آی ایشئغئندا

ممد علی

1

`       آی ایشئغئندا

 سحری تِز ایدی. گونون چئخماسئنا هله چُخ قالئردئ. آمما دهلیز ایشئق ایدی. تانئش بیر ایشئق. اِشیکده‌ن گلیردی.  بُینومو  اه‌یدیم پنجره‌دن اِشیگه، یوخارئ‌یا باخدئم.  اؤزو ایدی. آی اؤزو ایدی. اُن دؤرد، اُن بِش گِجه‌لیک آی. اِله هامان تانئدئغئم آی.

آیئن ایشئغئ اؤزلونده گونون ایشئغئ دئر کی، آی اُنو بیزه گؤنده‌ریر، یا بیزه سارئ دؤنده‌ریر.

آلپ داغلارئندا دا بیر نِچه یُل گؤردویوم و گؤز قُیدوغوم ده‌ییرمی، ایشئق، اوستونده قارپئز یی‌ییلمیش و سویونون یویولمامئش، قالئب قوروموش لکه‌لرینه تای، بؤیوک خالام دِدیگی کیمی شاققئلداق، بؤیوک بیر تفسی.

بس بیز بو شاققئلداغئن نه‌یینه وورولموشوق؟. اُنون نه‌یی بیزی اؤزونه چکیر. اُلا بیله‌رکی، بیری اِشیکده اُلا، و اُن دؤرد گِجه‌لیک آیا، قئسسا دا اُلموشسا باخمایا؟

آی ایشئغئ، آیئن اؤزونه تای، آیرئ دیل‌لرده ده بیزیم کیمی به‌یه‌نیلیب و سویلیبدیر. بو ایشئق تک آلوده‌لرین تانئشئ دگیل، اُ آلوده‌لرین اُنو تاپماسئندان قاباق دا، گِجه یُلدا اُلانلارئن و هامئدان آرتئق کاروانلارئن تانئشئ ایمیش.

اُندا بس گؤره‌سن منیم اؤز عمی‌لریم و آتام، نِچه یُل هشترخان  یا ترابوزان یُلوندا کاروانلا گِده‌نده، بو اُن دؤرد گِجه‌لیک آیئ گؤروبلر؟. گؤره‌سن اُنا گؤره نه دوشونوبلر؛ اُندا نه‌یه فیکر اِله‌ییبلر؟ قاباقداکئ کاروانسارادا خئپ دوشوب یاتماق؟  یا اِله ایت هوره‌رمیش، کارواندا گِچه‌رمیش؟   اُندان دا آرتئق، اولدوزلارئ، دان اولدوزونو، کاروان قئرانئ، یُلون دوزگون اُلماسئنئ بیلمک‌دن اؤترو، تانئیئبلار  و باخئبلار؟  هامان ایش کی، ژیروسکپ‌دان قاباق اوزاق زمانلارئن دنیزچی‌لری اوجسوز بوجاقسئز سولاردا، فئندئق‌ بُیدا بیر آدانئ تاپماق اوچون گؤرمه‌لی ایمیشلر؛  بیزیمکی‌لرده‌ن چُخ قُرخولو بیر شرایطده. گِنه بولارئن آیاغئ یِرده‌ن اوزولمه‌زمیش.

من هله اوشاق ایکن،  اُنو چُخلارئ دا گؤرموش؛ به‌یم ده هامان من گؤره‌ن کیمی، یا اُندان آیرئ بیر تهر کؤرموش. هامان، آنامئن باخدئغئ و گؤردویو آی. و اُخودوغو ماهنئ :

آی چئخدئ سینی کیمی، مشرقین گونو کیمی.

یا رشید بهبودُفون سِوگیلی قئزئن دیلینده‌ن اُخودوغو :

گِد آی باتاندان سُرا گل آی اُغلان؛ آنام یاتاندان سُزا گل آی اُغلان.

بلکه ده آیئن ایسته‌ین‌لری اُنون اوزونه باخا بیلدیکلری و گؤزلری قاماشمادئغئنا گؤره، چُخ واخت دقیقه‌لرله و اُلوکو، آرتئق دا، گؤزلرینی اُنا تیکیبلر. و آیا وئرئلئب، یا اُنو گؤزه‌له بنزه‌دیبلر.  آی اوزلو صفتی  اِله بوردان تاپئلئب؛ باخ، اوشاق اِله بیل آی پارچاسئ دئر. یا شاه اسمایئل ختایی دِییه‌ن کیمی : سانما کی، سن گِتدون اِی آی‌اوزلو، جان قالدئ مانا-. یا شهریارنِجه آیا ایشاره اِدیب و دِییب : نه سارئ تِل‌لی اینه‌ک‌لر، نه آلا گؤزلو اؤکوزلر، آی نِجه آی کیمی اوزلر،

یا مثل‌لرده : اُغورلوغون اوّلی دوشور آی ایشئغئنا؛ بیری‌نین آیئ چئخئر..

یِر اوزونون آیرئ قورشاقلارئندا، آیا، و آی ایشئغئنا آیرئ بیر گؤزده ده باخئبلار. تک نُستالژئ یا شاعیرانه اُخشاتمالارا کیفایت‌لنمه‌ییبلر. مثلاً آمریکا آدلانان یِرده اوروپادان گؤنده‌ریلن اینگلیس  دوستاقلارئ‌- لارئ گلمکده‌ن قاباق قئرمئزئ دریلی، اصل آمریکالئ‌لار آیا نه گؤزده باخماقلارئندان منیم خبریم یُخدو. آمما بو، سُرادان گلن تاخچالارئ گزه‌ن قُناقلار، آی ایشئغئ دِییلن سؤزو قاچاق معناسئنا دا ایشله‌دیبلر. یانئ بیریسی گوندوز ایشله‌مک یِرینه، یا آرتئق قازانماق اوچون گِجه آی ایشئغئندا گؤردویو ایش یا قاچاق. آی ایشئغئندا ایشله‌ین یا قاچاق مالئ آپاران دا اُلور قاچاقچئ‌. یانئ بیزیم دیلیمیزده باندرُلسوز و آچئق آراق گتیره‌ن سؤزو دور. ایندی بونو توتوشدورون بیزیمله کی، آیئن باتماسئنا  گؤز اُلوروق کی، قارئ یاتا، و اُغلان گلیب قئزئ گؤره بیله.  اُردا آمما ایستیرلر آی چئخا کی، قاچاقچئ‌لار چالاچوخورا دوشوب قُل قئچئ سئنماسئن. ایشین یاخچئ‌لئغئ بوراسئندادئ کئ، آی اُ گؤزه‌ل‌لیگی ایله آقالئق اِدیب، همی باتئب قارئ یاتماغا یُل وِریر، هم ده قاچاقچئ‌نئن چؤره‌یینی کسمیر !. اُ  دا آیئن اؤزونده‌ن آرتئق، یِر کوره‌سی‌نین ایشی و دُلانماسئ ایله دُغرولور. آخئ بیز هره‌میز یِر کوره‌سی‌نین اوز به اوز یا کوره‌ک کوره‌یه دوشن قورشاق- لارئندا یاشایئرئق. اُ غرب آدلانئر بیز ده شرق، آمما یارئمچئلئق شرق. دُغرو شرق گون دُغان، یاپُن، چین دی.

هر نه تهر اُلموشسا، بیز آیئ اؤز بیلدیگیمیز و تانئدئغئمئز کیمی سِویریک. آی اِله سِومه‌لی دیر ده. بیزه گؤزه‌ل‌لیگینی گؤرستمک‌له، شاعیرلریمیزه ده اه‌ییرمه‌یه ایپ، سئندئرماغا قُز وِریر، قُشمالارئنا آیئن ایشئغئنئ گتیریر.. اُندان باشقا گونشین ال بیرلیگی ایله دنیزلرین قابارما- چکیلمه‌سینه ( جزر-مد)‌ یاردئم اِدیر. و یِر اوزونده بیر چُخلو آدامئن دُلاناجاغی اوچون گتیردیگی بره‌کت‌دن پول قازاندئرئر

.

آیا گؤره، اؤزو ده، بیر آیاز گِجه‌نی گؤرسده‌ن، مدره‌سه‌ده اینگلیسی دیلی اؤرگنمک اوچون اُخودوغوموز کیتابدا (اِسِنشِل اینقلیش بوک آدئندا)  چکیلمیش بیر شکیل ایندی ده منیم یادئمدا قالئر. بو شکیلده کیتابئن مئرتچیل پِرسُناژئ، هاب، کی قُنشو قئزئ‌نئن بالا پیشیگینی آغاجدان اندیردیگینه گؤره تشکر اوچون بیله‌سینی اؤپموشدو؛ بیر آیرئ اؤپوش آلماق اوچون، هامان بو آیاز گِجه، آغاجا دئرماشئب و بیر بالاجا بالئغئ  بوداغا  مئخلامئشدئ و آی‌پارا دا گؤیده‌ن باخئرمئش. اُ شکیل ، اؤزو ده بیزده‌ن چُخ آز قلبی آی گؤره‌ن اینگلیس‌ده منیم یادئمدا قالئب. آی گؤیده‌ن باخئب گؤز ایدی. هاب دا ساباغئ گؤزله‌ییرمیش کی پیشیک بالئق هاواسئنا آغاجا دئرماشا، و گِنه ده انه بیلمه‌یه، . و هاب دا چئخئب اُنو اندیره. و دالئسئ اومولان ایش یِرینه یِتیریله. بو دا،  اُلوکی اینگلیس سایاغئ آی ایشئغئ عاشقانه لیگی ایمیش. یا هِچ اُلماسا اُ کیتابئ یازانئن ذوقو.

سؤزده‌ن اوزاق دوشمه‌یک. من سحر تزده‌ن آیئن ایشئغئنئ گؤره‌نده نه آمریکا قاچاقچئ‌سئنا و نه دنیزلرین قابارما-چکیلمه‌سینه دوشوندوم. من اِله اُنون یومشاق، تومارلایان، اوره‌یه یاتان ایشئغئنا واله اُلدوم. و باخاراق دا آی ايشئغئندا گؤردویوم ایشلره و خاطیره‌لره ائلدئرئم یِیین‌لیکده بیر باش چکدیم. آلپ داغلارئندا بیر ایکی ساعات داغئن سرینی و ایشئغئن سوواشان گؤزه‌ل‌لیگی آلتئندا اُتوروب گؤزومو اُنا تیکمه‌یی یاداسالدئم.  اُندان درین، و اُندان دا اوزاق، تبریزین یانئق داغئ اته‌یینده،  آکاظئم باغئ، آتقی باغئنا دوشوندوم.

بوراسئ منی هامئدان آرتئق اؤزونه چکن اُلدو. ایلده بیر، یا اُلسا ایدی  ایکی یُل، آیئن اُن دؤرد گِجه‌لیگینده، یانئ آیئن لاپ قلبی‌لنن گِجه‌سی اُرالاردا اُلدوغوم گِجه‌لر یادئما دوشدو. بو بایاتئ دا تاریخین دومانئندا گؤزده‌ن ایتمیش ایل‌لرین بیرینده اِله اُنا گؤره قُشولموشدو :

آی دُغدو قلبی‌لندی،

دُغدوقجا قلبی‌لندی،

اینانمئسان قُی دِییم،

بو قلب اُ قلب ایلن دی

قاباقجادان تداریک گؤرولموش، زومارلئق زاد، بیر نِچه یُلداش چُخو دا چره‌نداب اوشاغئ، علی آقا، هرده‌ن علی تانق، حسن قره و کیم و کیم‌لر. بو گِجه‌نین یُلچوسو ایدیک. بو ایکی باغ امامیه قبوستانئندان یوخارئدا بیر نِچه کیلومترلیک یُلون سُنوندا ایدی. و ایندی بیلمیره‌م نه گونه قالئب‌لار.

بیر یُل، یا هاوا سرین ایدی، یا آیئن ایشئغئ ایشتاهلارئ آچمئشدئ کي،.  ایچمه‌لی اسگیک گلمیشدی. علی تانق دوروب گِدیب بیر آز ايان بویاندا دورتده‌لنیب، دیبده بیر داش آلتدان یارئم قاب تاپئب گتیردی، یانئ قاباقجا اؤزو قویلادئغئ مالئ تاپدئ. مان گونو اوچون ساخلانان زاد بِله اُلار. علی‌آقانئن

داغلاردا یِل اسه‌ر گِده‌ر،

سؤز قئلئج دئ کسه‌ر گِده‌ر،

نِی‌نه میشدیم من اُ یارا،

هِی دِمه‌میش کوسه‌ر گِده‌ر،

آلا گؤزلر، آلا گؤزلر

آلا گؤزلر کیمی گؤزلر (ی)

یئغئناغئن لاپ شیرین چاغئ ایدی، یانئ اُ زیروه‌ده دیر، و بو بیری‌لری ده سِوینجک سالماق، و حالا گتیرمک ایسته‌مه‌یین اعلانئ‌دئ. بو، اُنون برغرض اِتدیگی ایش دگبلدی. چُخ طبیعی و اؤز اؤزونه اُلاردئ.

بو اوزاق یُلو گِده‌نده باشا باش اوز یوخارئ گِده‌ردیک. بِله ده اُلمالئ ایدی. قالخاردئق سهند قاباغئ یانئق داغئنا.

اُ زمان هِچ بیریمیز ده تؤوشومزدیک، یُرولان زاد اُلمازدئ.

 بوردا جاواد عمی، احمد، صمد، و اُ گؤزه‌ل اُغلان، صنعت مدره‌‌سه‌سی‌ -نین بیرینجی شایئردئ اُلدوغو اوچون آلمان‌دا درسینین دالئنئ توتماغا یُل‌لانان،کلاسلارئن پایئزدا باشلانماسئندان قاباق دنیزه اوزمک اوچون گِدیب داها ساغ گلمه‌ین جوانئن یادئنا دوشدوم. احمدین فاجعه‌سینه ده. بِله اُلوردو کی بیز گؤزه‌ل‌لری بیربیر ایتیره‌ره‌ک آی ایشئغئنا باخاندا نِجه اُلارئ یادا سالا بیلمه‌یک.

 بو باغلارئن سویو بوتونلویو ایله سهند داغئندان گله‌ردی. آذربایجانئ امدیرده‌ن اوچ امجه‌یین بیری : ساوالان، میشو، سهند.

تبریز سهندین قوزِیینده،  ماراغا سهندین، گونِی‌یینده.  آذربایجانئن اوچ آباد قورشاغئ. بو اوچ امجکده‌ن اممک اوچون اُلارئن اته‌یینه دؤشه‌نیب‌دیر.  بوتون وِریملی دره‌لریمیز بو اوچ یِرده دی.

آکاظئم باغئ و آتقی باغئندان انه‌نده آخشام اوستو قالخدئغئمئز اوز یوخارئ‌لارئ آیئن لاپ گؤیه میل‌لندیگی زمان، اُلاردئ کی، هامئ گؤره  بیله‌ردی بو گؤزه‌لی، داها بوردا بو گؤزه‌لی گؤرمک اوچون بو حلال دیر بو حرام، یُخ ایدی. یانئ دُغروسو دا،

باغ جنت کیمی اُردا، «بو حلال دئر، بو حرام» یُخ.

هله بیز شهریار کیمی سهندین زیروه‌سینده ده‌ییلیک کی، چال پاپاغئن دا گؤره‌ک، بیز سهند قاباغئ یانئق داغئندایئق، گؤر جاما چئخساق نه اُلار.

ایندی، اُن دؤرد گِجه‌لیک آیئن ایشئغئندا انیریک بالا بالا، یاواش یاواش، شهره سارئ.

ان یاخئن دانشکده یُلداشئم سیروس بیر گون  دِدی :  بیر یُل دا من سیز ایلن گلیم.- گؤز اوسته.

آی باشئمئز اوسته، نه قده‌ر آتئلساق دا توتا بیلمه‌دیگیمیز اوجالئقدا.  انیریک شهره. سیروس  اؤزو ایله رادیو گتیرمیشدی. گِجه آراز رادیو- سونون موغامات کنسرتی وقتی ایدی. اُ باشارمازدئ. اصغر آرازئ تاپدئ. چالقئ باشلادئ. آی ایشئغئ، تبریز گؤزوموزون اُنونده، یاخئن دُستلار، هم شخصاً هم دوشونجه‌دن؛ موغامات چالقئسئ، اُخویانئن سسی، سؤزو، تارئن دیل‌لنمه‌سی. گؤر نه قیامت قُپار.

اونودولماز بونا دییه‌رلر.

یاخئن دُستلار سؤزو گلنده، کوچه باشئندا دایانان و سلام‌لاشان هر کیمسه دگیل. بِله یاخئن دُستلارئ، اینسانلارئن یاشاماق دؤرانئ قت وِرمه‌دیکده‌ن آنجاق بیر یُل تاپماق اُلار،  هِچ کیم ایکینجی یُلونا ال تاپا بیلمه‌ییب و تاپا بیلمه‌ز ده. یا یاخئن دُستون اُلوب، وار، یا دا یُخ !

قئرخلاردان دُخسانلارئن سُنونا قده‌ر. زمان باخئمئندان هم اوزوندو، هم قئسسا. اوزوندور اُنا گؤره کی، بیر عؤمور بُیو دا اُلماسا، بیر یوز ایل‌لیگین اُرتاسئندان قاباق هامان یوز ایل‌لیگین سُنونا قده‌ر اُلور. سایسان قئرخ، قئرخ بیر، قئرخ ایکی ….. بیر دقیقه‌دن آرتئق چکه‌ر. قئسسادئر، اُنا گؤره کی داها سُنونا چاتئر. هر اوزون بیر زادئن دیبینده اوزونلوق قالماز کی، داها  اوزون دگیل کی،  هر نه  اوزونلوقدا  اُلور اُلسون.   بس اُ بیرزاد قئسسادئر، قئسسانئن باشلانئشئ ایله اُنون  قورتارماسئ‌ آراسئندا اِله بیر آرا یُخدور.

آی دا، گِجه اُ ایلئق‌لئقدا ایشئغئ بیزیم باشئمئزا و هر یانا یایدئقدا، هامئنئ اؤز رنگینه بُیاماقلا  دا   اُ اوجالئقدان انه‌جک، و بیزلر سحر دوراندا داها اُنو گؤره بیلمه‌یه‌جه‌ییک.

آمما،  اونودولمازلئغئن  بیر یاخچئ خاصیتی وار کی، داها اوزون قئسسالئق اُنا کار کسمه‌ز. نِجه کی سیروس اُنو دوننکی کیمی یادئندا ساخلایئب. من ده. گِده‌نلر ده قالسایدئلار یادلارئندا قالمئش اُلاردئ.

هایهای.

 ممدعلی