کال گاوا‌لی‌لار دیاری

هئرتا موللئر
(نوبئل موکافاتی صاحبی 2009) - روماندان بیر پارچا

Herta Müller
(Nobel Mükafatı sahibi, 2009)
‎“Kal gavalılar diyarı”‎ - romandan bir parça

لولا جنوب بؤلگه‌سیندن ایدی و اوندان کاسیب ایالت قوخوسو گلیردی.‏‎ ‎

اما ایالت علامتلری‌نین اونون صیفتی‌نین هانسی حیصه‌سینده داها چوخ سئزیلدیگینی دئیه بیلمرم - آلماجیق سوموکلریندمی، ‏آغزی‌نین قیراقلاریندامی، یا گؤزلری‌نین ایچینده‌می...‏‎

‎"‎ایالتده قوراقليق هر شئیی محو ائدیر - لولا اؤز قئید دفترینده یازیر، - قویونلاردان، یئمیشلردن و توت آغاجلاریندان‌ باشقا..." ‎

اما لولانی شهره گتیرن قوراق ایقلیملی ایالتی دئییلدی...‏‎ ‎

شهرده نسه اولماق، - لولا یازیر، - و سونرا - دؤرد ایل سونرا کنده قاییتماق. اما توزلو جیغیرلا اوزو آشاغی یوخ، توت ‏آغاجلاری‌نین بوداقلاری ایله اوزو یوخاری...‏‎ ‎

لولا دؤرد ایلینی روس دیلینی اؤیرنمگه صرف ائله‌مک ایسته‌ییردی. قبول ایمتاحانلاری آسان ایدی، چونکی اونیوئرسیتئتده ‏کیفایت قدر یئر، اؤلکه‌ده ایسه بس قدر مکتب وار ایدی...‏‎ ‎

‎"‎عالی تحصیل آلان کیشی‌نین دیرناقلاری تمیز اولور. دؤرد ایل سونرا او منیمله بیرگه کنده قاییدا‌جاق، چونکی اونون کیمی ‏کیشی‌یه کندده نئجه حؤرمت قویولاجاغینی بیلیر.‏‎ ‎

بیلیر کی، بربر اونون ائوینه گله‌جک و آیاققابیلارینی قاپی‌نین آغزیندا چیخارا‌جاق...‏‎" ‎

‎*** ‎
بالاجا اوتاق، آلتی قیز، آلتی چارپایی. قاپی‌نین یانیندا دیوار ايشکافی، قاپی‌نین اوستونده تاوانا برکیدیلمیش رئپرودوکتور. ‏پرولئتار خورونون سسی گئجه‌یه‌جن تاواندان دیوارلارا، اوردان دا چارپاییلارا یاییلیر.‏‎ ‎

سونرا اوتاغا دا، پنجره‌نین باخدیغی کوچه‌یه ده، آرتیق هئچ کسین کئچمه‌دیگی زیبیللی پارکا دا سوکوت چؤکور. هر بیر ‏یاتاق‌خانا کورپوسوندا قیرخ بئله کوادرات شکیللی اوتاق وار...‏‎ ‎

کیمسه دئدی کی، رئپرودوکتور بیزیم نه ائله‌دیگیمیزی گؤرور و ائشیدیر...‏‎ ‎

ايشکافدان آلتی قیزین پالتارلاری آسیلیب، ان آز پالتاری اولان لولا‌دیر. او باشقا‌لاری‌نین دا پالتارلارینی گئیینیر...‏‎ ‎

چارپاییلارین آلتینا ایچی اوزون پامبیق جورابلارلا دولو چاما‌دانلار یئرلشدیریلیب.‏‎ ‎

بوتون اؤلکه بویو بئله قالین جورابلارا "کوتلوی ایستحصال جورابلاری" دئییلیر. حالبوکی قیزلار ظریف کاپرون جورابلار ‏ایسته‌ییر. بیر ده ساچ اوچون، دیرناق اوچون لاکلار، قاش و کیپریکلر اوچون توش.‏‎ ‎

ان آز کاپرون جورابی اولان لولا‌دیر...‏‎ ‎

بالاجا اوتاقداکی قیزلاردان بیری سوروشور: "منیم دیرناقتوتانیم هاردادی؟‎". ‎

‎"‎پالتونون جیبینده" - لولا جاواب وئریر. "کیمین؟ سنین؟" سن یئنه اونو گؤتوروب گئتمیشدین؟" "من تراموایدا ایدیم" - دئیه ‏لولا جاواب وئریر و دیرناقتوتانی چارپایی‌نین اوستونه قویور.‏‎ ‎

لولا همیشه دیرناقلارینی تراموایدا توتور. بعضن او هئچ بیر مقصدی اولما‌دان شهری تراموایلا دولاشاردی...‏‎ ‎

دایانا‌جاقلاردا لولا دیرناقتوتانی جیبینه قویار و قاپییا باخاردی کی، تراموایا مینن وارمی.‏‎ ‎

‎"‎گوندوزلر تراموایا مینن بعضی کیشیلر منه کؤهنه تانیشلاری کیمی باخیر - لولا قئید دفترینده یازیر، - "گئجه‌لر ایسه همین ‏کیشیلر تراموایا گؤزلری ایله منی آختاریرمیش کیمی مینیرلر...‏‎" ‎

‎*** ‎
گئجه - آرتیق زیبیللی پارکدان هئچ کسین کئچمه‌دیگی واخت لولا اؤزونون کاپرون جورابلارینی گئیینیب اوتاقدان چیخاردی.‏‎ ‎

کیمسه "هارا گئدیرسن" سوروشاندا - آرتیق قاپینی چؤلدن باغلامیش لولانین آیاق سسلری دهلیزدن ائشیدیلردی.‏‎ ‎

بیر اوتاقدا قالدیغیمیز اوچ ایلده او کیمسه بلکه ده من ایدیم. چونکی لولا‌دان باشقا هامی او کیمسه اولا بیلردی. بیزیم ایشیقلی ‏اوتاغیمیزدا هئچ کس لولانی سئومیردی.‏‎ ‎

تراموایا کیمسه میننده لولا گؤزلرینی گئنیش آچاردی.‏‎ ‎

گئجه‌یاریسی تراموایا مینن کیشیلر یا یویوجو توز فابریکی‌نین، یا دا ات کومبیناتی‌نین آخشام نؤوبه‌سیندن ائوه قاییدان ‏ایشچیلری اولاردی.‏‎ ‎

‎"‎باخ بو کیشی ایشله‌مکدن ائله یورولوب کی، پالتارا بورونموش کؤلگه‌یه بنزه‌ییر"، - لولا یازیر، "حیس اولونور کی، اوزون ‏مدتدی نه بئینینده عشق-محبت فیکیرلری، نه ده دری چانتاسیندا پول وار. یالنیز اوغورلوق یویوجو توز، یا دا حیوان ایچالاتی ‏‏- مال دیلی، دونوز بؤیرگی، یا دا دانا جیری‎". ‎

لولانین کیشیلری قاباقلارینا چیخان بیرینجی بوش اوتورا‌جاقدا اگلشردیلر. اونلار تراموایداکی گور ایشیقدا مورگولمگه باشلایار ‏و باشلاری رئلسلردن چیخان تاققیلتی سسلرینه اویغون اولا‌راق ائنیب قالخیردی.‏‎ ‎

‎"‎اول-آخیر اونلار چانتا‌لارینی اؤزلرینه طرف چکر"، - لولا یازیر، "و من اونلارین کیرلی اللرینی گؤرردیم. چانتالاریندان‌ ‏ناراحات اولدوقلاری اوچون اونلار بیر آنلیغا منیم ده اوزومه نظر سالاردیلار‎". ‎

همین آنی باخیش زامانی لولا یورغون باشلاردا آلوو‌لار قالایا بیلیردی. "بوندان سونرا اونلار گؤزلرینی یوممازدیلار‎". ‎

نؤوبتی دایانا‌جاقدا لولا، آردینجا دا کیشی تراموایدان دوشردی. لولا یازیر کی، دالینجا گلن کیشی گؤزلرینده شهرین قارانلیغینی ‏داشی‌ییردی. بیر ده آج کؤپگین آجگؤز آرزولارینی...‏‎ ‎

لولا کیشینی ان قیسا یوللا زیبیللی پارکا آپاریر. "بیرجه سؤز ده دئمه‌دن"، - لولا یازیر، "من اوتلارین اوستونه اوزانیرام، او ‏ایسه چانتاسینی ان اوزون و آلچاق بوداغین آلتینا قویور. دانیشماغا احتیاج یوخدور‎". ‎

گئجه‌نین قارانلیغیندا کولک ویییلداییر، لولانین باشی و گؤبگی ایره‌لی-گئری حرکت ائدیر...‏‎ ‎

‎*** ‎
بیر نئچه آی یاتاقخانا ایستئندین‌ده‌کی قزئتی تزه‌لمک ایشینه لولا باخدی. او بونو هفته‌ده بیر دفعه ائدردی. اؤلو میلچکلری ‏ایستئنددن چیخاریب آتار، اؤز چامادانیندان گؤتوردوگو ایکی "کوتلوی ایستحصال"جورابییلا شوشه‌نی سیلردی.‏‎ ‎

بیرینی سویا باتیریب شوشه‌یه چکر، ایکینجیسی ایله‌سه قورولایاردی. بوندان سونرا او، قزئتدن کسیلمیش پارچا‌لاری دگیشر، ‏دیکتاتورون کؤهنه چیخیشینی قوپاریب تزه‌سینی ووراردی. سونرا دا همین جورابلاری توللایاردی.‏‎ ‎

لولا همین بیر نئچه آیدا بوتون جورابلاری‌نین آخیرینا چیخدی، سونرا باشقا‌لاری‌نین چاما‌دانلارینا کئچدی...‏‎ ‎

کیمسه دئدی کی، "اونلار سنینکی دئییل". "اونسوز دا سیز داها اونلاری گئیینمک ایسته‌مزدینیز" - دئیه لولا جاواب وئردی.‏‎ ‎

‎*** ‎
یاتاقخانا‌داکی بوتون اوتاقلاردا یئمک اوچون کیچیک بیر گوشه و عومومی سویودوجو واردی. قویون پئندیری، ائوده ‏حاضيرلانان کولباسا، یومورتا و خردل...‏‎ ‎

من سویودوجونو آچاندا لاپ آرخادا یا دیل، یا دا بؤیرک گؤرردیم. اوچ گون سونرا سویودوجونون همین حیصه‌سی یئنه ‏بوشا‌لاردی.‏‎ ‎

من بیلمیردیم کی، لولا او دیلی و بؤیرکلری یئییر، یوخسا آتیر...‏‎ ‎

‎*** ‎
‎"‎آخشام قارداشیم قویونلاری ائوه گتیریر"، لولا یازیر، - "او، بوستاندان کئچمگه مجبوردور، چونکی اوتلاغی گئج ترک ‏ائدیب، آرتیق قارانليق دوشور.‏‎ ‎

بوستاندان کئچن قویونلار اؤزلری‌نین ایری سوموکلو آیاقلاری ایله یئمیشلری ازیب خینجیم-خینجیم ائدیر.‏‎ ‎

قارداشیم قویونلارلا بیرلیکده تؤوله‌ده یاتیر و قویونلارین آیاقلاری گئجه قیپ-قیرمیزی اولور‎". ‎

‎*** ‎
لولا تئز-تئز کافئدرا مودیری‌نین یانینا گئتمگه و گئتدیکجه اؤزونودرک و کندله شهرین یاخینلاشماسی حاقدا داها چوخ ‏دانیشماغا باشلادی.‏‎ ‎

بیر هفته ایدی کی، لولانی پارتیایا قبول ائدیب قیرمیزی بیلئت وئرمیشدیلر. پارتبیلئتین بیرینجی صحیفه‌سینه اونون شکلی ‏وورولموشدو.‏‎ ‎

اوتاقدا اونون پارتیا بیلئتی الدن-اله کئچدی.‏‎ ‎

من اونون همین شکلینده کاسیب ایالت جیزگیلری‌نین داها آیدین سئزیلدیگینی گؤردوم، چونکی فوتو چوخ پارلاق ایدی.‏‎ ‎

کیمسه دئدی کی، "بس سن آخی کیلسه‌یه گئدیرسن..." لولا جاواب وئردی کی، "باشقا‌لاری دا بئله ائدیر، ساده‌جه اؤزونو ائله ‏آپارما‌لیسان کی، گویا اونلاری تانیمیرسان و خبرچیلیک ائتمه‌یه‌جکسن‎". ‎

کیمسه دئدی کی، "الله گؤیده، پارتیا ایسه یئرده سنین قایغینا قالیر‎". ‎

لولانین چارپاییسی‌نین بؤیور-باشی پارتیا کیتابلاری ایله دولماغا باشلادی. بیر مدت لولا اوتاقدا اولاندا قیزلار یا دانیشماز، یا دا ‏پیچیلداشاردیلار...‏‎ ‎

‎*** ‎
لولانین کیشیلریندن بیری آخشام نؤوبه‌سینده ایشله‌ینلردن فرقلی ایدی.‏‎ ‎

او، پارتیا مکتبینده یئمک یئیر، هئچ واخت تراموایا مینمز، لولانین آردینجا زیبیللی پارکا گئتمزدی. اونون ماشینی و ‏سوروجوسو واردی.‏‎ ‎

لولا قئید دفترینده یازیر کی، "او منیم ایلک آغ کؤینکلی کیشیمدی‎". ‎

لولا دؤردونجو کورسدا اوخویوردو و نه‌یه‌سه نایل اولموشدو...‏‎ ‎

‎*** ‎
گونورتا ساعات اوچه قالیردی. گون اوتاغی ایسیتمیشدی، توزلو لینونیوم ایسه سیغاللی خزی خاطیرلادیردی. لولانین اوللر ‏پارتیا کیتابچا‌لاری قالاقلانان چارپایی‌سی‌نین یانی بوش ایدی.‏‎ ‎

او منیم کمریمله اؤزونو دیوار شکافیندان آسمیشدی...‏‎ ‎

اوچ نفر گلیب لولانین دیوار ايشکافیندا آسیلمیش وضعیتده شکلینی چکدیلر. اونلار کمری آچیب شفاف توربایا قویدولار. شفاف ‏توربا قیزلارین ظریف کاپرون جورابلاری کیمی خیشیلداییردی.‏‎ ‎

گلنلر بیزدن هئچ نه سوروشمادیلار. اونلار لولانین اینتحاری‌نین سببینی بیلیردیلر.‏‎ ‎

‎*** ‎
یاتاقخانا ایستئندینه لولانین شکلی وورولموشدو. بو، پارتبیلئت‌ده‌کی شکیلدن ایدی. کیمسه شکلین آلتینا وورولان کاغیذ ‏پارچاسیندا یازیلانلاری اوجا‌دان اوخوماغا باشلادی.‏‎ ‎

‎"‎بو طلبه اؤزونه قصد ائتمیشدیر. اونون بو جینایتی بیزده ایکراه حيسی اویا‌دیر و بیز بونا گؤره اونا نیفرت ائدیریک. او بو ‏حرکتی ایله بوتون اؤلکه‌نی روسوای ائتمیش‌دیر‎". ‎

آخشاما یاخین چاما‌دانیمی آچاندا اوردان لولانین قئید دفتری چیخدی. اؤ منیم کمریمی گؤتورمه‌میشدن اول قئید دفترینی ‏چاما‌دانیما قویموشدو.‏‎ ‎

قئید دفترینی ال چانتاما قویوب تراموای دایاناجاغینا گئتدیم. تراموایا مینیب اوخوماغا باشلادیم. سونونجو صحیفه‌دن باشلادیم.‏‎ ‎

لولا یازیر: آخشام ایدمان معلمی منی اوتاغینا چاغیردی و قاپینی ایچریدن باغلادی.‏‎ ‎

بیر دفعه اونون اوچون بس ائدردی. اما من اونو ائوه گئدن یولدا خلوتجه ایزله‌مگه باشلادیم. اونون آغ کؤینکلرینی ‏بولاشدیرماماق مومکون اولمایا‌جاقدی...‏‎ ‎

او منی کافئدرا مودیرینه ساتدی...‏‎ ‎

الله منی ائله‌مه‌لی اولدوغوم حرکته گؤره باغیشلامایا‌جاق.‏‎ ‎

قوراقليقدان جان قورتارماق مومکون دئییل. من گله‌جکده اؤولادلاریمین قیرمیزی آیاقلی قویون اوتارماسینا راضی اولا بیلمرم.‏‎ ‎

‎*** ‎
اؤزونو آساندان ایکی گون سونرا لولانی پارتیا‌دان چیخاردیلار و اونیوئرسیتئت قئیدیاتینی لغو ائتدیلر.‏‎ ‎

گونورتا ساعت دؤردده اونیوئرسیتئتین آکت زالینا یوزلرله آدام توپلاشمیشدی.‏‎ ‎

کیمسه تریبونایا قالخیب دئدی کی، "او، بیزیم هامیمیزی آلدادیب.‏‎ ‎

او بیزیم اؤلکه‌ده طلبه و بیزیم پارتیانین عضوو اولماغا لاییق دئییل‎". ‎

هامی ال چالماغا باشلادی.‏‎ ‎

آخشام اوتاقدا کیمسه دئدی کی، زالدا هامی‌نین گؤزلری دولموشدو، اما آغلایا بیلمیردیلر، چونکی آلقیشلار چوخ سورکلی ایدی. ‏هامی بیر-بیری‌نین اللرینه باخیردی.‏‎ ‎

بیر نئچه نفر دایاندی، اما ائله قورخدولار کی، یئنیدن ال چالماغا باشلادیلار.‏‎ ‎

همین واخت آرتیق زالداکیلارین چوخو ال چالماغی دایاندیرماق ایسته‌ییردی. آرتیق آلقیشلارین ریتمی ده پوزولموشدو.‏‎ ‎

اما همین بیر نئچه نفر یئنیدن ال چالماغا باشلادیغی اوچون کوتله اونلارا قوشولدو و سورکلی آلقیشلار بیر مدت ده داوام ‏ائتدی.‏‎ ‎

نهایت آلقیش آککوردلاری‌نین نؤوبتی‌سی نهنگ آیاققابی کیمی شاپپیلتییلا دیوارا چیرپیلیب عکس- صدا وئرنده ناطیق الیله ‏ایشاره وئردی و ساکیتلیک یاراندی...‏

‎“Kal gavalılar diyarı”‎ - romandan bir parça

Lola cənub bölgəsindən idi və ondan kasıb əyalət qoxusu gəlirdi.‎

Amma əyalət əlamətlərinin onun sifətinin hansı hissəsində daha çox sezildiyini deyə bilmərəm - ‎almacıq sümüklərindəmi, ağzının qıraqlarındamı, ya gözlərinin içindəmi...‎

‎"Əyalətdə quraqlıq hər şeyi məhv edir - Lola öz qeyd dəftərində yazır, - qoyunlardan, yemişlərdən ‎və tut ağaclarından başqa..."‎

Amma Lolanı şəhərə gətirən quraq iqlimli əyaləti deyildi...‎

Şəhərdə nəsə olmaq, - Lola yazır, - və sonra - dörd il sonra kəndə qayıtmaq. Amma tozlu cığırla üzü ‎aşağı yox, tut ağaclarının budaqları ilə üzü yuxarı...‎

Lola dörd ilini rus dilini öyrənməyə sərf eləmək istəyirdi. Qəbul imtahanları asan idi, çünki ‎universitetdə kifayət qədər yer, ölkədə isə bəs qədər məktəb var idi...‎

‎"Ali təhsil alan kişinin dırnaqları təmiz olur. Dörd il sonra o mənimlə birgə kəndə qayıdacaq, çünki ‎onun kimi kişiyə kənddə necə hörmət qoyulacağını bilir.‎

Bilir ki, bərbər onun evinə gələcək və ayaqqabılarını qapının ağzında çıxaracaq..."‎

‎***‎
Balaca otaq, altı qız, altı çarpayı. Qapının yanında divar şkafı, qapının üstündə tavana bərkidilmiş ‎reproduktor. Proletar xorunun səsi gecəyəcən tavandan divarlara, ordan da çarpayılara yayılır.‎

Sonra otağa da, pəncərənin baxdığı küçəyə də, artıq heç kəsin keçmədiyi zibilli parka da sükut çökür. ‎Hər bir yataqxana korpusunda qırx belə kvadratşəkilli otaq var...‎

Kimsə dedi ki, reproduktor bizim nə elədiyimizi görür və eşidir...‎

Şkafdan altı qızın paltarları asılıb, ən az paltarı olan Loladır. O başqalarının da paltarlarını geyinir...‎

Çarpayıların altına içi uzun pambıq corablarla dolu çamadanlar yerləşdirilib.‎

Bütün ölkə boyu belə qalın corablara "kütləvi istehsal corabları" deyilir. Halbuki qızlar zərif kapron ‎corablar istəyir. Bir də saç üçün, dırnaq üçün laklar, qaş və kipriklər üçün tuş.‎

Ən az kapron corabı olan Loladır...‎

Balaca otaqdakı qızlardan biri soruşur: "Mənim dırnaqtutanım hardadı?".‎

‎"Paltonun cibində" - Lola cavab verir. "Kimin? Sənin?" Sən yenə onu götürüb getmişdin?" "Mən ‎tramvayda idim" - deyə Lola cavab verir və dırnaqtutanı çarpayının üstünə qoyur.‎

Lola həmişə dırnaqlarını tramvayda tutur. Bəzən o heç bir məqsədi olmadan şəhəri tramvayla ‎dolaşardı...‎

Dayanacaqlarda Lola dırnaqtutanı cibinə qoyar və qapıya baxardı ki, tramvaya minən varmı.‎

‎"Gündüzlər tramvaya minən bəzi kişilər mənə köhnə tanışları kimi baxır - Lola qeyd dəftərində yazır, ‎‎- "Gecələr isə həmin kişilər tramvaya gözləri ilə məni axtarırmış kimi minirlər..."‎

‎***‎
Gecə - artıq zibilli parkdan heç kəsin keçmədiyi vaxt Lola özünün kapron corablarını geyinib otaqdan ‎çıxardı.‎

Kimsə "Hara gedirsən" soruşanda - artıq qapını çöldən bağlamış Lolanın ayaq səsləri dəhlizdən ‎eşidilərdi.‎

Bir otaqda qaldığımız üç ildə o kimsə bəlkə də mən idim. Çünki Loladan başqa hamı o kimsə ola ‎bilərdi. Bizim işıqlı otağımızda heç kəs Lolanı sevmirdi.‎

Tramvaya kimsə minəndə Lola gözlərini geniş açardı.‎

Gecəyarısı tramvaya minən kişilər ya yuyucu toz fabrikinin, ya da ət kombinatının axşam ‎növbəsindən evə qayıdan işçiləri olardı.‎

‎"Bax bu kişi işləməkdən elə yorulub ki, paltara bürünmüş kölgəyə bənzəyir", - Lola yazır, "Hiss ‎olunur ki, uzun müddətdi nə beynində eşq-məhəbbət fikirləri, nə də dəri çantasında pul var. Yalnız ‎oğurluq yuyucu toz, ya da heyvan içalatı - mal dili, donuz böyrəyi, ya da dana ciyəri".‎

Lolanın kişiləri qabaqlarına çıxan birinci boş oturacaqda əyləşərdilər. Onlar tramvaydakı gur işıqda ‎mürgüləməyə başlayar və başları relslərdən çıxan taqqıltı səslərinə uyğun olaraq enib qalxırdı.‎

‎"Əvvəl-axır onlar çantalarını özlərinə tərəf çəkər", - Lola yazır, "və mən onların kirli əllərini görərdim. ‎Çantalarından narahat olduqları üçün onlar bir anlığa mənim də üzümə nəzər salardılar".‎

Həmin ani baxış zamanı Lola yorğun başlarda alovlar qalaya bilirdi. "Bundan sonra onlar gözlərini ‎yummazdılar".‎

Növbəti dayanacaqda Lola, ardınca da kişi tramvaydan düşərdi. Lola yazır ki, dalınca gələn kişi ‎gözlərində şəhərin qaranlığını daşıyırdı. Bir də ac köpəyin acgöz arzularını...‎

Lola kişini ən qısa yolla zibilli parka aparır. "Bircə söz də demədən", - Lola yazır, "mən otların üstünə ‎uzanıram, o isə çantasını ən uzun və alçaq budağın altına qoyur. Danışmağa ehtiyac yoxdur".‎

Gecənin qaranlığında külək vıyıldayır, Lolanın başı və göbəyi irəli-geri hərəkət edir...‎

‎***‎
Bir neçə ay yataqxana stendindəki qəzeti təzələmək işinə Lola baxdı. O bunu həftədə bir dəfə ‎edərdi. Ölü milçəkləri stenddən çıxarıb atar, öz çamadanından götürdüyü iki "kütləvi ‎istehsal"corabıyla şüşəni silərdi.‎

Birini suya batırıb şüşəyə çəkər, ikincisi iləsə qurulayardı. Bundan sonra o, qəzetdən kəsilmiş ‎parçaları dəyişər, diktatorun köhnə çıxışını qoparıb təzəsini vurardı. Sonra da həmin corabları ‎tullayardı.‎

Lola həmin bir neçə ayda bütün corablarının axırına çıxdı, sonra başqalarının çamadanlarına keçdi...‎

Kimsə dedi ki, "Onlar səninki deyil". "Onsuz da siz daha onları geyinmək istəməzdiniz" - deyə Lola ‎cavab verdi.‎

‎***‎
Yataqxanadakı bütün otaqlarda yemək üçün kiçik bir guşə və ümumi soyuducu vardı. Qoyun pendiri, ‎evdə hazırlanan kolbasa, yumurta və xardal...‎

Mən soyuducunu açanda lap arxada ya dil, ya da böyrək görərdim. Üç gün sonra soyuducunun ‎həmin hissəsi yenə boşalardı.‎

Mən bilmirdim ki, Lola o dili və böyrəkləri yeyir, yoxsa atır...‎

‎***‎
‎"Axşam qardaşım qoyunları evə gətirir", Lola yazır, - "O, bostandan keçməyə məcburdur, çünki ‎otlağı gec tərk edib, artıq qaranlıq düşür.‎

Bostandan keçən qoyunlar özlərinin irisümüklü ayaqları ilə yemişləri əzib xıncım-xıncım edir.‎

Qardaşım qoyunlarla birlikdə tövlədə yatır və qoyunların ayaqları gecə qıp-qırmızı olur".‎

‎***‎
Lola tez-tez kafedra müdirinin yanına getməyə və getdikcə özünüdərk və kəndlə şəhərin ‎yaxınlaşması haqda daha çox danışmağa başladı.‎

Bir həftə idi ki, Lolanı Partiyaya qəbul edib qırmızı bilet vermişdilər. Partbiletin birinci səhifəsinə ‎onun şəkli vurulmuşdu.‎

Otaqda onun partiya bileti əldən-ələ keçdi.‎

Mən onun həmin şəklində kasıb əyalət cizgilərinin daha aydın sezildiyini gördüm, çünki foto çox ‎parlaq idi.‎

Kimsə dedi ki, "bəs sən axı kilsəyə gedirsən..." Lola cavab verdi ki, "başqaları da belə edir, sadəcə ‎özünü elə aparmalısan ki, guya onları tanımırsan və xəbərçilik etməyəcəksən".‎

Kimsə dedi ki, "Allah göydə, Partiya isə yerdə sənin qayğına qalır".‎

Lolanın çarpayısının böyür-başı Partiya kitabları ilə dolmağa başladı. Bir müddət Lola otaqda olanda ‎qızlar ya danışmaz, ya da pıçıldaşardılar...‎

‎***‎
Lolanın kişilərindən biri axşam növbəsində işləyənlərdən fərqli idi.‎

O, Partiya Məktəbində yemək yeyər, heç vaxt tramvaya minməz, Lolanın ardınca zibilli parka ‎getməzdi. Onun maşını və sürücüsü vardı.‎

Lola qeyd dəftərində yazır ki, "O mənim ilk ağ köynəkli kişimdi".‎

Lola dördüncü kursda oxuyurdu və nəyəsə nail olmuşdu...‎

‎***‎
Günorta saat üçə qalırdı. Gün otağı isitmişdi, tozlu linonium isə sığallı xəzi xatırladırdı. Lolanın ‎əvvəllər Partiya kitabçaları qalaqlanan çarpayısının yanı boş idi.‎

O mənim kəmərimlə özünü divar şkafından asmışdı...‎

Üç nəfər gəlib Lolanın divar şkafında asılmış vəziyyətdə şəklini çəkdilər. Onlar kəməri açıb şəffaf ‎torbaya qoydular. Şəffaf torba qızların zərif kapron corabları kimi xışıldayırdı.‎

Gələnlər bizdən heç nə soruşmadılar. Onlar Lolanın intiharının səbəbini bilirdilər.‎

‎***‎
Yataqxana stendinə Lolanın şəkli vurulmuşdu. Bu, partbiletdəki şəkildən idi. Kimsə şəklin altına ‎vurulan kağız parçasında yazılanları ucadan oxumağa başladı.‎

‎"Bu tələbə özünə qəsd etmişdir. Onun bu cinayəti bizdə ikrah hissi oyadır və biz buna görə ona ‎nifrət edirik. O bu hərəkəti ilə bütün ölkəni rüsvay etmişdir".‎

Axşama yaxın çamadanımı açanda ordan Lolanın qeyd dəftəri çıxdı. Ö mənim kəmərimi ‎götürməmişdən əvvəl qeyd dəftərini çamadanıma qoymuşdu.‎

Qeyd dəftərini əl çantama qoyub tramvay dayanacağına getdim. Tramvaya minib oxumağa ‎başladım. Sonuncu səhifədən başladım.‎

Lola yazır: Axşam idman müəllimi məni otağına çağırdı və qapını içəridən bağladı.‎

Bir dəfə onun üçün bəs edərdi. Amma mən onu evə gedən yolda xəlvətcə izləməyə başladım. Onun ‎ağ köynəklərini bulaşdırmamaq mümkün olmayacaqdı...‎

O məni kafedra müdirinə satdı...‎

Allah məni eləməli olduğum hərəkətə görə bağışlamayacaq.‎

Quraqlıqdan can qurtarmaq mümkün deyil. Mən gələcəkdə övladlarımın qırmızı ayaqlı qoyun ‎otarmasına razı ola bilmərəm.‎

‎***‎
Özünü asandan iki gün sonra Lolanı Partiyadan çıxardılar və Universitet qeydiyyatını ləğv etdilər.‎

Günorta saat dörddə Universitetin akt zalına yüzlərlə adam toplaşmışdı.‎

Kimsə tribunaya qalxıb dedi ki, "o, bizim hamımızı aldadıb.‎

O bizim ölkədə tələbə və bizim partiyanın üzvü olmağa layiq deyil".‎

Hamı əl çalmağa başladı.‎

Axşam otaqda kimsə dedi ki, zalda hamının gözləri dolmuşdu, amma ağlaya bilmirdilər, çünki alqışlar ‎çox sürəkli idi. Hamı bir-birinin əllərinə baxırdı.‎

Bir neçə nəfər dayandı, amma elə qorxdular ki, yenidən əl çalmağa başladılar.‎

Həmin vaxt artıq zaldakıların çoxu əl çalmağı dayandırmaq istəyirdi. Artıq alqışların ritmi də ‎pozulmuşdu.‎

Amma həmin bir neçə nəfər yenidən əl çalmağa başladığı üçün kütlə onlara qoşuldu və sürəkli ‎alqışlar bir müddət də davam etdi.‎

Nəhayət alqış akkordlarının növbətisi nəhəng ayaqqabı kimi şappıltıyla divara çırpılıb əks-səda ‎verəndə natiq əliylə işarə verdi və sakitlik yarandı...‎