آنا ديلى و ميللى کيمليک

هدايت سلطانزاده تورکجه چویرن: م. الف. جواد

1

بيرينجى بؤلوم: ديل، ايجتيماعى فنومن کيمى

ديل ايجتيماعى فنومنلرين ان دولاشيغى و مورکبى ساييلير. (Dale Spender ) 1 «دئيل ايسپئندئر»ين دئديگي کيمى، ديل نويترال دئييل و يان ساخلايان بير فنومن دير. ديلين رولو يالنيزجا فيکيرلرين داشينماسى و اينتيقاليندا واسيطه‌چيليک ائتمکله بيتمه‌يير. ديل اؤزو ايده‌لرى و دوشونجه‌نى بيچيملنديرير و اونلارى قاليبا تؤکور. ان اؤنمليسى بودور کى، ديل هر نه دن اؤنجه، بئين‌ين چاليشما پروقرامى حؤکمونده دير.

اينسان ديشارى دونيانى اولدوغو کيمى، يان ساخلامادان ثبت ائديب گؤره بيلمز. او دونيانى اولدوغو کيمى دئييل، دويدوغو کيمى يئنى‌‌دن ديل قاليبينا تؤکوب جانلانديرير. بيزيم ايشلريميزه فرمان وئرن بئينيميزين خاريجى دونيا ايله دولايى‌سيز و بيواسطه علاقه‌سى يوخدور. بيو الکتريک تحريکلر يولو ايله آلينان سيقناللار  سينير سيستئمى‌نين آراجيليغى ايله بئيينه کوچورلوب و بئيين خاريجى دونيا ايله علاقه‌يه گيرير. مثلن بئيين ايشيغى و يا سسى سينير سيستئمى ايشتيراک ائتمه‌دن موستقيم اولاراق دويا بيلمز. بئيين ديشاريدان آلديغى سيمبول‌لارين و علامتلرين يورماسيندا، ديل قاليبينا تؤکولموش کودلاردان (شيفره‌لردن) ايستيفاده ائدير. بونا گؤره، بو ايديعاکى، «اينسانلار رئال دونيانى اولدوغو کيمى گؤره بيلرلر، و يان ساخلامادان منيمسه‌يرلر! چونکو اينسان دونياسينى ياراداراق اونو ديل قاليبينا تؤکور. » باياغى بير سؤزدور. بيزيم دوشونجه‌ميز (مثلن راسيزمه يا جينسى آيرى سئچيجيليگه باخيشيميز) ديلده کودلاشديريليب. ديل، کودلارى آچيقلاماقلا، بئينيمزين واقعيتده اؤز وئرن حاديثه‌لرى و اولايلارى يورما پروسئسى اوستونده اثر قويور. نتيجه ده، بيز اعماليميزى بو يوروملارا اويغونلاشديريريق.خاريجى وئريلرين ( data ) حقينده حؤکم (قضاوت) ائتمک، بير نفرين بئينى‌نين بيلاواسيطه‌ اولاراق خاريجى دونيانى تانيماسى‌نين نتيجه‌سى دئييل و ديلين کودلارى واسيطه‌سيله باش توتور. ديل کودلارى بشرين ايجتيماعى- تاريخى قضاوتى‌نين اوست اوست قالانماسى‌نين سونوجو دور و دونيانى تانيماقدا سوزگج و پريزما (منشور) رولونو اوينايير. کودلار دونيانى پريزمانين داليسيندان گؤسترديکلرى اوچون اونو دوزگون عکس ائتديرمير. بونا گؤره ديل، يالنيز علاقه قورماق وظيفه‌سينى داشيمايير. بوتون ياخشى و پيس گله‌نکلر و رسومات ،تعصوبلر و اؤن يارقيلار (پيشداورى) و ميللتلرين پسيکولوژيسى ديلده ساخلانيلير. بئله‌ليکله ديل ايدئولوژى ايله دولدورولموش و دويورولموشدور.

ديلين کودلارى ايجتماعى هيرارشى اساسيندا سيرالانميشدير (صينيف لانديريلميشدير). دئمک، ديل بوتون ايجتماعى موناسيباتى ايجتيماعى کودلار سيستئمينه چئويريب و بير کيشى‌نين يا توپلومون بئينينه کؤچوردور. 2 دئمک اولار ديل ايجتماعى موناسيباتين سيغيناجاغيدير. اينسانين بئينى ايجتيماعى اولايلارى بيلاواسيطه اولاراق عکس ائتديرمير، بلکه ديلين نويترال فنومن اولماديغى اوچون ديلده کودلاشديريلميش و آراسى‌کسيلمه‌دن دگيشيلمکده اولان ايجتيماعى موناسيباتين يارديمى ايله تاپيب، سئچيب، حؤکم وئرير. ايجتيماعى موناسيباتين دگيشيلمه‌سى ده اؤز نؤوبه‌سينده کودلارين اوستونده اثر قويور. ايجتيماعى موناسيباتين ضديتلى اولماسى (چليشگيلى‌گى) ديلده ده اؤز عکسينى تاپير. بونا گؤره ده ديل، ضديتلى ايجتماعى موناسيبتلرين و موخاليف ايدئولوژيلرين قايناشان قازانى کيميدير. ديل، بو باخيمدان سياسى - ايجتماعى توققوشمالارين و تارتيشمالارين ايدئولوژيک مئيدانى دئمکدير.

ديلين اؤزليکلريندن بيرى ده سؤزجوگو (کليمه‌نى) اؤز يوکلميندن تجريد ائديب آييرماسى دير(سويوتلاماق پروسئسى). بللى بير شئيي، بللى بير آد ايله آدلانديرديقدا، دئمک، آبستراکت بير آدين واسيطه‌سيله کونکرئت بير زادى يئنيدن تانيماق و گؤز اؤنونده جانلانديرماق مومکون اولور. اينسانى حئيوانلارين عالميندن فرقلنديرن، اونون دوشونجه‌ ياراديجيليغى باجاريغينا صاحيب اولماسى قابيلييتى دير. بو قابيلييت يالنيز موجرد سؤزجوکلرى بير بيرينه قوشوب ترکيب ائتمک ايله گئرچکلنه بيلير. آنجاق بونونلا بيرليکده، خاريجى واقعيتى ترسينه عکس ائتديرمگه و تانيماغا دا يول آچير. اينسان، چئشيتلى اولايلاردان و مؤوجود خاريجى واقعيتلردن بير سيرا خوصوصيتلرى آييرماقلا، آبستراکت سؤزجوکلرين واسيطه‌سيله اونلارى بير بيريله ترکيب ائديب رئال دونيا دا ويجودو اولمايان، آنلاديغيميز يئرلى ديلده دانيشان آغاجلارى، بولاقلارى، يونولماميش حئيوانلارى، بوينوزلو دئولرى و قويروقلو جينلرى، اؤز فيکرينده جانلانديرير. بوناگؤره ده بيز دونيانى اولدوغو کيمى تانيميريق، بلکه واقعيتدن آبستراکت اولونان کاتاقوريلرى پوزولموش بيچيمده ترکيب ائدندن سونرا، اونو ديلين آراجيليغى ايله اينسانين بئينينه کؤچوروب و يئنى‌دن ديلده کودلانديرماقلا دونيانى «تانى‌ييريق».  بئله اولماسايدى، اينسانلار دونيانى وار اولدوغو کيمى گؤررديلر، اوندا سياسى_ ايدئولوژيک ايختيلافلارا يئر يوخ ايدى و فرقلى باخيشلار دا اولماياجاق ايدى.

گؤروندوگو کيمى، ايجتيماعى موناسيباتدا ديلين اويناديغى رول يالنيز نويترال کود رولونو اويناماق دئييل. ديلين، نئچه باشلى مورکب کولتورل،تاريخى، حوقوقى، ميلى کيمليک، صينفى (طبقاتى)، جينسى، ايدئولوژيک، سياسى و بيلگى‌سل (معرفتى) رول‌لارى دا بوينونا گؤتورمه‌سى بورادان آيدينلاشير. ديلين ان اؤنملى ايشى، چئشيتلى سوييه لرده قودرت موناسيباتينى دايما يئنيدن تؤره‌تمکدير. قودرت موناسيباتى، تاريخى شرايطدن آسيلى اولاراق، راسيستى و ميللى آيرى سئچيجيليگى (تبعيض) ياخود صينفى اوستونلوک و آشاغيليق موناسيباتينى و جينسى آيرى سئچيجيليگى يئنيدن تؤره دير. اونون فرقلى جهتلرينين و بويوتلارينين (ابعاد) سئيرينه دالماق تاريخين بؤيوک کشفياتلار دونياسينا گيرمک دئمکدير. بونلارا گؤره ديلى، ساده‌جه بير ايرتيباط واسيطه‌سى و کولتورون ترکيب حيصه‌سى تک سانماق، يانليشدير. 3

ديل، بير ميلتين، بير ايجتيماعى قوروپون و يا بير نفرين تاريخى کيمليگى و سيجيللى (وارليغينادليل) حؤکمونده دير. تاريخى اجدايميزين بئيين‌لرينين بيولوژيک حياتى و اونلارين تفکور قابيليتلرى زمان باخيميندان محدود اولسا دا، بو تاريخى باخيمدان محدود اولان زامان، ديلين واسيطه سيله تاريخى آرديجيلليق قازانير و آراسى قيريلمايير. اجدايميز تاريخين اوزاقلاريندان برى، تورپاق قوينوندا ياتسالار دا، ديلين آراجيليغى ايله اونلارين غم ۔ غوصه لرى، نيسکيللرى و اوزونتولرى، سئوينجلرى، احساسلارى و دويغوسال دونيالارى، بوگونکو گونوموزده بيزه بلله‌نير و اونلارى دويا بيليريک. ديل اونلارى ياشاديقلارى سوره ده بيرى بيريله بيرلشديره‌رک، سونرا گلن نسيللره داشييان عاميلدير. بونلارين ديلده ييغيشيب، قورونوب قالماسى اوچون بيز بوگون اونلارى تانى‌ييريق، بيزيم بوگونکو کيمليگيميز ديلين واسيطه سيله اونلارلا دوگونلنميش و بيزيمله اونلارى بير يئرده بيرلشديرميشدير. دونيادا چئشيدلى ديللر اولماسايدى، ميلتلرين سرحدلرينى ده آيريد ائتمک اولمازدى. دئمک بير ديل، بيرميلتين تاريخى اولوشومونو و گليشمه سينى، وارليغينى و کيمليگينى،  اؤز ايچينده گيزلتميشدير. بيز بيولوژيک گليشمه‌نين يوکونو سوموکلريمزله داشيديغيميز کيمى، ديل ده بير ميلتين فردى و ايجتيماعى کيمليگينى اؤز چيگنينده داشى‌يير.

اصلينده، آنا ديلى حقينده دانيشاندا، دونيا ميلتلرينين جوغرافياسى ترکيبينده يئرلشميش بير ميلتين کونکرت يئريندن ده دانيشميش اولوروق. ميلتلرينين يارانماسيندان قاباقکى دورلرده ده، بؤيوک هوموژن قوروپلارى بيرى بيريندن آييران ان اؤنملى فاکتور ديلداشليق اولوبدور. اسکى يونانليلار يابانچيلارا بربر دئييرميشلر، روماليلار (اؤزلريله يونانليلاردان سونرا) باشقالارينى آشاغى و مدنيت‌سيز بيليرديلر، نورمنلر اينگيليس ديلينه آشاغى گؤزويله باخيب و اينگيلسجه‌نى گوبود، چيگ و مدنيتدن اوزاق ساييرديلار. اسکى چينليلر، اؤزگه‌لره حئيوانلار کيمى باخيب و اؤزلرينى چين ديوارلارى داليندا قوروماغى لازيم گؤروردولر. بو خالقلارى بيرى بيريندن فرقلنديرن و آييران عاميل ديل ايدى. 4

ارسطونون نظرينجه بير شئى‌ين وارليغينا دلالت ائدن خوصوصيتلرينى، بوياسينى، قوخوسونو، چکى‌سينى و بؤيوکلويونو ...اوندان تجريد ائدندن سونرا هئچ نه قالماسا دا، يئنه ده «نه ايسه» قالير. ميللت کاتاقوروسونا گلديکده، هئقئل ( Hegel ) بونو  («نه ايسه» نى) ميللتين روحو يا پسيکولوژيسى آدلانديرميشدير. آلمان ناسيوناليزمى‌نين آتاليغى ساييلان گوتفريد هئردئرين (Gotfrid Herder) فيکيرينجه، ديل ميلتين کيمليگينى و روحونو تعيين ائدر . ميللتى ويجودا گتيرن عاميل تکجه ديل دئييلسه ده، آنجاق ميللتين ائتنيک اساسلارى، بوتون گله‌نکلرى، تاريخى، و پسيکولوژيسى ديلين واسيطه سيله گله‌جک نسيللره کوچورولور و بونلارين هاميسى بيرليکده تاريخين گئديشينده ميلليت آدلانان وارليغى اولوشدورور.

آناديلى مساله‌سى يئنى بير مساله دئييلدير. ايتاليا اومانيستلرى دؤورونده، 5 خصوصيله دانته آليقئرى دن سونرا، حتا دانته دن اؤنجه دوققوزونجو يوز ايلليکده آوروپادا شارلمانى ايمپئرياسى‌نين چؤکمه سيندن سونرا، دئمک رؤنئسانس دؤورونون باشلانماسيندان قاباق، آناديلى مساله سى گوندمه گلميشدير. آنجاق بيرينجى دفعه اولاراق دانته آناديلى قورامى‌‌‌‌‌‌نى (تئوريسينى) ايرلى سوروبدور. لاتين ديلى آوروپانين دينى و سياسى کولتورونه حؤکم سوردوگو سوره‌ده، دانته يئرلى اهالى‌نين ديلينده، «وئرناکولار» ( vernacular ) ديلينده يازمانين ضروريليگينى قئيد ائديردى. آنجاق «يئرلى ديلين يارارلى اولماسى» باشليغى آلتيندا يازديغى اثرى بيتيره بييلمه‌ميشدير. بو يازى، ميلادين 13- جو يوز ايلينده، آناديلى مساله‌سينه گؤره يازيلميش ايلک تنقيدى اثر ساييلير. دانته نين نظرينجه ايتاليا اهالى‌سى‌نين دانيشديقلارى موختليف لهجه‌لر ادبى ديله چوريلمه‌ليدير و لاتين ديلى يالنيز تکئنيک ديلى ساحه‌سينده ايشلنمه‌ليدير. دانته‌نين فيکرينجه يئرلى اهالى‌نين ديلى، خلقين دويغوسال و حيسى دونياسينى داها طبيعى شکيلده عکس ائتديره بيلمه‌سينه گؤره، رسمى لاتين ديليندن داها اوستون و اصيل‌راق دير. بونا گؤره ده اونون ديل حقينده گتيرديگى تئورى‌يه گؤره، مدنى و کولتورل گليشمه‌نين اساس قايناغى و تملى يئرلى ديل اولماليدير. دانته‌نين فيکرينجه، يئرلى خلقين ادبياتى و ادبى ديلى يوخدورسا، اونو ياراتماق گرکدير. بونون اوچون ده دانته اؤزونون «تانريلارين کومئدياسى» آدلانان ادبى شاه اثرينى و «قوناقليق» (بيلگى قوناقليغى) آدلانان فلسفه‌يه عايد اثرينى ياشاديغى دؤورده حؤکم سورن سياست، دين و آراشديرمالار ديلينده، يعنى لاتين ديلينده يازماييب و توسکانى اهالى‌سى‌نين ديلينده، ايتاليا ديلى‌نين فلورانس دئييشيجه، يازيبدير.

باشقا تاريخى فنومنلر کيمى، ميلليتين ده ترکيب حيصه‌لرى زامان باخيميندان، بير گؤز قيرپيميندا يارانماييبدير. اونلار دا موختليف مرحله‌لرده ويجودا گليب، بير يئره ييغيشيب و بير بيرينه قووشوب بيتيشديکدن سونرا، تئوريک بيچيمه گيرمه‌دن اؤنجه ميللت فنومنى‌نى (اولقو سونو) دوغرولدوبدور. ميللى ديلين فورمالاشماسى و ميللى کولتور و مدنيتى تمثيل ائدن يئرلى ادبيات و کولتورون يارانماسى دا بئله عومومى پروسئسى باشدان کئچيريبدير.

ميلى مساله، ان ايبتيدايى بيچيمينده ده بئله، آناديلى مساله‌سينده اؤزونو گؤسترميشدير. اينسان جمعيتى‌نين ‌عشيرت دؤورونون بليرسيز (موبهم) و غئير شوعورلو بيرلشمه‌لريندن شوعورلو ميللى بيرليکلره کئچيد مرحله‌سينده، ديل ان اؤنملى رول اويناميشدير. آوروپانين اسکى دؤوردن يئنى دؤوره کئچمه‌سينده، دؤولتلرين سياسى سيستئملرينين اينکيشافيندا، مودئرن دؤولتين فورمالاشماسيندا و نهايتده 18 جى عصرين سونلاريندا « دؤولت - ميلت »‌ين قورولماسيندا، ان اؤنملى ايکى فاکتور ديل و ميلى مساله اولموشدور.

آوروپانين موختليف حيصه‌لرينين و اؤزلليکله باتى و دوغو بؤلوملرينين غئير پارالل مدنى اينکيشافى، بللى اولدوغو کيمى اونون ايکى بؤلومونه فرقلى کاراکتئرلر قازانديرميشدير. بلکه، اورتا عصرلرين باشلاريندا شارلمانى ايمپئرياسى‌نين دوغوسوندا ياشايان ايسلاولارى، فين اؤنقورلرى و بالتيک دنيزى چئوره سينده ياشايانلارى بوتوؤلوکده دوغو اورپا آدلانديرماق اولابيلسين. شارلمانى‌نين چوخ ميلتلى ايمپئرياسى‌نين چؤکمه‌سيندن سونرا، ميلى مساله‌نين ايلکين اؤزکلرى ديل بيچيمينده اؤزونو گؤستردى. دوغو آوروپا ايسلاولارى، تاريخده بؤيوک موراويا ايمپئرياسى آديله تانينان ائتنيک واحيدى، اينديکى چئک اؤلکه‌سينده يئرلشن تورپاقلاردا قوروماقلا، بيرينجى دفعه اولاراق آوروپادا يئنى ميللى ديل اساسيندا کولتور ياراتماغا باشلاميشلار. بيرنجى دفعه اولارا ق،9 جو عصرين 60 جى ايللرينده، ايسلاولارين ميللى ديلى‌نين و کولتورونون نومونه‌لرى و ادبياتى اؤزونو گؤستردى. ايسلاولارين 9 جو عصرده ياشاميش بؤيوک شاعيرى و فلسفه خاديمى، کونستانتين بير پوئمادا بئله يازميشدير: اؤز ديلينده کيتاب سيز اولان خالق، چيلپاق آدام کيمى دير، تانرى‌سى‌نين آدينى يابانچى ديلده آغزينا گتيرن، گونو گؤى اسکييه چولقانميش بختى قارا بير اينسان کيمى دير. 6 يئنه باشقا يئرده يازميشدير: تانرى ياغيش ياغديراندا، هامى‌يا برابر ياغديرمازمى؟ گونش کيمسه‌نى آيرى سئچمه دن هامييا ايشيق ساچمازمى؟ هامى برابرجه‌سينه نفس آلماق حقينه ماليک دئييل‌مى؟ تانرينين سؤزلرينى اوچ ديلدن (يونانجا، عيبرانيجه و لاتينجه) باشقا بير ديلده سؤيله‌مه‌سينى ياساق ائتمک کيمى آيرى سئچيجيليکدن و او بيرى خالقلارى گؤزو بوکوک و قولاغى توتوقلوغا محکوم ائتمکدن اوتانمازسينيزمى؟ تانرينين سؤزلرينه يابانچى ديلده قولاق آسماق چوخ عاغيلسيزليقدير!

موراويانلارين باشلاديغى بو حرکتده، خالقين اؤز ديلينى ايشلتمکده (يازيب اوخوما) حاقلى اولماسى ايسته‌گى گؤزه چارپير. اونلارين نظرينده ان يوکسک دگرلى ايستک، بيرينجى نؤوبه‌ده اؤز ديللرينده، دئمک ايسلاو ديلينده اينجيلى اوخوماق ايدى. بيزانس ايمپئرياسى و يونان کليساسى، يونانين دين خاديملرينى و يونان ديلينى سئچگين ديل ساييرديلار. يونان ديلى يازيب اوخوماق حاقينى قاپساييب اؤزونه مونحصير ائتميشدى. بونا قارشى دورماق و شارلمانى دؤوروندن سونرا اونا مئيدان اوخوماق، اؤزونو يئرلى ايسلاو ديلينده يازماق حاقيندان مودافيعه ائتمکده، بير ميلتين ديلى‌نين اوستونلوگو ايدئياسينى رد ائتمکده، ديللرين برابر حوقوقا ماليک اولمالارينى و ايسلاويان کليساسى‌نين ايستيقلاليتينى اعلان ائتمک بيچيمينده اوزه چيخيردى. «خيرابر» ( Khraber ) آدلى بولغارلى يازيچى و دين خاديمى ايسلاو ديلى‌نين، يونان، لاتين و عيبرانيجه ايله برابرليگينى اعلان ائتدى. چونکو اونون دئديگينه گؤره بونلارين هاميسى «بابيل» بورجونون چؤکمه‌سيندن سونرا يارانميشلار. حتا ايسلاو اليفباسى‌نين سونرالاردا يارنماسى دا اسکيکليگ ساييلمايير، اوناگؤره کى، کريستيان دينى‌نين خاديملرى اونو ياراتميشلار! حالبوکى، لاتينجه‌نين و يونانجانين اليفباسينى نامعلوم کافرلر ويجودا گتيريبلر! يئنى شرابا يئنى قاب گرکن کيمى، يئنى اينام و اعتيقادا دا يئنى کليمه‌لر و حرفلر گرکير. 7 چئک خالقى‌نين اسکى ناغيللاريندا دئييلن کيمى، کونستانتين بيلگى‌سيزليگى (جهالتى) آرادان آپارماق اوچون يئرلى ديللردن فايدالانماغى اولدوقجا الوئريشلى وسيله ساييردى. بونو دا قئيد ائتمه‌لى‌ييک کى، او زامانکى مقدونيه ديلى‌سى ايله ايسلاو ديلى‌سى آراسيندا اولان فرق، اينديکى آمريکا و اينگيلس دئييشلرى آراسيندا اولان فرقدن آزراق ايدى.

تاريخ بويو هر زامان بير اؤلکه‌نى ايشغال ائتمک يوليله يابانچى ديلى اورادا ياشايان ميللته يا خالقا تحميل ائديبلر. ( Tom Paulin ) «توم پاولين»‌ين نظرينجه، هر هانسى بير ديلين تاريخى، بللى بير اؤلکه‌نين ايشغال ائديلمه‌سى يا يئنلمه‌سيله باغليدير. بير ديلين «خاليص‌ليگى» و «کاميل‌ليگى» باره ده کى بحثلر معمولن «اينکيشاف» مساله سينه ساده‌لؤوحلوقلا ياناشماقدان و يا قوندارما راسيستى نظرلردن ايرلى گلير. 8

نورمانلار 1066 جى ايلده اينگيليستانى فتح ائدير و فرانسيز ديلى 1362 جى ايله‌دک رسمى ديل ايستاتوسونو ساخلايا بيلير. 13 جو عصرده رابئرت قيلاستئر نورمانلارين و اينگيليسلرين تاريخلرينى قئيده آلديغى واخت، اينگيليسجه‌‌نين يالنيز جمعيتين آشاغى قاتلاريندا ايشله‌‌ديلمه‌‌سيندن تاسوف ائتديگينى بيلديرميشدير. نورمانلار  گوجلرينى ايتيرديکدن سونرا، اينگيليستان پارلمانى‌‌نين چيخارتديغى قانونى قرار اساسيندا بوتون محکمه‌‌لرين ديلى اينگيليسجه‌‌يه چئوريلير. بئله‌‌ليکله اينگيليس ديلى‌‌نين داخيلى سورگون دؤورو سونا چاتير. بونونلا دا اينگيليستان، آوروپا اؤلکه‌‌لرى ايچينده يازى اثرلرينى اؤز ديلينده يارادن بيرنجى اؤلکه‌‌لردن ساييلماقدادير.

بو مساله ديل ايله سياسى قودرتين و ايقتيدارين موناسيبتى‌‌نى آيدينجاسينا گؤسترير. ديلين گليشمه‌سينى و اينکيشاف ائتمه‌‌سى‌‌نى تامين ائتمگه گؤره، خوصوصيله تعليم و تربيه (ائييتيم)  ساحه‌‌سينده ديله رسمى ايستاتوس قازانديرماق اوچون، ديلين آراخاسيندا سياسى قودرت و ايقتيدارين گوجو دورماليدير. ديل ايله سياسى قودرتين بيرى بيريندن آيرى اولماسى ايچى بوش سؤزدور.

گؤرکملى سويسلى (ايشوئچره‌لى) ديلچى و ديلچيليک تئوريسينى فئرديناند دو ساوسور ( Ferdinand de Saussure )، سياست ايله ديلين موناسيبتى باره‌‌ده بئله يازميشدير: نورمانلارين غلبه‌‌سى کيمى بؤيوک تاريخى حاديثه‌‌لر، ايشغال اولونموش اؤلکه‌‌نين ديلى اوزرينده اؤلچويه گلمز سونوجلارلا نتيجه‌‌لنير. موستمليکه‌‌يه (موستعميره) چئويرمک، ايشغال ائتمگين بير نؤوعى اولاراق، يئنيلميش اؤلکه‌‌نين ديلى‌‌نين دئيملرى ترکيبينى دگيشير، بير بؤتؤو اولاراق ديلين اؤزونده بئله اثر قويور. مثلن، نوروئژ اؤلکه‌‌سى ايله دانمارکانين سياسى بيرلشمه‌سيندن سونرا نوروئژين ديلى دانمارکا ديلى‌‌نين نوفوذونا معروض قالدى و سونرالار اونون تاثيراتينى آرادان آپارابيلدى. 9  ساوسورون نظرينجه، بير اؤلکه‌‌نى رسمى اولاراق ايشغال ائتمک‌‌ يئرينه، اونون ديلينه و کولتورونه موسلط و حاکيم اولماقلا اونو بير نؤوع موستمليکه‌‌يه چئويرمک اولاندى .

2 ايکينجى بؤلوم: ديل و ائييتيم (تعليم تربيه)

بيزلر، هله ده اوزون ايللر اوستوندن سووشماسينا باخماياراق، اوشاقليقدا مدرسه‌‌يه گئدن گونلرده موعليمين يابانچى فارس ديلينده دئديکلرينى باشادوشمه‌‌ديگيميزه گؤره چکديگيميز ايسترئس و نيگاران‌چيليغى اونوتماميشيق. اوشاقلاريميز آياقلارينى مدرسه‌‌يه آچان گوندن مجبور اولورلار آنا ديللرى اولمايان اؤزگه و  بيگانه بير  ديلده يئنيدن ديل آچماغا چاليشسينلار. اونلار سوردوکلرى 6-7 ايلليک حياتلارى بويوندا آنا ديلينده دانيشيب، عايله ايله، يولداشلاريله و ياشاديقلارى موحيط ايله بو ديلده علاقه قوروبلار. اونلارين بوتون حيسى دونيالارى، تصوورلرى و ايستکلرى بو ديل ايله علاقه‌‌داردير. دئمک يابانجي بير ديلده تعليم تحصيل آلماق مجبوريتينده قالماقلا، اوشاغين توپلاديغى حيات يادداشتى، تجروبه‌‌لرى و خاطيره‌‌لرى بوغولوب دوستاقلانير. آرتيق بوندان سونرا آلديغى تعليم تربيه اينديه‌‌دک اؤيرنديگى‌‌نين آردى دئييلدير. بير يئنى يئتمه اوشاق اون اوچ ياشيندان سونرا يئنى ديلى چتينليکله منيمسه‌‌يه بيلير. اوشاغين يادداشتى‌‌نين آراسى قيريلماسى و ايتيرديگى تعليم واختى بورادان بللى اولور. اوشاق اون اوچ ياشا دولانادک چئشيتلى ديللرى اؤيرنمک قابيليتينه ماليکدير. آنجاق يئنى ديللرين تعليمى آنا ديلى اساسيندا قورولموش مونتظم تعليمات واسيطه‌‌سيله و آناديلى تعليمى‌‌نين دوامى کيمى مومکوندور. 10

اوشاق، بؤيوکلرين دانيشيغينى يانسيلاماقلا کيفايتلنمير. او ديلين ايچ قوراللارينى و قانونا اويغونلوقلارينى دويوب - اؤيرنمکله بيرليکده اؤز اوچون مخصوص قوراللار قورور. ديلين، اونون بئينينه کؤچورولموش ايچ قورولوشو، گئت گئده اوشاغين گليشمه‌‌سيله بؤيکلرين ديلينه اويغونلاشديريلير. 11 اؤز آنا ديليندن اوزولوب اؤزگه بير ديلده تحصيله باشلاماغا مجبور اولان اوشاغين تعليم تربيه‌‌سى‌‌نين هارمونيک دوزه‌‌نى (اينتيظامى) آرادان گئدير، بو دا اونون اؤيرنمه پروسئسينده جيدى پوزغونلق تؤره‌‌دير. بئله‌ليکله‌، اوشاق پسيکولوژيک باخيمدان بللى بير اؤلچوده اؤزونه گووه‌نمه‌ حيسينى ايتيرمکله آنا ديللرى فارسجا اولان اوشاقلارلا غئير برابر ياريشا گيرمه‌لى اولور. بوندان سونرا اوشاق اؤز ديلينده دئييل، اؤزگه‌سى‌نين ديلينده يازيب اوخوماليدير. بير کيلاسدا تعليم آلان فارس ديللى اوشاقلا فارس اولمايانلارين (ائييتيملرينين) تعليم تربيه‌لرينين نتيجه‌سى سؤزسوز کي، بير اولماياجاقدير. دئمک فارس اوشاغى‌نين تعليم پروسئسى، ايندييه‌دک اؤز آنا ديلينده اؤيرنيب، بئينينه ييغيب ساخلاديغى بيلگيلرين دوام ائتديرمه سيديرسه، فارس اولمايان اوشاقلارينکى بوتونلوکله بونون ترسينه دير. بونلارين ايندييه‌دک آنا ديلينده آلديقلارى تربيه تعليم پروسئسى‌نين آردى کسيلير، توپلاديقلارى بيليگيلردن و ديل‌لريندن قوپاريليب و اونا يابانجيلاشديريلماقلا مکتبه باشلاييرلار. اؤلکه‌‌‌نين رسمى ائييتيم سيستئمى ايله فارس اولمايان ميللتلرين بالالارى حقينده آچيقجا سوردورولن آيرى سئچيجى‌‌‌ليک و برابرسيزليگ سياستى رسمى اولاراق قانونى بيچيمده بورادان باشلانير.

اصلينه دوراندا، ايرا‌نين رسمى ائييتيم (تعليم تربيه) سيستئمى، تحصيلين باشلانغيجيندان و ايلک گونوندن آپارتايد سيستئمى‌نين بير اؤزل بيچيمينى رسمى اولاراق قانونى‌لشديرير. دوغروسونا باخاندا ايران دؤولتى‌نين سوردوگو سياست ائله اوشاق باخچاسيندان باشلاييب ميللى ظولمون و آيرى‌سئچيجيليگين داشى بورادان قويولور.  فارس اولمايان ميللتلرين ديلينده ياييلان کيتاب و درگيلرين هابئله اونلارين يئتيشديرديگى يازيچى، شاعير و آراشديريجى‌لارين سايى‌‌‌سينا باخيب و بونو اؤز آنا ديلينده تحصيل آلميش فارس ميللتى‌‌‌نين‌کيلرين ساييسى ايله موقاييسه ائدنده، آپارتايد اساسيندا قورولموش ائييتيم سياستى‌‌‌نين ضررلى نتيجه‌‌‌لرى بلله‌‌‌نه‌‌‌جکدير. بو کيمى تعليم تربيه سياستى ايران اهاليسى‌‌‌نين چوخونلوغونو کولتور باخيميندان گئريده ساخلاييب و چيچکلنمه‌‌‌لرينين قاباغينى آلير. اؤلکه‌‌‌نين تعليم تربيه ايستاتيستيکاسى فارسلار ايله فارس اولمايانلارين آراسينداکى گونو گوندن آرتان ائييتيم ساحه‌‌‌سينده‌‌‌کى ياريغى و آيريليغى آيدينجاسينا گؤزه چاپديرير. آنا ديلينده تحصيل آلماق ايمکانيندان محروم اولونماغين اوزون سورن نتيجه‌‌‌لرينه باخماساق دا، اوشاغين اينسانى حقينى اليندن آلماق و آياق آلتينا ساليب تاپدالماق، اونون اينسان اولاراق حقينه توخونماقدير. کيمسه‌‌‌نى آنا ديلى حقيندن يوخسونلاتماق، اونون اينسان حقلرينين پوزماسى دئمکدير.

چوخ ميللتلى ايران اؤلکه‌سينده اينسان حقلرينين بو نؤوع پوزولماسى‌ ايکى شکيلده اعمال اولونور: بيرينجيسى -  بير باشا آنا ديلينده يازيب اوخوماغين قاباغى‌نين آلينماسى و تحصيل اوجاقلاريندا و حتا ايش يئرلرينده بئله آنا ديلينده دانيشماغين رسمى صورتده قاداغان ائديلمه‌سى. ايکينجيسى – رسمى ائييتيم سيستئمى واسيطه‌سيله يابانجى و اؤزگه بير ديلين مجبورو اولاراق تحميل ائديلمه‌سى. بوتون اؤلکه‌لرين ائييتيم سيستئمى‌ ماهيت‌جه بير ايدئولوژيک سيستئمدير. بو سيستئمين آراجيليغى ايله حؤکم سورن ايجتيماعى موناسيبات جمعيتين بوتون ساحه‌لرينه ياييملانير. دئمک ائييتيم سيستئمى ده ديلين اؤزو کيمى نويترال دئييل و دريندن حاکيم ايدئولوژو ايله باغليدير . 12 سياسى قورولوش باخيميندان، گئرچکده چوخ ميللتلى اولان اؤلکه‌لرده، تکجه بيرميللتلين منافعينى قورويوب ساخلايان ائييتيم سيستئمى‌نين ايشى، سياسى ايقتيدارين ديل و کولتور ساحه‌سينده ده  هژمونلوغونو تامين ائتمکدير. چوخ ميللتلى ايراندا حؤکم سورن بير ديل - بير ميللت ايدئولوژيسى ده بئله بير  اساس اوستونده قوراشديريلميشدير. بو ايش عملده راسيزمين گئنيشلنمه‌سيله نتيجه‌لنير. سون يوز ايلده ايران ادبياتى‌نين تؤره‌تديگى، فارس اولمايانلارين علئيهينه، آريا ايرقچيلغى ايله دولو، راسيست ايدئولوژيسى ايله دويورولموش اثرلر، بونا جانلى بير دليلدير. بو سياستين نتيجه‌سى فارس اولمايانلارين ايکينجى درجه‌لى وطنداشا چئويريلمه‌سى و اؤلکه ايچينده بيرينجى دونيا ايله اوچونجو دونيا آراسيندا اولان موناسيباتين برقرار ائديلمه‌سى دير.

بو قانونا اويغون بير فنومن دير و بير ميللتين منافعينى قورويان سياسى حاکيميت‌لرين قورولوشو، چوخ ميللتلى اؤلکه‌لرين هاميسيندا بئله بير دورومدادير. بؤيوک روس ادبى تنقيدچى‌سى ويساريون بئلينيسکى روسيادا حؤکم سورن گئرى قالميش سياسى قورولوشو، چار رئژيمى‌نى و کليسانى قيزغين تنقيد ائتسه ده، چار رژيمى ايله اوکرايناليلارين ميللى مساله‌سى و کولتورو باره ده فيکيرداشليق ائديردى. اون دوققوزونجو يوز ايلين سونلاريندا، اوکرايناليلارين آراسيندا ميللى اويانيشين يوکسلمه‌سى و اوکراينا ديلينده مودئرن ادبياتين ياييلماسى اونو آجيقلانديريدى. بئلينيسکى اوکرانيا ديلينى و گنج شاعير تاراس شوشئنکونو کسگين‌ليکله تنقيد ائديب و قيناييردى. بؤيوک ادبى تنقيدچى‌نين بير بيريله ضيد اولان دموکراتيزم و راسيزمى  اؤزونده بيرلشديرمه‌سينه نه دئمک اولار؟ بيزجه اؤزدن‌ايراق قاباقجيل فارس آيدينلارينين چوخوسو بو خسته‌ليگه دوچارديلار. حتا اؤزلرينى اينسان حقلرى طرفدارى بيلن فارس آيدينلارينين چوخوسو، فارس اولمايان ميللتلرين سياسى و کولتورل حقلريندن دانيشماغى بؤلوجولوک سانيرلار .

دانته آليقره، کولتورون يئرلى ديل اوزرينده قورولماسينا اينانيردى. بئلينيسکى بونون تام ترسينه دوشونوردو. اونون فيکرينجه اوکرايناليلار کيمى دالى قالميش خالقلار ميللت دوزلتمک اوغروندا چاليشمامالى، بؤيوک کولتورون، يانى روس کولتورونون ايچينده اريمه‌ليديرلر. 13 اونون سياست فلسفه‌‌سى، راسيزمه بولاشميش آلمان رومانتيزمينه سؤيکه‌نيردى. 14 اؤز ايچرى موستعمره (موستملکه) لرى اوزرينده قورولموش چوخ ميللتلى روس ايمپئرياسى، «بيرديلين» و « بير ميللتين »باشقا ميللتلره حؤکم سورمه‌سى‌نين ايرقچى‌ليغا يؤنلدن نتيجه‌لريندن بويون قاچيرا بيلمزدى. بو سياست بئلينيسکى‌لر کيمى قاباقجيل آيدينلارين دا الينى ايرقچيليغا بولاييردى.

3 اوچونجو بؤلوم: فارس ديلى «فوق ميللى» ديلديرمى؟

ايران باره‌‌‌سينده بئله ايديعانين يئرسيز و يانليش اولماسى بيريانا قالسين، ايديعانين اؤزو اؤزلوگونده، ايراندا فارسلاردان باشقا آيرى ميللتلرين ده وارليغينى گؤسترير. بو ميللتلردن سؤز گلنده آچيقجاسينا آريا ايرقچيليغى بوياسى ايله بويانميش «قووملار و قووميتلر» کيمى آشاغيلاديجى سؤزلر ايشله‌‌‌نيلير. فارس ديلى‌‌‌نين «فوق ميلى»ليگى اونون رسمى ائييتيم سيستئمى واسيطه‌‌‌سيله باشقا ميللتلره تحميل ائديلمه‌‌‌سيندن ديرسه، اونلارين ديللرينى اللريندن آلماقدانديرسا، اوندا اونو «فوق ميللى» ديل دئييل، تحميلى زوراکيليق ديلى آدلانديرماق گرکدير. ايديعانين او بيرى اوزو بئله اولا بيلر کى، افغانيستاندا و تاجيکيستاندا دا فارس ديلينده دانيشانلار واردير، بونا گؤره فوق ميللى ديل ساييلماليدير. ميللى حقلريندن محروم ائديلميش ايراندا ياشايان عربلرى و تورکلرى گؤتورک. بللى دير کى، چئشيتلى اؤلکه‌‌‌لرده ياشايان، عربجه و تورکجه دانيشانلارين سايى‌‌‌سى‌‌‌نين قارشيسيندا، ايران، افغانيستان و تاجيکستاندا ياشايان فارس ديللى‌‌‌لرين سايى‌‌‌سينى اوسوت اوسته قوياندا بئله، گؤزه گلمز اولاجاقدير. بئله‌‌‌ليکله فارس ديلى‌‌‌نى «فوق ميللى» ديل آدلانديرماق بير ايچى بوش و باياغى ايديعا ساييلماليدير.

عومومى ائييتيم مودئرن بير فنومن اولاراق خوصوصيله فرانسا و آمريکا اينقيلابلاريندان سونرا مئيدانا چيخيبدير. اسکى زامانلاردا فسفه، شعر و ادبياتدان فايدالانان بوروکراسى اولموشدور. کاپيتاليزمدن اؤنجه‌‌‌کى دؤورلرده گئنيش خالق کوتله‌‌‌سى کولتور و ادبياتدان يارارلانا بيلميردى. بوناگؤره فلسفه، ادبيات و اينجه‌‌‌صنعت اثرلريندن حاکيم صينيفلر، خوصوصيله بوروکراسى فايدالانا بيليردى. بو اوزدن، اونو تؤره‌‌‌دنلر ده بوروکراسى‌‌‌نين، يانى بو محصوللارين ايشلدنلرينين ديلينده ياراتمالى اولوردولار. کاپيتاليزمدن اؤنجه‌‌‌کى دؤورلرده يازيب اوخومانى باشارانلار يالنيز بوروکراسى و روحانيلر(دين خاديملرى) اولموشلار. سينه‌‌‌لرده ياشاييب و آعيز يوليله کؤچورولن شيفاهى خالق ادبياتيندان و فولکلوردان فرقلى اولاراق، فلسفه‌‌‌نين، تاريخ‌‌‌چيليگين و بديعى ادبياتين يازى ديلى اؤلکه‌‌‌نين بوروکراسى‌‌‌سى‌‌‌نين ديلينه باغلى اولمالى ايدى. دئمک بو محصوللارى ايشله‌‌‌دنلر بوروکراسى ايدى و اونلارى تؤره‌‌‌دنلر بوروکراسى‌‌‌نين ايسته‌‌‌گينى يئرينه يئتيرمه‌‌‌لى‌‌‌ ايديلر. بئله اولماسايدى محصول ايشلنمه‌‌‌ميش قالاجاق ايدى. تورکلرين دايما دگيشمه‌‌‌ده اولان سياسى حاکيميت‌‌‌لرينين ترسينه اولاراق بوروکراتيک اومورات ديوان ايشچيلرى اولان فارس‌‌‌لارين الينده ساخلانميشدير. منجه، تورکلرين نئچه يوز ايل سياسى ايقتيدار صاحبى اولمالارينا باخماياراق، نيظامى، خاقانى، قطران و صائب کيمى گؤرکملى تورک ديللى شاعيرلرين اليميزه چاتان شعرلرينين فارس ديلينده اولماسى‌‌‌نين سببى بوندان عيبارتدير. ميثال اوچون اون دوققوزونجو يوز ايلين سونلارينداکى روس ادبياتى‌‌‌نين چيچکلنمه‌‌‌سى‌‌‌نين سببى او گونکو اهالى‌‌‌نين يوزده دوخسان بئشينى تشکيل ائدن مؤوهوماتا قاپيلميش روس کندليسى اولا بيلمزدى. بو محصولون موشترى‌‌‌سى هر نه دن اونجه روسيه‌‌‌نين چوخ گئنيش بوروکراتيک قاتلارى ايدى. (لئو تولستويون «ساواش ايله باريش» رومانى بيرنجى دفعه اون دوققوزونجو عصرين ايکينجى ياريسندا چاپ اولونوب و تولستوى ايگيرمى مين مانات (روبل) قازانميش اولور. او واختين پولو ايله بو چوخ بؤيوک پول ايدى. آيدين ديرکى، او دؤورون ساوادسيز روس کندليسى بو ادبياتدان ايستيفاده ائتميردى و قازانديغى آزاجيق پولو کولتور و اينجه‌صنعت يئرينه زييارته گئتمگه خرجله‌ييردى.

فرانسادا دا بئله اولوبدور. فرانسا اينقيلابيندان اؤنجه، اورادا گئنيش بوروکراسى اوزرينده قورولموش موتمرکيز بير دؤولت يارانميشدى. بونا گؤره بوتون آوروپا اؤلکه‌لرينين ديل و ادبياتى فرانسا ديلى‌نين و ادبياتى‌‌نين کؤلگه‌‌سينده قالميشدى. کاپيتاليزمدن اؤنجه‌کى دؤورلرده، کولتور ياراديجيليغى‌نين (ساتين مالى دک) بوروکراسى‌يه (محصولون ايشله‌دنى کيمى) باغلى‌ليغى‌ قانونا اويغونلوق کيمى باشقا يئرلرده ده اؤزونو گؤستريردى. آوروپانين سياسى قورولوشو «دين- دؤولت» اساسيندا تشککول تاپميشدى. دؤورون کولتور محصول‌لاريندان گئنيش ايستيفاده ائدن کليسا بوروکراسى‌سى ايدى. بونا گؤره ده لاتين ديلى آوروپانين دين، فلسفه،حوقوق، سياست و ايداره ايشلرينده حاکيم ديلين رولونو اويناييردى. فارس ديلى‌نين ايشله‌نيلمه‌سى و ياييلماسى دا بوروکراسى ايله کولتور آراسينداکى قانونا اويغون باغلى‌ليقدان آيرى دئييلدير. بو قانونا اويغونلوقدان بللى بير ديلين اوستون اولماسى نتيجه‌سينى چيخاريب باشقا ديللرى محکوم حالينا سالماق اولماز. بوگون کيمسه لاتين ديلينده دانيشمايير و فرانسا ديلى ده، بؤيوک تاريخى گليشمه‌سينه باخماياراق قيراغا سورولوب و فرانسالى‌لارين تحقير ائتديگى ديل ايله يئرينى دگيشيبدير. فارس ديلى ده بو گونکو ايراندا فارس ميللتيندن قيراغا چيخاندا، دؤولتين رسمى باسقى‌سى گوجونه ايشله‌ديلير. ايراندا حؤکم سورن بير ميللت- بيرديل بيچيمينده‌کى دؤولت قورولوشو دگيشيلديکده، باشقا ديللر ده اؤز طبيعى گليشمه‌لرينه ايمکان تاپيب و ايرانين چوخونلوغونو تشکيل ائدن غئير فارس محکوم ميللتلرده اؤز آنا ديللرينده يازيب- يارادا بيله‌جکلر.

4 دؤردونجو بؤلوم: آنا ديلى و ميللى سورون

يئرى گلميشکن آنا ديلى ايله ميللى مساله‌نين قارشيليقلى علاقه‌‌سى‌نين اؤنمينى وورغولامالى‌ييق. ميللى مساله ايراندا فارس ديلى‌نين داليندا گيزلنيبدير. بير پارا مومکوندور بئله خييال ائتسينلر کى،  گويا بيز و ياخود هر هانسى غئير فارس ميللت سياسى حقلرينى اله گتيرمه‌دن، ديل آزادليغى حقينى آلا بيلر ياخود اونا چاتابيلر. چوخلارى بو بوش خييالى بيله‌رکدن کؤروکله‌ييرلر. ايراندا ميللى مساله‌نين کاراکتئرينى اونون اولوشماسى پروسئسينده آچيقجاسينا گؤرمک اولاندى. بو دا، «سياست»سورونون، «ديل» سورونونا گؤره اؤنجوللوگو (تقدم) دور.  بللى اولدوغو کيمى، ميللى حقلره چاتماق اوغروندا چاليشانلارين بوتونونون فيکرينجه ايراندا ياشايان غئير فارس ميللتلر ريضاشاهين کودئتاسيندان (ساراى چئوريليشيندن) سونرا ميللى ظولم آلتيندا ياشاماغا محکوم اولموشلار و ريضاشاه دؤوروندن باشلاياراق فارس ديلينه رسمى ديل ايستاتوسو قازانديريليب و باشقا ميللتلرين ديللرى ياساقلانيبدير. دئمک سياسى ايقتيدارين واسيطه‌سيله، ايراندا ياشايان ميللتلرين ديلينى کسديلر، سينه‌سين سؤکدولر، آناديلينده تحصيل آلمانين قاباغين آلديلار، ميللى ديل و کولتورون گليشمه‌سينى دايانديرديلار. شاه رئژيمى‌نى دگيشن ايسلام جومهوريتى ده سون اوتوز ايلده ريضاشاهين گئتديگى يولو داها شيدتله دوام ائتديريبدير. يئرى گلميشکن او دؤورون اوزدن ايراق آيدين‌لاريندان ساييلان ماحمود افشارين ميللى مساله‌نين حل ائتمه‌سينه گؤره ائتديگى تؤوصيه‌لره ايشاره ائتمک اولار. اونون نظرينجه غئير فارس ميللتلرى سونگو گوجونه، يئر يوردوندان کؤچورتمه‌لى، داغ داشين، سولارين، کندلرين و شهرلرين آدلارينى دگيشيب فارسلاشديرمالى. دؤولتين مالى يارديمى ايله فارس ديلينده چوخلو اوجوز درگيلر و  نشريه‌لر بوراخمالى...بو ايشى پهلويلر آرديجيلليقلا گؤردولر و ايندى ده ايسلام جومهوريتى وار گوجيله اونو دوام ائتديرير. بللى ديرکى بونلارين هاميسى سياسى عمل ساييلير. (آرتيق باخابيلرسيز: 15 )

ديل حقينه چاتماق اوچون، ايلک اؤنجه سياسى ايقتيدار و کيفايتجه مالى‌لشديريلميش رسمى ائييتيم سيستئمى اولماليدير. بونسوز آنا ديلينده تحصيل آلماق اولاسى دئييل. آذربايجان ميللى حؤکومتى بير ايلين ايچينده اوشاقلارين تورکجه تحصيل آلماسينى تامين ائديب، تبريز اونيوئرسيته‌سينى آچدى، ميللى ديليمزده درگيلر و مطبوعات ياييلدى.... سياسى ايقتيدارين (حاکيمييتين) آذربايجان ميللى حؤکومتى‌نين الينده اولماسى بو ايشلرى مومکون ائتدى. ائله بونا گؤره ده شاه رژيمى‌نين آذربايجانا قانلى قادالى هوجوم ائتمه‌سى و قوشون يئريتمه‌سى ايله آنا ديلينده تحصيل آلماق سونگو گوجويله دايانديريليب ياساقلاندى.

ايستعمارچيلار (موستمليکه‌چيلر) هر زامان قان آخيتماقلا و سيلاح گوجويله بير اؤلکه‌نى ايشغال ائدندن سونرا اؤز ديل‌لرينى ايشغال اولونموش اؤلکه‌يه تحميل ائده بيلميشلر. چونکو سياسى گوج يابانچى ديلى بير خالقا تحميل ائتمگه ايمکان يارادير. ديل هر زامان سياسى گوجدن آسيلى اولوبدور. اصلينده ايراندا دا، آنا ديلى سورونو ماهيت‌جه سياسى بير سورون‌ دور.

ديل پروبلئمينى سياستدن آييرى گؤروب کولتورل پروبلم سانماقلا اونون چؤزولمه‌سينى ايسلام جومهوريتى چرچيوه‌سينده مومکون بيلنلر، ساده‌لؤوحلوغا و باياغى‌ليغا قاپيليرلار. رئژيمين تهلوکه‌سيزليک اورقانلارى بو کيمى باخيشلاردان فايدالانيرلار. آز ساييدا ، ايکى ديللى درگيلرين ياييلماسينا دؤزه بيلمه‌ين رئژيم، آذربايجانين و باشقا فارس اولمايان ميللتلرين ميللى کولتور چاليشقانلارينى، توتان، ايشکنجه ائدن، دوستاقلايان، سورگونه مجبور ائدن و موختليف يول‌لارلا اؤلدوروب آرادان آپاران نئجه اولارکى، آنا ديلينده تحصيل آلماق ايمکانى وئرسين؟ غئير فارس ميللتلرين اوشاقلارينين آنا ديللرينده تحصيل آلماقلارى ايسلام جومهوريسينى دئويرمکله، بير ميللت – بير دؤولت سيستئمينى چؤکدورمکله حياتا گئچيريله بيلر!

تورکجه‌يه چئويرن: آچيق‌سؤز

[1] Dale Spender : Language and Reality : Who Made the World( 1980). Language and Cultural Theory Reader.Ed.by Lucy Burke, Tony Crowley, and Alan Girvin.London.2000.p.145

[2] Pierre Bourdieu : Classes and Classifications. A Critic A Social Critique of the Judgment of Taste. Conclusion. 1984,translated by Richard Nice, published by Harvard University Press, 1984, 604pp. –selected from pp. 466-484.

[3] John R. Searle: What is Language: Some Preliminary Remarks.

http://www.reference-global.com/doi/abs/10.1515/9783110198843.1.7

[4] Tom Paulin: A New Look at the Language Question( 1983).Published in : The Routledge. ibidP.294

[5] Sarah Stever Gravelle: The Latin-Vernacular Question and Humanist Theory of Language and Culture.

Journal of the History of Ideas, Vol. 49, No. 3 (Jul. - Sep., 1988), pp. 367-386 / Published by: University of Pennsylvania Press

Baxin:

Lluís Cifuente: Vernacularization , as an Intellectual and Social Bridge.

The Catalan Translations of Teodorico's "Chirurgia" and of Arnau De Vilanova's "Regimen Sanitatis"
Early Science and Medicine, Vol. 4, No. 2 (1999), pp. 127-148 Published by: BRILL

[6] Roman Jacobson: The Beginnings of National Self-Determination in Europe. / The Review of Politics, Vol.7.No.1(January 1945) .pp.29-42 / Cambridge University Press

[7] orada

[8] Tom Paulin. / orada

[9] Ferdinand de Saussure :Language and Linguistics(1916).published by: The Routledge Language and Cultural Theory Reader.Ed.by Lucy Burke, Tony Crowley, and Alan Girvin.London.2000.P.54

[10] Natalia L. Komarova and Martin A. Novak: Natural Selection of the Critical Period for Language Acquisition.

Proceedings for Biological Sciences.Vol.268.No.1472(Jun.7.2001) PP.1189-1196 / Published by : Royal Society.

[11] Heidi C. Dulay and Marina K. Burt: Errors and Strategies in Child Second Language Acquisition. / TESOL Quarterly, Vol. 8, No. 2 (Jun., 1974), pp. 129-136.
Published by: Teachers of English to Speakers of Other Languages, Inc. (TESOL)

[12]إBrian Street: Literacy in Theory and Practice( Cambridge Studies in Oral and Literature Culture). 1985. Chap.4. The Ideological model.PP.95-129

[13] Andrea Rutherford: Vissarion Belinskii and the Ukrainian National Question. / Russian Review, Vol. 54, No. 4 (Oct., 1995), pp. 500-515. /Published by: Blackwell

[14]Cedric Dover: The Racial Philosophy of Johann Herder. / The British Journal of Sociology, Vol. 3, No. 2 (Jun., 1952), pp. 124-133.Published by Blackwell

[15]   http://www.achiq.org/yazi/hidayet%20dil.pdf