کند اوشاغی
دوه‌یه دئدیلر: نه ایش گؤررسن؟ دئدی: چینی قاب دوزلدرم. دئدیلر: ال-آیاغینا یاراشیر! بعلی، دوه چینی قاب دوزلدنده، بیزیم بو آدی‌گؤزل نيیه ادبیات اوستادی اولا بیلمه‌سین؟ قیرمیزیلیق دئسن قیرمیزیدی، اوزوندن شکى‌یه گئده‌نه چاریق چیخیر. انگی بوشلوق دئسن واریدی. جيزما-قارادان دا باشی چیخیر. بیزده ده هر کیم ننه‌سینه تورکجه کاغیذ یازا بیلسه عللامه ساییلیر! هله آدی‌گؤزلین ايديعاسی وارسا دا حاقی واردی، گئنه هئر- پئردن باشی چخیر.
ائله آداملار وار کی، ماشاللاه اوخومامیش موللادیلار! یعنی عؤمورلرینده بیر سطير تورکجه یازمامیشکن تنقیدچی اولوبلار، بیزه یول قویورلار کی، ائله یازمایین، بئله یازین... آللها شوکور داها بو گونلر یازیچی، دیلچی یئردن قایناییر، اوخومامیش اوستادیمیز چوخدور!
ایللر بویو دیلیمیزده رسمی، ایستاندارد یازی- پوزو اولمادان، ایندی یازماغا مئیدان آچیلاراق، بیز دموکراسی‌نین بوللوغوندان آنارشیزمه چاتمیشیق. هره اؤز سئودیگی کیمی یازیر، اؤز یازدیغیندان باشقاسینی یانلیش بیلیر، قانینی هدر! موللا نصرالدین کیمی دئییر: دونیانین گؤبگی ائششگیمین تؤوله میخینی چالدیغیم یئردیر، اینانمیرسان، اؤلچ! ائله دوزو من یازدیغیم‌دیر، چونکی بیزیم کندیمیزده بئله دئییرلر، منیم رحمت‌لیک آتام قایچی‌یا، قچی دئیردی، ائله قچی دوزدور! بیز بئله «دئییروخ» بئله ده «یازاجیوخ»، بیز «ائیرانا» آیران «دئیه‌نمه‌روخ». عاغيل عربجه‌دن تشریف گتیرنده «عقل» ایمیش، ایندی اونو عاغيل یازماق عاغيلسیزلیق‌دیر. ظولمون اولی «ظلم» ایکن اونو تیکه- پارچا ائله‌‌مک «ظولومدور». «حق»ى، حاق یازماغا «حاقیمیز» یوخدور. «ممکن» سؤزونو دگیشمک نئجه «مومکوندور»؟ سیزه قوربان! «قربان»ى آهنگ قانونونا «قوربان» ائتمه‌یین!
حتی بعضن اؤز دده- بابا سؤزلریمیزده بئش، اون گون قونشو ائوینه گئدندن سونرا قاییداندا مودو دگیشیر، داها آداما تانیشلیق وئرمیرلر مثلاً: سوراق، قوشون، اولگو، اوجاق، اوتاق، بوشقاب... کیمی تورکجه سؤزلری «سراغ، قشون، اولگو، اجاق، اتاق، بشقاب...» اولدوغونا گؤره چوخو ائله‌جه یازماق ایسته‌ییرلر! حسن‌قولو، تاری‌قولونو، حسنقلى، تارقلى و ... يازيرلار. دئسن ده بو ديلچيليک باخيميندان يانليشدير، دئيير: من دده- بابامدان گؤزومو آچيب بئله گؤرموشم!
بورا گلنده آغالار گئريچى، کؤهنه پرست‌ديلر. کئچميشدن ياپيشيرلار. آمما دئيه‌نده کى، ننه‌ن رحمتليک، چانتايا، هئيبه دئيه‌ردى، توت‌فرنگى‌يه چييه‌لک، سيغارا، پاپيريز، معده‌يه، قورساق... نئجه‌دى بيزده ننه‌ن رحمتليک دئيه‌ن کيمي يازاق؟ اوندا آغالار قبول ائله‌مير، ترسه، يئنى‌چى اولورلار.
دئييرم آخى بو گون بوتون ديللرده تميز يازماق بير اساس اولوبدو، بوتون يازيچيلارين شعارى «آرى- دورو» يازماقدير. آمما بيزده ترسينه اولوبدو، بعضا آدلارينى يازيچى قويانلار فضولى، وصاف عصرينه قاييديب، بولاشيق يازماغا چاغيريرلار. مثلا، طياره، مجله، علم، رابطه، فندک، عينک، منطقه، بخش، تفسير... يئرينه تورک کؤکلوآغزيميزداکى سؤزلردن دوزلميش: اوچاق، درگى، بيلگى، ايلگى، چاخماق، گؤزلوک، بؤلگه، بؤلوم، يوروم... يازماغى حرام بيليرلر. بونادا ترسه يئنى‌چيليکدن باشقا بير آد وئرمک اولماز. بونلار حتى اينگيلسجه‌دن گلميش، خلقين سيغار- سيقار سؤزونو «سيگار» يازماغى تاپشيريرلار!
دئييرم: واللاه منيم جنابيزين گؤزو ايله ايشيم يوخدور کى، آلتميش ايل بوندان قاباغينکى‌دير. اليفى، گيليف گؤرور. آمما بوتون ديللرده قايدا بئله‌دير کى، قوناق گلن دخيل کلمه‌لر ديلين فونئتيک قانونلارينى قبول ائتمه‌ليديرلر. آخى ائو يييه‌سى دئييبلر، قوناق دئييبلر. گميده اوتوروب گميچى ايله ساواشماق اولمازکى. مثلا جمل عربيستاندان اينگيلستانا گئدنده کامئل camel اولماليدير، نئجه کى، نومونه، نموذج، دموکراسى، آريستوکراسى يوناندان اينگيليستانا، اوردان عربيستانا گئدنده دموقراطيه، اريسطوقيراطيه، اولور. اينگيليسلى «جان»، فرانسادا «ژان»، آلماندا «يوهان»، روسدا «ايوان»، اسپانيادا «خوآن» اولور. بيزيم دولما، قوورماميز فارسلارين بوشقابيندا دلمه، قرمه‌يه دؤنور. گؤيجه، کوللوجه، قاتار، سوروجو...فارسجادا: گوجه، کلوچه، قطار، سورچى...اولور. البته دوغروسو دا بئله‌دير.
آخى ياد قوناق گرک او قده‌ر اگيليب، دوزه‌له کى، قوناقچى اونو ائوه يول وئره. بونا گؤره: قاعده، دعوا، ساعت، غفار، جواد، آدم... سؤزلرى عربجه‌دن بيزه قوناق گلنده، آهنگ قانونونو قبول ائديب: قاياد، داوا، ساعات، قافار-غفر، جاواد، ...خولاصه «آدام» اولسالار، گؤزوموز اوسته، يوخسا بيز قوناقدان اؤترو قايدا- قانونوموزو دگيشنمه‌ريک. اوزلو قوناغين قاباغينادا دوراريق، کيشى ده «دايانات» اولماليدير.
آدى گؤزل سؤزومو کسيب دئيير: جانيم دايانات يوخ! ديانت! دئييرم: ياخشى اوغلان ديانت ايله دايانات هره‌سى بير باشقا سؤزدور. ديانت عربجه‌دير. دين کؤکوندن گلير. ديندارليق معناسى وئرير. آنجاق دايانات تورکجه‌دير. دايانماق کؤکوندن مقاومت معناسيندادير. تورکجه‌ده ايت- اوت- آت اکى واردير. اومماق اوموت (اوم-وت) اومود-اوميد. ياشاماق، ياشيت، آييرماق، آييرد، قوروماق، قوروت، قووورماق، قووورت- قوووت...کيمى.
منيم انگيم قيزيشيبدى آمما گؤرورم ائله بيل آدى‌گؤزلين قولاغى تاققيلدايير، دئيه‌سن بنده اؤلويه ياسين اوخويورام. آخى آدى‌گؤزل فقط جير- جيس پئيغمبرايلن بئش- اون واراق تورکو يازميش ايميش، اوندان سونرا باشينى قويوب ياسديغا، سيراغا گونه‌جن، ياتميشدى. ايندى بيردن گؤزونو آچيب، گؤرور جانيم مئيدان سولانيب، مجليس قورولوب، هر نه حاضيردير. سينه‌نى آريدير. دؤوره‌دن قولتوغونا وئريرلر... يازيق آدى‌گؤزل دوز واختدا سؤزونو چاشير. ايندى دوزده يئريينمه‌ديکده شوخومدا شيللاق آتير. او دا همى ساغا، همى سولا. گاه نالا دؤيور، گاه ميخا، قوش گؤرنده قانادينى گؤرسه‌دير، سيچان گؤرنده ديشينى و ...ناشيليقدان زيرنانى دار باشيندان پيله‌يير... آمما اولسون، ايندى کى، ماشاللاه هر يئريندن دوران اولوبدور يازيچى، قيزيل ايله قزيله فرق قويان يوخ، له‌لش کنددن دوروب گليب، ناخيرچيليغى بوراخيب، يازيچى اولموشام. اؤزومو ادبيات آسمانى‌نين پارلاق اولدوزو بيليرم، بيرى ده دئمير عمى قاچ گئت مال اوتارماغين داليجا...نه عئيبى واردى آدى‌گؤزل ده باشينى باشلارا قاتسين، جيزما- قاراچيليق پوزو وئرسين؟ قوى او دا آتينى سورسون ده، بيز کى پاخيل دئييليک!
No comments:
Post a Comment