اصلى و كرم اسطوره سينه قيسا باخيش.

معصومه قربانى

تولستوى هنر نه دير كيتابيندا (١) او اثرلرين كى يازار و موليفى بللى دئيل و اورَك دن اورگه نسيللر بويو دئليب و زمانه ميزه چاتيب، اَن اوستون و دَيْرلى هنر يا اينجه صنعت آدلانديرير. او دئير كى فقط بو اثرلردير كى اينسانا ائشيديغى و يا دويدوغو زامان بير درين معنوى لذت باغيشلايير. آيريجا آمريكالى افسانه شناس جوزف كمپبئل (٢) اوز مصاحيبه سينده دئير كى يوخولار شخصى خيال لاردان تاثير السا، خالق اسطوره و افسانه لرى  كوتلوى اولاراق بير خالقين خيالى يا قورا بيلجك آرزوسو اولاراق آلتين چيزيب و  اونون كوتلوى يوخوسو(dream (آدلانديرماق اولار.

او بوجور ايدامه وئرير كى اگر بيزيم يوخوموزدان حياتيميز دئشيك و يا افسانه لريميزدن حياتيميز دئشيك اولسا بيز شخصى ى يا كوتلوى اولاراق نورتيك يا غيرنرمال حيات ياشايا بيلريخ، اونون ظنيجه  خوصوصيله ساغليخلى ياشام ايچون عمومى حيات ايچون( افسانه لردن - نرمال و كوتلوى حيات)  بير بيرينه اويمالى ديلار.

اصلى و كرم روايتى مين ايللردَن برى عينى بو اسطوره لردَن دير كى سينه دن- سينه يه، آغزيندان- آغيزا گليب و بيزيم زمانه ميزه چاتيب. افسانه ده وار كى كرم بير آذربايجان مسلمان توركو و اصلى بير مسيحى(ارمنى) قيزدير كى بير- بيرلرينه عاشيق اولورلار، اما اصلى نين آتاسى كى بير كشيش دير بو وصلته، كرم مسلمان دير دييه راضى اولمور. چوخ ماجرالاردان سونرا اصلى نين آتاسى بو ويصلته زوراكيلي اولاراق حلب حاكمى طرفيندن مجبور اولور. اما كشيش مجبور اولسادا، حيله يه اَل اوزادير و اصلى نين گلين ليخ دونونون دوگمه لرينه  بير جادو و طلسم ياناشديرير و كرم او دگمه لرى آچاندا اؤرگينه اود توشوب و يانيب كول  اولور بو كول لردن اصلى باشينا سؤوُرُر و اونلارين كوزلريندن اصلى ده اود توتوب كوله دونور. بويله اولور كى ايكى سئوگيلى، بيرى ارمنى بيرى تورك، ساغليخ لاريندا بيربيرلرينه قووشانماسالاردا كوللرى بير اولور و اونلارين كولرين بير تابوتا ييغاراق برابر قويلايب و اونلارين قبيرى بير اوجاق اولاراق خالق طرفيندن زيارت اولونور. افسانه لر نه يه يارانير؟ اصلى و كرم افسانه سى نه يى گوسترير؟

بير ميلتين كوتلوى اولاراق خيالين و آرزولارين ديلله گتيرمه ايچون افسانه لر يارانير، او قونولارى كى ميلت هر گون ياشيير و اونلارى رئاليته ده اولاراق فورمالاشديرا بيلمير اونلارى افسانه لرده و خالق ادبياتى فلكولوروندا فورمالاشديريب و خالق طرفيندن قبول اولدوغو زامان، ديلردَن- ديله توشرَك ازبر اولونوب و افسانه لر و خالق ادبيات خزينه سى يارانير. اما اصلى و كرم داستانى آذربايجان افسانه و فلكولوروندا اوزل يئرى وار، بونو ايدعا ائلمك دن چكينميرم بو افسانه بيزيم ميلى وارليغيميزدير، اونون اوزرينده رُمانلار يازيليب، اوپرالار قوشولوب و هر مجليسده يانيق كرمى چالينيب و خالق هر زمان ماراقلا دينله ييب، اصلينده "اصلى و كرم" بيزيم بولونمز بير پارچاميز اولوب. اما فلكلور خزينه ميزده اصلى و كرم ندن يارانيب و نَدَن قالار اولوب؟ اصلى و كرم يارانماسى بونو گوسترير كى بو توپراق لاردا مين ايلردير مسلمان آذربايجان خالقى نان- مسيحى ارمنى خالقى آراسيندا و ايليشكيرينده پروبلم لر وار. اصلينده بو دَستانين يارانماسى پروبلمين تاريخى كوكو اولدوغونا بير آيدين نشانه دير! بو آنلاشمازليخ صولح سئور توركلره بير درد و كدر يوكو اولاراق تاريخ بويو ياشانيب، بو مسله اسكى تاريخده دين و اينانج فرقلى ليغى آغيرليخ لى اولاراق هر ايكى خالقين دينچى ليدرلرى طرفيندن اودو تونقارلانيب. مسله نين ايلگينجى بوردادير كى دونيا ايلك بولگه كى مسيحيت دينى رسمى اولدو ارمنستان دير و داها دوغرو مسيحيت ارمنى لاشميش بير دين دير ارمنستان دا و اونا گوره گورونور كى هر زامان ارمنى ميليتچى ليغيله مسيحيت چيين - چئينه گلير، اما اونون عكسينه اسلام دينى آذربايجان توركلرينده ايتحال اولونموش تزه بير ديندير كى اونو چوخونلوخ دا فارس لاشميش شعوبى ايسلام آدلانديرماق اولار و نهايت هله دو بويله دوام ائلير و بلكه آذربايجاندا اوزون زامان سوردو كى آزاد اولكه لر گيبى اوز دورومونا مناسب اوزل ايسلام و يا باشقا اينانج جا  اينتيگره اولسون و حتى گونوموزه چاتيغى زامان دا آذربايجاندا دين عمومى عرصه ده ضعيف دير و ايندى ده آذربايجان دين، ملى مسله يه قارشميب و ملى مسله سكولار ليبرال و يا سول ايده اوزرينده يئتيشير. اَله اونا گوره دير ارمنى ميليتچى ليغى دينله برابر اولوب و اونون تولرانسى باشقا ميلت لر اولمويوب و داها دوغروسو آيرى ميلت لرين قارشيسيندا بير آگرسيو رفتارلارا صاحيب اولوب. اما آذربايجان توركلرينده دين نه هويت، كيمليك و غيريْيَت ،بلكه فارس ميلتينه اَرييب- آسيميله اولماق مقصديله ايشلنيب! ائله محض بونا گوره ده آذربايجان كيمليغينده دينى اينانج اوزَل حوزه يه محدود لاشيب و حتى ميلى باش قالديرمالار و عصيان لاردا دينى اينانج دان بير ايز گوزه دئمير، بونون آچيق و آيدين ميثالى آتاميز بابكين عصيانى دير كى اريتجاعى دوشمنلارين آپارديغى تبليغ لرين ترسينه، هيچ فوندامتال دينى ايناناجا دايانامير و يا هيچ دين ايناناجا قارشى دئيل و صيرف آزادليق و عدالت و برابرليخ اسلوگانلارينا دايانان بير عصيان دير. بو ايكى ميلتى موقايسه ده، دينى اينانجين ارمنى خالقى نين كيمليليغين بولونمز بير پارچاسى و حتى چوخ زامان اونون بير بويوك حيصه سين تشكيل وئرير، بلكه ده نورمالدى دا بودور نَدَن كى تاريخ بويو مسيحي اولمويان خالقلارينان  قونشو اولوب و يا مسلمان خالقلارين آراسيندا آزينيخلا  ياشاييب و اوز معنوى و مادى وارليق لارين قارشى طرفدن تهلكه ده گورمك، دينى اينانجين اونون وارليغينين  بويوك حيصه سين تشكيل وئرمك ده قاچيريلماز اولوب. البته آيدين دير كى دينى اينانج دوشونجه و ياشايش شيوه لرينده تعبد، تعصب و تولرانسيزليغا  سبب اولور و بو اينانج ميلى كيمليك دن بير آرايا گلديغى زامان آشيرى فوندامتال آگرسيو رفتارلاردا سبب اولا بيلر، بونا ميثال اولاراق هيتلريين نازى ايده سينده آنتى سميت و مسيحى فوندامتاليسمى نين تاثيرى دانيلمازدير، يا اسراييل ميليتچى ليغى كى يهودى اينانجى اونون بينوره سيدير گونوموزده ياراتديغى فاجيعه لره شاهيديخ ، البته فارس كيمليغينده و ميليتچى ليغينده شعوبى ليخ و عرب كيمليغينده ده  سلفى ايسلامى چى ليغين بويوك آغيرليغى وار. اما آذربايجان توركلوغو تاريخينده دينى اينانج او قدر گئنل ساحه ده و كيمليك پارامترلرينده آغيرليغى اولمويوبدور، اصلينده دينى اينانج، گئنليكده اسكى زامان عرب ميليتچى ليغى و حال حاضيرده فارس ميليتچى ليغى طرفيندن، آذربايجان توركلوغونون آسيميلاسيون و ايستيثمار ابزارى اولاراق ايشلنيب. ائله محض بونا گوره ده آذربايجان توركلوغو قونشو ميلت و خالقلارا ميليتچى ليغ، آيرى سئچكيليق و نفرتله يانشمايب و داها دوغروسو هر كسه و هر دينه و خالقا تولرانس و آچيق قوجاقلا ياناشيب. اسطوره لر يوخارى دئديغيم گيبى بير ميلتين كوتلوى خيالى دير، بير ميلت كوتلوى اولاراق آرزولارين اسطوره و افسانه لر اوزرينده ديله گتيرير و ياشادير، هر ميلتين افسانه و اسطوره لرى قان توكمه و ساواش اولورسادا ، اما نه موتلو كى آذربايجان اسطوره لرى سئوگى دير- باريش دير، اصلى نن كرمين سئوگى سيدير. يوز ايلردير كى ارمنى و تورك ساواشى وار، اما سيز بورا باخين! بو آذربايجان خالقى دير كى قولارين آچيب، بو توركلردير كى قوجاخلارين آچيب لار، باخين يانيق كرم دير كى آذربايجاندا حسرته دونوب، مين ايلردير كى آذربايجان خالقى باريش نغمه سى چالير، مين ايلردير كى ارمنى خالقى لا باريش دا ياشاسين ايستير، مين ايللردير كى كرم يانير، مين ايلردير كى اصلى يانير و آنا- آتالار اونلارين كدرين ده اوزونتو چكيرلر، سنه لردير كى آنالار آغلاماسين ديه، آذربايجان خالقى ماهنيلار قوشوب و عاشيق لار سازلاريندا يانيق كرمى چاليرلار. سيز تاريخه باخين! منطقه نين جغرافى سينه باخين، من سيزدَن ايستيرم قاراباغا باخين، سولدوزا باخين، اورمويا باخين! باخين كى تاريخ بويو بو ميليت قان وئريب، اولادلارين اَلدَن وئريب، اما كيمسه دن نيفرت ائتميب، هر كسى باغرينا باسيب بو خالق، قولارين آچيب و گوله قارشسيندا – گل وئريب. اصلى و كرم بو ميلتين صولح سئورليخ خياليندا اولدوغونون نشانه سيدير، بونون نشانه سيدير كى بيزيم خالق كوتلوى اولاراق نيفرت ياغديرماز، اوغلانلارى و قيزلارى دين و عيرقيندن ساوايى آنالار دوغوب دييه آنالار آغلاماسين ايستير. بو خالق هيچ زامان ملى روحونا- فوندامتال دينچى ليغ قاتميب، بو ميلى روحا فوندامتال و ارتيجاعي  دينچى ياراميشيب هئچ زامان، اولسون كى بعضى يولداشلار دئيه بيلرلر اودور كى بوگونكو دورما توشموشوق. البته من بونا بويله جواب وئره بيلرم كى بيز بو دورمودان فقط اسطوره لريمزده وار اولان سئوگى و باريش لا آتلايا بيلريخ، بيزى حياتا باغلاماخ ايچون يالنيز سئوگى لازيم دير، بيزيم اسطوره لر سئوگى و باريشى دير، يانيق كرم دير و فقط موتلولوق يولو كوتلوى و سياسى موجاديله ميزده بو باريش و سئوگيه اويغون اولماليدير. باشقا خالقلارينان نفرتله داورانما بيزيم كوتلوى پيسخولوژى ميزده يئرى يوخدور و حتى اونا بيزيم ايستعداد و باشاراجاغيميز دا يوخدور، نه موتلو بيزه كى بيزيم باشاراجاخ سئوگى ده دير، باريش دا دير. حتى باخساز بيزيم نفرتله يانشماميز قوندارما يا  تصنعى دير،نيفرتله ياشاماق و نيفرتله باشقا لارينا يانشماق بيزى نورِتيك و غير نورمال دورومو دوشره بيلر. حتى بيز مجبور زامان ساواش ائتمك زورونوغوندا قالساق دا اوزوموزو قورونما حقيميزدَن دولايى اولوب، حتى بيزيم ساواش لار دا نيفرت دن برابر اولمويوب. بيز ساده جه سئوگى نن ياشاماغا قادير اولا بيلريخ، بو سئوگى دير كى بيزيم توپراق لارى و اودان يوخارى  اوزوموزو آزاد ائليه جك. يالنيز بواصلى نين سئوگى سى دير كى بيزى حياتيميزدا آزادليخ و اينسانليغ يانليسى ائليه جخ، سيز تاريخه با خين- سيز قونشولاريزا باخين، باخين كى كيم اينديه كيمى اصلى يه ارمنى اولدوغو ايچون تحقير دن ياناشا؟ اصلى بيزيم بولونمز بير پارچاميزدير، بونو دئمك ده چكينميرم كى بيز او قدر بويوك اولموشوخ كى كيمسه دن نيفرتيميز اولماسين، او قدر بويوك اولموشوخ كى بيزيم بايراغين آلتيندا آيرى ميلتلرده آزاد ياشاسينلار، بويوكلوخ ساده جه اينتقام دا دئيل بلكه باغيشلماق دا دير، بيز هر زامان باغيشلاميشيق بونا شاهيديم اصلى و كرم دير.

معصومه قربانى

１-  هنر چيست، تولستوى، مترجم/ كاوه دهگلان،.١٣٨٧

２-  مصاحبه بيل مايور با جوزف كمپل « http://billmoyers.com/content/ep-1-joseph-campbell-and-the-power-of-myth-the-hero’s-adventure-audio/».