar toyuq gətirim.‎

Elə bil bu sözüm bir balaca Adıgözəlin ağlına batıbdır. Fikirə cumur. Əlimi onun çiyninə qoyub deyirəm:‎

‎- Ordu başçısı dərya bəyindən soruşdu: “düşmənin gəmiləri sizə yaxınlaşanda nəyə atəş açmadız?” Dərya bəyi ‎əlin qulağının dibinə aparıb, ehtiram eləyib, dedi: “qurban səkkiz illəti var idi. biri bu ki, barıt yoxumuz idi, ‎ikinci də...” Ordu başçısı sözünü kəsib dedi: “Yaxşı, yaxşı, yetər. Dalısını demək istəməz!” Bəli gülüm, “pəh ‎ilə pilov olmaz, yağ ilə duyu istər!”‎

Adıgözəl tumuxmuş halda deyir:‎

‎- Əşi cəhənnəmə göra! Doğrudan bu becərmə toyuğu yeməsək nə olar ki? Bunları dava (dərman) ilə ‎bəsləyibdirlər, adamı qovuq kimi şişirdir. naxoş eləyir, doğrudan kənd toyuğu deyil ki, adamın ürəyi əsə. Belə ‎zadları adam yeməsə yaxşıdır.‎

Deyirəm:‎

‎- Bax indi işin ucunu tapdın qardaş! Adam bu zəmanədə dolanışıq axtarsa gərək çox zadlardan göz yuma. ‎Pənir- çörək yeyərik ki...‎

Adıgözəl sözümün dalısını tutur:‎
‎- Hə vallah! Həmı salimdir, həmi də asan! Elə deyilmi?‎
‎- Salimliyi ki, düz pənir- çörək olsa bəli, amma asanlığını allah bilər.‎
Adıgözəl üz- gözünü turşadır:‎
‎- Genə ki, şəkkiyyatda qaldın! Deyə bilərəm sənin qatığın ağlığında da şəkkin vardır. Canım bir dönə də gəl bir ‎sözə hən de də!‎

Adıgözəlin bu incikliyinə razı deyiləm, ürəyini ələ gətirmək üçün gülümsəyirəm, deyirəm:‎
‎- Dədən rəhmətdə, sən deyən olsun qal yatsın. Hən! ‎