نقش استاد رضا براهنی در تاسیس «انجمن قلم آذربایجان جنوبی(ایران) در تبعید»

محمد آزادگر 

ضرورت تاسیس انجمن قلم آذربایجانی ها در تبعید مدتها در جمع کوچک کادرهای جنبش فدرال دموکرات آذربایجان مورد بحث و گفتگو بود. دوستان معتقد بودند برای شروع اولیه  و تثبیت آن در تبعید به حضور یک اوتوریته بلامنازع آذربایجانی-ایرانی و البته جهانی نیاز است. این اوتوریته کسی نبود جز دکتر رضا براهنی! دوستان با او در رابطه با تاسیس انجمن قلم آذربایجانی ها در تبعید صحبت کردند. براهنی از این فکر بسیار استقبال کرد و در تاسیس انجمن پیش قدم شد. همزمان با دکتر علیرضا اصغرزاده تماس گرفته شد که وی نیز بسیار استقبال کرد.

پس از آمادگی آنها برای تاسیس انجمن « هیئت هماهنگی کنگره ی موسس» با ترکیب  رضا براهنی، صدیقه عدالتی، علیرضا اصغرزاده،علی قره جه لو، علیرضا اردبیلی و محمد آزادگر تشکیل شد.

 رضا براهنی فراخوان دعوت از اهل قلم آذربايجان جنوبي در تبعید را تهیه کرد که از طرف هیئت هماهنگی بتاریخ ۲ ژوئن ۲۰۱۱ تحت عنوان  اطلاعیه ی شمار یک منتشر شد. در این فراخوان به اختناق و خفقان در دو رژیم پهلوی و جمهوری اسلامی اشاره می شود.

در این فراخوان تاکید می شود که  ایران کشوری است کثیر المله که در آن فقط یک زبان، یعنی زبان فارسی، که زبان مادری کمتر از یک سوم جمعیت کشور را تشکیل می دهد، به رسمیت شناخته می شود. در واقع طبق قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، فارسی زبان رسمی همه مردم ایران است. زبان های ترکی آذربایجانی، کردی، ترکمن، لری، بلوچی و عربی و... به رسمیت شناخته نمی شوند.

فراخوان از همکاران قلمزن آذربایجانی خود در تبعید دعوت می کند که برای تاسیس "انجمن قلم آذربایجان جنوبی" و پیوستن به خانواده انجمن قلم جهانی با حضور در "كنگره مؤسس" در پروسه تأسيس انجمن قلم آذربایجان جنوبی فعالانه شرکت كنند.

چاپ فراخوان “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید” در شهروند شماره ۱۳۳۷مورخ نهم ژوئن ۲۰۱۱، و سایت های انترنتی بازتاب های گسترده ای داشت. در این رابطه از طرف  شهروند، لیلا مجتهدی  با هیئت هماهنگی به گفت وگو نشست و پرسش هایی را با آنان طرح کرد.

براهنی در پاسخ به این پرسش  شهروند که « آیا نمی شد که به انجمن قلم ایران در تبعید پیشنهاد بدهید که در صورت تقاضای اعضا، کمیته های مختلف مربوط به زبان های متفاوت ایران درون انجمن تشکیل شود و هر کمیته به امور مربوط به زبان خود بپردازد؟

دکتر رضا براهنی پاسخ میدهد: ما با در نظر گرفتن الگوی انجمن جهانی قلم حرکت کردیم، و با در نظر

گرفتن کشورهایی که در آن ها چندین زبان زنده وجود دارد. نمونۀ واقعی آن کشوری است که هم اکنون در آن تعدادی از ما زندگی می کنیم، یعنی کانادا. کانادا دو انجمن قلم دارد، که مرکز یکی از آنها در تورنتوست و زبان آن انگلیسی است، و دیگری در مونترال و زبان رسمی آن فرانسه است، و آنها همیشه با نمایندگان منتخب خود در اجلاس های انجمن قلم جهانی شرکت کرده اند. چرا که زبان بخش اساسی هویت ملی هر قومی است، و نمی شد انتظار داشت که بخش انگلیسی زبان، از منافع بخش فرانسه زبان و یا برعکس، کاملاً اطلاع داشته باشد و از آن دفاع کند. حتی به خاطر دارم که وقتی در جلسات سالانه انجمن قلم جهانی شرکت می کردم، از آمریکا، یک نماینده از شرق و نماینده دیگری از غرب شرکت می کردند، هر چند زبان هر دو یکی بود، اما شاید مشکلات دو بخش یکی نبود. و خوب، این وضع به طریق اولی در کانادا مطرح است. دو زبان اصلی در کانادا وجود دارد، و دو انجمن قلم جداگانه، یکی انگلیسی زبان، متعلق به بخش انگلیسی زبان و دیگری فرانسه زبان، متعلق به مردم فرانسه زبان. و تا آنجا که می دانم بین این دو، دوستی کامل برقرار است. هرچند امکان داشت جداگانه تصمیم گرفته باشند و در جلسات سالانۀ انجمن قلم جهانی رأیهای متفاوت داده باشند. اما من همیشه بین دو انجمن قلم جز دوستی و همکاری چیز دیگری ندیدم. البته باید در نظر بگیرید که کانادا کشوری است دموکراتیک که در آن نه تنها دو زبان انگلیسی و فرانسه به رسمیت شناخته می شوند، بلکه حتی اگر یک اقلیت سومی در جایی زندگی کند که زبانش غیر از این دو زبان، یعنی فرانسه و انگلیسی باشد، زبان آن اقلیت در آن محل زبان رسمی است. و تا حال مسأله ای در کانادا از بابت زبان ها پیش نیامده است. با در نظر گرفتن این مثال ها  و مثال های مشابه در کشورهای دیگر، باید در ایران چندین کانون نویسندگان تشکیل می شد که تشکیل نشد، و انجمن قلمی که در زمان شاه به وجود آمده بود، بی اطلاع انجمن قلم جهانی تشکیل شده بود، و رئیس دائمی داشت به نام زین العابدین رهنما، که یک بار که با آرتور میلر دیدار کرده بود و به او گفته بود که رئیس انجمن قلم ایران است، و از او دعوت کرده بود که اجلاس سالانۀ انجمن قلم جهانی را یک بار در تهران برگزار کنند و ملکه ایران را به ریاست افتخاری آن برگزینند، آرتور میلر او را از اتاق بیرون انداخته بود، به دلیل این که بی اجازۀ انجمن قلم جهانی، انجمن قلم ایران را  تشکیل داده بود و ریاست افتخاری آن را هم به فرح پهلوی سپرده بود. در این دوره هم انجمن قلم ایران را به صورت غیرقانونی در ایران کسانی تشکیل داده اند که هیچ گونه اجازه ای از انجمن قلم جهانی نداشته اند، و بیشتر نمایندگان آن را مأموران دولت به عنوان نویسنده و شاعر برعهده دارند. به همین دلیل با در نظر گرفتن تعداد نویسندگان آذربایجانی در تبعید، و با در نظر گرفتن این که زبان آن ها با زبان فارسی متفاوت است،  و حتی با در نظر گرفتن این که مشکلات آن ها، هم در زمانی که در داخل ایران بودند و هم در زمانی که در خارج از کشور هستند، متفاوت با نویسندگان ملیت های دیگر است، ضرورت داشت که  “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید” جداگانه شکل بگیرد و تقاضای عضویت از انجمن قلم جهانی بکند.

 

ودر مقابل  این پرسش شهروند که آیا هیچگاه از هیئت دبیران “انجمن قلم ایران در تبعید” و یا “کانون نویسندگان ایران در تبعید” خواستید که به زبان های دیگر ایران هم بپردازند؟

 

رضا براهنی چنین پاسخ میدهد: تا آنجا که می دانم ما چنین درخواستی از آنان نکردیم. یکی به این دلیل که همانطور که ما همه در خارج از ایران گاهی هم به زبان فارسی مطلب می نویسیم، و هم گاهی به زبان های بومی خودمان، این مسأله پیش نیامد. من عضو انجمن قلم ایران در تبعید، و یا حتی عضو کانون نویسندگان ایران در تبعید نیستم. هر چند خود را هنوز عضو کانون نویسندگان ایران در داخل کشور می دانم، اما عضو هیچکدام از انجمن های قلم ایران، چه در دوران سلطنت و چه در دوران جمهوری اسلامی نبوده ام. عضو انجمن قلم آمریکا در گذشته بودم و بعد عضو انجمن قلم کانادا بودم و هستم. ما در جلسات متعدد که داشتیم، به این نتیجه رسیدیم که باید مستقلاً به فکر خود باشیم. هیئت دبیران انجمن قلم ایران در تبعید، هر چند اعضایی از میان نویسندگان آذربایجانی نیز داشته، هرگز تأکیدی بر روی زبان های ملیت های ستمزدۀ ایران نداشته است. هر چند تعدادی از آن ها ممکن است به زبان های آن ملیت ها علاقه نشان داده باشند و یا آثاری هم به آن زبانها نوشته باشند. انجمن یا کانون یا هر تجمعی که ما تشکیل داده ایم، متکی بر حقوق اصلی و حقۀ آذربایجانی هایی ست که پیوسته از آن حقوق محروم مانده اند، هم در ایران و هم در خارج از ایران. البته تشکیل “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران)” در تبعید هرگز به این معنا نیست که ما با انجمن های مشابه ایرانی و غیر ایرانی در چارچوب مفاد و برنامه های اصلی انجمن قلم جهانی همکاری نکنیم، و امیدواریم که آنان نیز با ما از هر لحاظ همکاری کنند، چرا که تعداد عظیمی از آنها خود، از ملیت های ستمزدۀ ایران برخاسته اند. راه همکاری با همۀ سازمان های مشابه با رعایت حقوق دموکراتیک باید برای همۀ گروه های مشابه باز باشد. تعداد زیادی از نویسندگان معاصر ایران از همکاران ادبی و مطبوعاتی خود ما هستند، و تعدادی از آن ها از دوستان بسیار نزدیک خود من. همکاری دموکراتیک با همۀ آنان برای من یک فریضۀ انسانی و حرفه ای است،  و فقط تأکید بر یک حق دموکراتیک است که  نیاز به تشکلی تحت نامی جداگانه را در دستور کار حیات ادبی و قلمی ما قرار داده است.»

 هیئت هماهنگی ضمن  تدارک نخستین کنگره موسس انجمن قلم  قرارگذاشت که هر کدام از اعضا هیئت هماهنگی با تعدادی از قلمزنان آذربایجانی در خارج کشور، که به ایران رفت و آمد ندارند، تماس گرفته، فراخوان را در اختیار آنها قراردهند و از آنها دعوت شود که در تاسیس انجمن همکاری و همراهی کنند. تعدادی از این دوستان اهل قلم  که با آنها تماس گرفته شد به دلایل مختلف پاسخ مثبت به این فراخوان ندادند ولی اکثریت آنهایی که تماس گرفته شده بود، پاسخ مثبت دادند و در تاریخ یکم و دوم سپتامبر ۲۰۱۱ در استکهلم سوئد در نخستین کنگرۀ مؤسس شرکت کردند.

گنکره موسس در اطلاعیه پایانی خود که بر اساس  فراخوان اولیه هیئت هماهنگی تنظیم شده بود، تاسیس “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید" را  به اطلاع عموم رسانید:

«هموطنان عزیز

در تاریخ یکم و دوم سپتامبر ۲۰۱۱ گروهی از نویسندگان، شاعران، منتقدان، روزنامه‌نگاران و پژوهشگران آذربایجانی در تبعید در استکهلم سوئد در نخستین کنگرۀ مؤسسان خود گرد آمدند و "انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید" را تشکیل دادند. آنان با پذیرفتن مفاد منشور انجمن قلم جهانی خواستار عضویت در آن انجمن شدند.

ایران کشوری است کثیرالملـّه با زبان‌ها و فرهنگ‌های مختلف، اما فضای فشار و اختناق حاکم در دوران سلسله پهلوی‌ و به دنبال آن، جمهوری اسلامی، از دیدگاه سازمان‌های حقوق بشر، به‌ویژه انجمن قلم جهانی حقیقتی کتمان ناپذیر بوده است. در پی فعالیت‌های مؤثر انجمن قلم جهانی و به‌ویژه شعبه‌های آن در اروپا، آمریکا و کانادا، تعدادی از نویسندگان، شاعران و روزنامه نگاران ایرانی دربند از مرگ حتمی نجات یافته‌اند و در سایۀ همین فعالیت ها، جمهوری اسلامی تحت فشار، به آزاد کردن تعدادی از نویسندگان، شاعران و روزنامه نگاران ایران نیز گردن نهاده است.

به رغم این که اکثریت جمعیت ایران را غیر فارسی زبانان تشکیل می‌دهند ولی آنان از تحصیل به زبان مادری خود محرومند. بنا بر قانون اساسی جمهوری اسلامی زبان فارسی تنها زبان تحصیلی و اداری همۀ ایرانیان محسوب می‌گردد. برهمین مبنا زبان‌های ترکی آذربایجانی، کُردی، ترکمنی، بلوچی، عربی و غیره به رسمیت شناخته نمی‌شوند. ترک‌های آذربایجان نیز مانند دیگر ملیت های ایران مجبور به تحصیل به زبان فارسی هستند. بنا به آمار جمهوری اسلامی و سازمان‌های بین‌المللی، ترک‌های آذربایجان اکثریت نسبی جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند. اما علیرغم این واقعیت، راه تحصیل، نشر و حفظ فرهنگ ملی این اکثریت به روی زبان مادری‌شان بسته است. در واقع نویسندگان، شاعران، منتقدان، روزنامه نگاران، پژوهشگران و کلیه اقشار و طبقات مردم آذربایجان جنوبی (ایران) در میهن خود در تبعید کامل زبانی و فرهنگی به سر می‌برند، و کسانی که برای مطالبه طبیعی ترین حقوق انسانی خود اقدامی به عمل می آورند  توسط رژیم جمهوری اسلامی به عناوین مختلف سرکوب و روانه زندان‌ها می شوند.

به همین دلیل، ما، گروهی از  نویسندگان، شاعران، منتقدان، روزنامه نگاران و پژوهشگران آذربایجانی مقیم خارج از ایران، در پاسخ به نیازی مبرم، درجهت صیانت از زبان و فرهنگ ملی خود گردهم آمدیم و “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید” را تشکیل دادیم.  ما اعلام می داریم که  با پذیرش اعلامیه جهانی حقوق بشر و مفاد منشور انجمن قلم جهانی، فعالیت‌های خود را بر محور این منشور متمرکز خواهیم کرد. و نیز اعلام می کنیم که با تشکیل این انجمن از کلیه حقوق نویسندگان، شاعران و پژوهشگران و روزنامه نگاران آذربایجانی در سراسر جهان قاطعانه دفاع  خواهیم کرد و در جهت حفظ و اعتلاء فرهنگ و ادبیات آذربایجان کلیۀ فعالیت های خود را متمرکز خواهیم نمود.

تردیدی نیست که  “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید” در جهت اعتلای حقوق ملیت های دیگر ایران نیزدر کنار آنان خواهد ایستاد.»

نخستین کنگرۀ مؤسس “انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید” هیئت دبیران خود را انتخاب کرد ورضا براهنی را بعنوان رئیس افتخاری دائمی خود برگزید.

آدرس سایت انجمن قلم آذربایجان جنوبی (ایران) در تبعید:

https://www.pensouthazerbaijan.org/

آدرس تماس با انجمن:

Pen.azerbaijan@gmail.com

به نقل از آوای تبعید 32- ویژه رضا براهنی

محمد آزادگر