احمد امید یزدانی‌نین « آلمانجا- آزربایجانجا سؤزلوک» کتابینین جنوبی آذربایجانلیلارا فایداسی وارمی؟

محّمد علی حسینی

      درین تأسّف و اور‌ک آغریسی ایله اعتراف ائتمک لازمدیر کی، چوخ میلیونلو جنوبی آذربایجان اهالیسنین چوخ آز حصّه‌سی اؤز آنا دیلینده اوخوماغا قادردیر. بئله اولدوغو حالدا، طبیعی اولاراق بئله بیر سئوال میدانا چیخیر: احمد امید یزدانی‌نین 2004- جو ایلده آلمانیانین کُلن شهرینده نشر ائتدیردیگی « آلمانجا- آزربایجانجا» سؤزلوک جنوبی آذربایجانلیلارین هانسی دردینه یارایا بیلر؟

     آرتیق هامییا معلومدورکی، ایراندا هربیر سوادلی، حتّی ابتدائی تحصیله مالک اولان بیر آذربایجانلی، فارس متنینی تورکجه‌دن (= آذربایجاندان) قات- قات راحت اوخویوب، باشا دوشور. محض بونا گؤرده، آلمان دیلی ایله مشغول اولان جنوبی آذربایجان وطنداشی اوچون، ایرانینین گرمانیست عالملرینین ترتیب ائتدیکلری، «آلمانجا- فارسجا» و یا «فارسجا- آلمانجا» لغتلردن، استفاده ائتمگین داها الوئریشلی اولدوغو انکار ائدیلمیزدیر. مسئله اوراسیندادیرکی ایستر جنوبی آذربایجاندا، ایسترسه‌ده اونون سرحدّلریندن کناردا یاشایان هموطنلریمیز اگر آلمان دیلی‌ایله ماراقلانارسا آذربایجانجا دا اوخویا بیلسه بئله، احمد امید یزدانی‌نین لغتیندن بیر چوخ آلمان سؤزلرینین قارشیلیغینی تاپا بیلمیه‌جک.

     آراشدیرمامیز گؤستردی کی، اَ. امید یزدانینین ترتیب ائتدیگی لغت خیلی درجه‌ده ج. م. جعفراوفون رداکتورلوغو ایله، 1971- نجی ایلده، باکی‌دا، آذربایجان دؤلت خارجی دیللر انستیتوندا نشر ائدیلن « آلمانجا- آذربایجانجا لغت»‌دن منیمسه میشدیر. بورادا وئریلن بیر چوخ آلمانجا سؤزلرین قاراشیلیغینین جنوبی آذربایجاندا باشا دوشولمه‌سی ممکن دگیل. عیانی اولسون دییه، بو لغتدن بعضی سؤزلری دقته چاتدیرماق ایستردیک:

1-       Kühlhaus = Buzuxana

2-      Kühlschrank = Soyuducu, Buz dolabı

3-      Urlaub = məzuniyyət

4-      Nessel = Gicitkən

5-      Bürste = Şotka

6-      Bleistift = Karandaş

7-      Stecker = Ştepsel

8-      Steckdose = Ştepsel (züda. Düşaxa)

9-      Musketier = müşketyor

10-  Hausfrau = evdar qadin

11-  Rassismus = irqçı

12-  Laboratorium = Labor

13-  Schweden = Isveç

14-  Österreich = Avstriya

15-  Satier = Satira, həcv, məzhəkə

16-  Lohn = maaş, əmək, haqqı

17-  Mongole = Mongol

18-  Furnier = Faner, Lay (Taxtadan)

19-  Hauptbahnhof = mərkəzi vağzal

20-  Feuerwehr = Yanqin dəstəsı

21-  Füller = avtomat qələm

22-  Statue = heykəl

23-  Dreieck = üçbucaq

24-  Kesselstein = arp

25-  Archäologe = arxeolog

26-  Belohnung = Mükafat, Ödul, Təltif

27-  Süchtig = mübtəla, xəstə

28-  Sensation = Sensasiya

     ج. م. جعفراوفون لغتیندن بیر باشا چؤرولموش بئله مثاللارین سایینی دفعه‌لرله آرتیرماق اولار. خصوصی اولاراق قید ائتمک ایسته‌یریک کی، آلمان سؤزلرینین بورادا وئریلن قارشیلیغی جنوبی آذربایجانلیلار اوچون آنلاشیلمازدیر. اَحمد امید یزدانی نمونه گتیردیگیمیز آلمان سؤزلرینه قارشیلیق اوچون آشاغیداکی سؤزلری علاوه ائتمه‌لی‌ایدی کی، جنوبدا باشا دوشولسون: 1 (سردخانه)، 2 (یخچال)، 3 (مرخصی، تعطیل)، 4 (گزنه)، 5  (چؤکّه، باشماق و یا پالتارچوؤکه‌سی)، 6 (مداد)، 7 (دوشاخه)، 8 (پریز) لغت نامه ده 7 و 8 – نجی سؤزلره عین قارشیلیق وئریلمیشدیر. عینی ایله باکی‌دا نشر ائدیلمیش لغتده اولدوغوکیمی! جنوبدا (پریزه) دوشاخه دئمزلر. شمالدا ایسه عمومیّتله بئله سؤز ایشلنمیر)، 9 (تفنگچی)، 10 (خانه دار خانیم)، 11 (نژادپرست)، 12 (آزمایشگاه)، 13 (سوئد)، 14 (اتریش)، 15 (طنز)، 17 (مغول)، 18 (روکش، نازیک تخته‌دن)، 19 (ایستگاه راه آهن)، 20 (آتش نشانی)، 21 (خودنویس)، 22  (مجسمه)، 23 (مثلث)، 24 (کئهره)، 25 (باستان شناس)، 26 (جائزه)، 27 (معتاد)، 28 (جنجال) و ...

     امید یزدانیKugelschreiber  سؤزنون قارشیلیغینی «دیریرجکلی قلم» کیمی وئرمیشدیر کی، جنوبی آذربایجاندا بونو آنلامایاجاقلار. «خودکار» یازسایدی، باشا دوشردیلر.

     ماراقلی دیر کی، احمد امید یزدانی آورپا منشءلی، سؤزلرین ده روسلاسمیش واریانتینی وئریب. مثلاً، جنوبی آذربایجداندا «آوتوبان» دگیل، « اتوبان» « آوتومبیل» دگیل، « اوتومبیل» دئیلیر. لغتده «‌هومورفول humorvoll سؤزون قارشیلیغی کیمی، یزدانی نین اؤزوندن علاوه ائتدیگی «خوش مشرب» سؤزوایله راضی لاشماق اولماز. ترتیبچی «humor » سؤزونون دقیق معناسینی بیلسیدی، بورادا «خوش مشرب» سؤزوندن استفاده ائتمزدی.

*

     معلومدورکی، جنوبی آذربایجاندا عرب الفباسیندا استفاده اولونور. بئله اولان صورتده او، نه اوچون سؤزلوگونون لاتین الفباسی ایله ترتیب ائدیب؟ سبب بودور کی، «آذربایجان» سؤزونو «ذال» عوضیه «زا» ایله یازان احمد یزدانی سؤزلری عرب الفباسی ایله یازماقدا چتینلیک چکدیگیندن، ایشینی آسانلاشدیرماق اوچون بویولو سئچیب. بئله دوشونن اولار کی، بلکه او، شمالی آذربایجانداکی اوخوجولاری دا نظرده توتدوغو اوچون بئله ائدیب. لاکن بو فکرله‌ده راضی لاشماق اولماز. چونکه شمالی آذربایجاندا 9 گرمانیست عالمین ترتیب ائتدیگی «آلمانجا- آذربایجانجا لغت» موجود اولدوغوحالدا غیرآکادمیک و هوسکار سویّه ده ترتیب ائدیلمیش بیر لغته نه احتیاج اولا بیلر؟ اوسته‌لیک، شمالی آذربایجاندا «آلمانجا روسجا» لغت لردن ده استفاده ائتمک امکانی وار. اونو دا قید ائدک کی، همین لغت 2007- نجی ایلده 10 مین ینی سؤز علاوه ائدیلمکله 25000 تیراژلا باکی دا ینی‌دن نشر اولونوب. کتابین ایکینجی رداکتورو چرکز قربانلی اولوب.

*

     « ایران گولوبال» سایتیندا، اسماعیل پور محمدی آدلی  بیر شخص احمد یزدانی یه لغت‌له باغلی بئله بیر سئوال وئریر:

« آقای امید یزدانی ... بعضی‌لرینین دئدیکلرینه گؤره، سیزین لغت‌ آذربایجان علملر آکادمیاسی نین لغتی دیر کی، اوزون ایللر بویو اونون اوزرینده ایشله‌یب، امک صرف ائتمیشلر. سیز اونا معیّن دگیشکلر ائدیب اؤزآدینیزا چاپ ائتدیرمیسینز. بئله اتهاما جوابینیز نه دیر؟»

     « من آذربایجان علملر آکادمیاسی نین آلمانجا- تورکجه [آذربایجانجا] لغتینی گؤرمه میشم»- دئیر.

     یزدانی یاخشی بیلیرکی، اسماعیل پور محمّدی نین نظرده توتدوغو لغت ائله همین باکی نشری‌دیر کی، او، اوزون ایللر بویو اوندان استفاده ائدیب. ساده جه اولاراق او، پور محمدینین لغتی نشر ائدن مؤسسه‌نین آدینی سهو یازدیغیندان سوء استفاده ائدرک اتهّامدان بویون قاچیرماق ایسته یب.    

تبریز شهرینده دوغولوب بویا- باشا چاتمیش و اورتا تحصیلینی ده اورادا آلمیش شخص نمونه اولاراق گؤستردیگیمیز آلمانجا سؤزلرین جنوبی آذربایجاندا کی قارشیلیغینی بیلمه دیگی حالدا، شمالی آذربایجاندا کی قارشیلیغینی نئجه بیله‌جک؟!

     بوخصوصدا تام قطعیتله دییه بیلریک کی، احمد امید یزدانینین، ج. م. جعفراوفون رداکتورلوغو ایله 1971- نجی ایلده باکی دا چاپ ائدیلمیش لغت دن باشقا منبعی اولابیلمزدی!

آذربــایجان  یــازیچیلار اتّفاقـی‌نین عضوی، و آذربـایجان علملر آکادمیاسی محمد فضولی آدینا  الیازمالار انستیتوتون اشتاتدان کنار امکداشی

محّمد علی حسینی، 11 دسامبر 2015، برلین