ترسا بالاسئ

ممدعلی 

اده‌بیات دونیاسئندا، بیزیم شعرین امدیگی ایکی قایناقدان بیرینجیسی، سِوگی، وورغونلوق، عشق اُلماق‌لا، ایکینجیسی ده ایچگی، شراب، چاخئردان آد آپارئلئب.

سِوگی غریزی اُلاراق، ایسته‌ر ایسته‌مز، گؤزه‌ل‌لیگه اوز توتار، کی اُ اؤزو ده، یِرینده‌ن آسئلئ اُلدوغو اوچون، و هابِله هره‌نین سلقه‌سینه گؤره، هر یِرده و هر حالدا بیربیری ایله اوست اوسته دوشمه‌ز. بورادا گؤزه‌ل‌لیک دییه‌نده ده، بیرینجی یِرده اینسان گؤزه‌ل‌لیگی دیر کی، اُنون کُد یا رمز آدئ دا، گؤزه‌ل، سِوگیلی، یار، دیلبر، ایسته‌کلی، بوت، صنم، پری و آیرئ آدلار، وبؤیوک جلیل محمدقولوزاده‌نین داناباش کندی احوالاتئ یازئسئندا دِییلن، و هامان احوالاتدا ماللا سؤیله‌ین لقب، یانئ  «آیامالار«دئ.

بو گؤزه‌ل‌لیگی آددئم-آددئم ایزله‌مک و دؤنه – دؤنه آد آپارئب تعریف‌له‌مک شاعیرلرین، ایللاه دا غنایی، لیریک شاعیرلرین بُینونا دوشوبدورکی، هره‌سی اؤز شیوه‌سی ایله اُنو یِتیریب و شعر عالمی‌نین تاریخینه تاپشئرئر. سِوگی و عشق سؤزو، بوتون آیرئ آدلارئ ایله، اده‌بیاتئن باشلانئشئندان اُنا بله‌شیب،  و شاعیرلر گِده گِده، یِنی سؤزلر و بیرلشمه‌لر یاراشدئرئب و اُنو ایندیکی حالئنا یِتیریبلر؛یُخسا اینسانلارئ اؤزونه سارئ چکه بیلمه‌زمیش.

 

پری‌نین، یارئن، بوت‌ون،  صنم‌ین گؤزه‌ل‌لیگی اُلماسایدئ، شعر دونیاسئنا گتیریله بیلمه‌زدی. آمما بو گؤزه‌ل‌لیک، اؤزو  نه دی؟ گؤزه‌ل‌لیک، یانئ فیزیکی گؤزه‌ل‌لیک، شکیلده، فُرمدا و رنگ‌ده دُغرولور، ماتریال‌لاشئر. یانئ بو ایکیسی‌نین بیر یِره یئغئشماسئندان، و بیر حسابا قئزئل تناسوب اوسلوبو ایله یارانا بیلیر.  بیلیریک کی، قئزئل تناسوب ریاضیاتدا اوچ اؤلچونون (ان، بُی، دیک‌لیک) بیربیرینه اویوشان دورومونون ان یوکسک و یاراشئقلئ حالتی دیر. یانئ بِله‌لیک‌له، دُغزوسونا دوراندا گؤزه‌ل‌لیک آنجاق فیزیکی دیر، یانئ گؤزه گؤرونن دیر. و اِله بونون اوچون‌دور کی، گؤزه‌لین اندامئ‌نئن تک به تک عضولری آد آپارئلئر : قاش، گؤز، کیرپیک، زولف، بورون، بُیون، بالدئر، تُپوق و…. آمما معنوی گؤزه‌ل‌لیک اُلا بیلمه‌ز، اُنا گؤره کی، گؤزه گؤرونمه‌ز. اُنو آنجاق دویماق، حیسس اِتمک، و قانماق اُلار. اُ، یاخچئلئق، یاخشئلئق اُلار؛ گؤزه‌ل‌لیک یُخ.

ماللا پناه واقف بونو بیزلرده‌ن یاخچئ بیلدیگی اوچون بو ایکی عنصرو، فُرم و رنگی، آیرئ آیرئ شعرلرینده تکرار اِدیر. بو رمزلر، کُدلار، ایسته‌ر فضولی‌شعرینده سیم‌بر، یا «مقشر بادام»  یا واقفین آغ، قار، بیاض، مرمر آدلاندئردئغئ اصطلاح‌لار، شعرین باشاباش تاریخینده استانداردلاشمئش تهرده گؤرونن بیر اولگو کیمی دوام اِدیبدیر. دِمه‌لی بونون شاعیرلرین و اُندان یوخارئ اِلین، به‌یندیگی اؤلچو و اولگویه دؤنمه‌سینی ده دوشونمک اُلمازمئ؟

هیجا شعرینه اوز توتاندان بری، بِله تعریف‌لرین باش سئراسئندا ماللا پناه واقف دورور.

واقف یوز ایل‌لرله سورموش عروض اؤلچوسو شعرینده ارک قالاسئ کیمی دایانمئش فضولی مکتبی‌نی بوراخئب، هیجا گِدیشینه باشلایاندا تکجه شعرین سایاغئنئ یُخ، دیلینی ده اده‌بی خزانه‌دن آختارماغئ، گؤتورمه‌یی  بُشلاماسا دا، یونگول لدیب دانئشئق دیلینی شعر دونیاسئئنا تانئتدئرئب‌دئ کی، واقف‌دن سُنرا چُخلارئنا و اُ جومله‌دن سیدعظیم شیروانی‌یه،  علی اکبرصابره، خان چُبان نباتی‌یه، میکايئل مشفقه، احمد جاوادا، صمد وورغونا، رسول رضایا و…. شهریارا چاتدئرئبدئر.

سِوگی‌یه، عشقه، گؤره دِییلن و قُشولان  سؤزلرده‌ن، آشاغئداکئ  بیر یئغئن سِچمه شعرلر ، سؤزه آیدئنلئق گتیرمک اوچون وِریلیر.

نه درد ایمیش عجب، اِی کؤنلومو آلان، عشقین – نسیمی

سنده دون گؤردوم فضولی مِیل مِحراب و ناماز؛

ترک عشق اِتمک‌می ایسته‌رسن، نه دیر نیّت سنه؟ ـ فضولی

منه مقصود ترک عِشق ایدی، وه کیم، منی حُسنون؛

اُلوب گون گونده‌ن افزون، قئلدئ گون گونده‌ن بته‌ر عاشیق ـ فضولی

قئرارسان اهل عشقی، توتالئم کیمسه الین توتماز؛

نه ایش دیر بو، گره‌کمزمی سنه اِی سیم‌بر، عاشیق؟ـ فضولی

سجده دیر هر یاندا بیر بوت گؤرسه‌م آیینیم منیم ـ فضولی

منی اُدا سالان گؤزه‌ل صنمی؛ سِوسه‌م اؤلدوره‌رلر، سِومه‌سم اؤللم ـ آ.غریب

یُخ صنم آنلامادئم، آنلامادئم، حاشا من؛ ـ شهریار

بولوت زولفه، آغ قاباغا، آی قاشا؛ قُی دُیونجا باخسئن، اِتسین تاماشا. ـ واقف

هر کسین بیر عشقی وار، آللاهئ وار؛

منیم نانرئم گؤزه‌ل‌لیک دی، سِوگی دیر ـ ح.جاوید

سُن دیلدارئم گؤزه‌ل‌لیک دی، سِوگی دیر. ح.جاوید

دال گرده‌نه تؤکولوبدور هؤرمه‌لر؛

مینا گرده‌ن، اینجه بِلی بوزمه‌لر ـ عابباس و گولگز

لشکر یاغماچئ تاتار کیرپیگون؛

عالمی بیر هِیچه ساتار کیرپیگون ـ نسیمی‌

محراب ایمیش قاشئن کی، اُنا قارشئ کیرپیگین؛

صف صف گلیر قیامه، غمزه‌نی قئلئب ایمام ـ فضولی

یِله وِرمه، داغئدئب هردم آیاقلاردان گؤتور؛

اِی پری، زولف پریشانئن گره‌کمز می سنه؟ ـ فضولی

وسمه قاشئندا، گؤزون سورمه، و زولفون اوزونه؛

هر طره‌ف‌دن تؤکولوب سونبول و ریحان اُلاسان ـ نباتی

بیر قلمقاش قئزا، نازلئ دیلبره؛ اُنون عشقی بونو سالئب دیل‌لره ـ بی‌ریا

سِوگیلیم عشق اُلماسا عالم بوتون افسانه دیر ـ واحید

بیر جوت اولدوز کیمی، وِریب باش باشا؛

یانئب شعله سالئر جمالا گؤزلر ـ صمد وورغون

عشقی وار ایدی شهریارئن گوللو چیچکلی ـ شهریار

عشقیم تیلیسم داغلارئ فرهاد کیمی چاپسئن؛

دوشمن وار ایسه، امجه‌یینی تندیره یاپسئن ـ شهریار

عشقین کی وفاسئندا قرار اُلمایاجاقمئش؛

بیلمه‌م کی طبیعت نی‌یه قُیموش بو قرارئ‌ ـ شهریار

حیاتدا هر شِییی بؤله بیله‌ریک؛ آمما بؤلونمه‌ین بیر سِوگی‌میز وار؛ ـ نبی خزری

آخئ سن سِوه‌جک، سِویله‌جک‌دین؛

دونیادان بیر سِوگی آزالدئ اُغلوم ـ نبی خزری

تُخوندو آتش‌لر کوله، یاندئ کی؛ سِوگی‌نی ظرافت سانان اُلماسئن ـ خزری

عشقین اُ چاغلایان، جُشان دنیزی؛ نِجه نهایت‌سیز، نِجه درین دیر ـ نبی خزری

گؤزه‌ل‌لر گؤزونده، اُ  آتش، اُ  نور؛ اوزلرده، گؤزلرده سِوگی اُخونور ـ نبی خزری.

دالغالاندئ هر یانا داشلاندئ عشق ـ یالقئز

چُخ آغئر درده گیریفتار اِله‌ییب عشق منی؛ـ نصیر پایگذار

ساچلارئن آغ‌کن، عجب سِودایه دوشدون حامدا؛

سن مگر عشق عالمینده شیخ صنعان‌سان، نه‌سن؟ ـ حامد ماکویی

 

گؤروندویو کیمی ایل‌لر کِچیر، نسل‌لر ده‌ییشیلیر، آمما رمز آدلار شعر دونیاسئندا توتدوغوندان یاپئشئر.

واقفین گؤزه‌ل اینسانا، و اُنون اوچون گؤزه‌ل‌لیگه، و گؤزه‌لین وصفی انداملارئ ایله یاناشدئغئ بِله باشلانئبدئر :

اوز یانئندا تؤکولوبدور تِل نازیک؛

سینه میدان، زولف پریشان، بِل نازیک؛

آغئز نازیک، دُداق نازیک، دیل نازیک ـ واقف

یا بیر آیرئ تهه‌ر چاتدئراندا :

خومار - خومار باخماق گؤزقایداسئ دئر؛ لاله تک قئزارماق اوز قایداسئ دئر؛

پریشانلئق زولفون اؤز قایداسئ دئر؛ نه باد صبادان، نه شانه‌دن دیر.ـ واقف

بیلمه‌م کیمه دِییم دردیم نِچه‌سی؛یارئن ترممه‌سی، سینه هاچاسئ ؛

یوخو منی آلدئ گله‌ن گِجه‌سی،

گول اوزونده‌ن اؤپوشمه‌دیک، آیرئلدئق - واقف

سراسر اندامئن تازا قار کیمی،

جیسمیندیر منوّر آغ و نازیک‌رک؛  اُُل سمن سینه‌نی مرمر اِیله‌دی ـ واقف

نه قده‌ر وار بوخاق و زنخدان و یاناغ؛ تازه گول یارپاغئ تک قئرمئزئ نازیک و آغ؛

گؤرمه‌ییب کیمسه بِله قاش و گؤز و دیش و دُداغ ـ واقف

گؤزه‌لین نه تهه‌ر اُلدوغو بِله‌سینه یِتیریلیر :

قاباق بِله بیاض، یاناق لاله تک؛ گؤز آلا گره‌ک دیر، قاش قارا گره‌ک.ـ واقف

آچئق باشدا اگر اُلسا بیر دیلبر؛ اُندا بو نیشانلار معیّن گره‌ک؛

بیر دانا نا سفته میروارئ کیمی؛ باشدان آیاغاده‌ک آغ بده‌ن گره‌ک‌ـ واقف

 

شعریمیزده ایکینجی قایناق وچُخ دانئشئلان مطلب ایچگی، شراب، چاخئردئ. آمما اوست اوسته شراب سؤزونون ایشلنمه‌سی عمومیت تاپئبدئر. شراب  اؤزو دین‌ده حرام اُلمادئغئ حالدا، «رجس‌» و «عمل شیطان» آدلاندئرئلئب و «اجتنبوها» ایله گؤرسدیلدیگی کفایت اِتمه‌ییب؛ چون سؤزون آنلایئشئ ایچه‌نین اؤزونده‌ن، دُوطلب ‌لیک‌له اُندان چکینمه‌یی و اوزاق دورمانئ گؤزه‌تله‌ییر، آمما سُنرالار، قئلما اجتنابئ گؤره‌ن متوّلی‌لر، اُُنو  حرام حدینه چاتدئرئب، و بو دا  ایچه‌نلری چاغ و لاغئنا گؤره، یانئ زمانئنا و هارادا اُلدوغونا گؤره، تعزیر اِتمک تهلوکه‌سینده قُیوبدور. آمما بو اؤزولوینده، عملده اُلماسا دا، شعرده و اده‌بیاتدا اجتنابا سبب اُلمایئب، و دیوانلار و شعرلر ده، بونو آیدئن گؤرسدیر.

نسیمی‌نین قئلما اجتنابئندان بری، فضولی دن، یا (فضولودان)توتموش گونوموزه کیمی بو اولگو دوام اِدیب و بولارئ بیر نِچه اؤرنک‌له تانئشدئرماق اوچون  آلت‌دا کئ شعرلرگتیریلیر :

 

قولقول دِییر خطاربه، یعنی تؤکول، تؤکول؛

باش اندیریر پیاله‌یه کیم قئلما اجتناب ـ نسیمی

ساقیا جامئ گتیر کیم من اوشه‌تدیم توبه‌می ـ نسیمی

یئخدئ ساقی بیر ایاغ ایله من افگاری؛

بیر تپیک اِیله‌دی ویران بو کؤهن دیواری؛

گاه معمور قئلئر باده منی، گاه خراب؛

گؤرونوز گاه یاپئب، گاه یئخان معماری ـ فضولی‌

مدره‌سه ایچره، مُدرّس وِردیگی مین درس‌دن؛

یِی دورور مِیخانه‌ده بیر جام وِرمک بیر گؤزه‌ل ـ فضولی

گول‌لر آچئلدئ فضولی، یقه‌لر چاک اِدیبن؛

گل توتالئم مِی و محبوب ایله صحرا اته‌یین ـ فضولی.

اِی فضولی، وره‌ع اهلی ره مسجید توتموش؛

سن ره مِیکده توت، اویما بو گومراه‌لره ـ فضولی

هیجران غمی‌نین باده‌ی گولگون دور علاجئ؛

واضح، دانئشئرلار بونو میخانه‌لر ایچره ـ م. ش. واضح

شراب مجلیسینده، گول مجلیسینده؛  وِره‌رکن حوری‌لر شیرین بوسه‌نی؛

شیطانئن لعنتی قُرخوتمور منی ـ م.ش. واضح

دور وِرکی، بو سئسقا، ایکی جام ایله دُیماز؛ تا دوشمه‌سه قانماز ـ نباتی

دور جام یِریت، آچئلدئ گول‌لر، هِی هِی ـ نباتی

منی بیر مست قئل ساقی، امان اِی گؤزلری یاغی؛

 شرابون یُخ گتیر آغی، قولاغون نی‌یه کار اُلموش ـ نباتی

دُستلار، باده‌لری قالدئرئن ایچه‌ک، گِجه اولدوزلو دو، هاوا دا سرین،

دِمیره‌م مست اُلوب دونیادان کؤچه‌ک؛

 اوزاداق عؤمرونو هر بیر آنئن دا؛

یِل کیمی کِچمه‌سین وقت اوستوموزده‌ن،

بو آیلئ گِجه‌ده، بو داغ دؤشونده ـ صمد وورغون

 

واحیدی گوشه‌ی میخانه‌ده دفن اِیله‌سه‌لر،

مست اُلانلار اِشیدیب خِیر دوعاسئن وِرسین ـ واحید.

گؤردون بالا نِجه تیفاق داغئلئ؛ فلک وورار شراب کوپو داغئلئ. ـ شهریار

 

بوردا گؤرسدیلن کیمی، شعرده گؤزه‌له، هر بیر آدئ ایله خطاب اُلونارکن، اُنو آنجاق گؤزه‌ل کیمی، و گؤزه‌‌ل‌لیگینه گؤره شعره چاغئرئرلار، آیرئ بیر خاصیتینه گؤره یُخ. بونو دا گؤزده توتماق ایسته‌ر کی، یوخارئدا گؤرسدیلدیگی کیمی،عشق‌له شراب، ایچگی، چاخئر ایله سِوگی، شعرده بیربیرینه‌ تاریخی آیاق اُلوب، آیرئلماز بیر یُلداش کیمی گؤزه گؤرونور. 

شعرین بو ایکی رمزینده‌ن بیر نِچه سؤز اُرتایا گلنده‌ن سُنرا، گؤره‌ک سِوگی  قضیه‌سینده ترسا قئزئ، یا شهریار دمیشکن ترسا بالاسئ هاردان گلیر و بیزیم شعر دونیاسئنا نِجه یُل تاپئب؟یقین کی، شهریار ترسا بالاسئ سؤزونو فیکرینه گتیره‌نده

شیخ صنعان حکایه‌سینه دوشونوبدور، آمما چُخ احتمال وار کی، واقفین کیلیسه‌یه گؤره قُشدوغو بِشلیگی« مخمسی» گؤرمه‌میش‌میش، یُخسا اؤز ترسا بالاسئ غزه‌لینی بیر آیرئ تهره سالا بیله‌رمئش.

بیرحالداکی، شهریار شعر عالمینده‌ ده، ترسابالاسئ ایله کلیسایا گِتمک‌دن امتناع اِدیر، واقف آمما  دُغرو عالمده اؤزو، تیفلیس‌ده کلیسانئ دُلانئب و چئخاندان سُنرا بونلارئ قُشوبدور ، و بوردا اُنون ۲۵ میصراعئندان ۷ میصراعئنئ گتیرمیشیک.

ناز ایله تا اُل بوت زیبا کیلیسادان چئخار،

آچئبان طلعت، گونش‌آسا کیلیسادان چئخار،

آغ قاباقدا بیر گز اُنون طاق ابروسون گؤره‌ن،

مِیل مسجید اِیله‌مز حاشا، کیلیسادان چئخار

واقفم تاکی گؤزوم ساتاشدئ اُنون قاشئنا،

ایسته‌دی محراب و مینبرده‌ن خیالئم داشئنا،

ایندی بیلدیم کی، نه گلمیش شیخ صنعان باشئنا ـ واقف

 

بیزیم اده‌بیاتدا، شیرین فرهاد، لیلی مجنون.کُراُغلو، قاچاق نبی، آشئق عابباس توفارقانلئ، آشئق غریب و شاه صنم، اصلی کره‌م و باشقا سوگی، سِوگیلی، سِویشمه‌لر اُلدوغو ایله هِچ بیرینده گؤزه‌لین آدئندان و آیامالارئندان باشقا اُلارئن سُیونا و اینامئنا اهمیت‌لی ایشاره اُلمایئب. هجَر هجَر قالئب، شاه‌صنم ده اؤزو. شهریار آنجلایا شعر قُشاندا اُنون آنجلالئغئنا شعر قُشور، نه آیرئ زادئنا. ترسا قئزئ‌نئن اده‌بیاتا گیرمه‌سی ده شهریارئن غزه‌لینده‌ن یوزلر ایل قاباق اُلوب و گورجو قئزئ خومارئن شیخ صنعان‌لا سِویشمه‌سی حکایتینی ده اده‌بیاتئمئزئن گؤرکملی دراماتورقو حسین جاویدین یارادئجئ استعدادئ و قلمینده‌ن شیخ صنعان پی‌یِسی آدئندا یارادئلئبدئر. 

آمما، شیخ صنعان بؤیوک بیر موسلمان عالیمی، مکه‌ زیارتینده‌ن قِییده‌نده یُلو اوستده، ایکی آنادان اُلما کُر کیشی ده، اُنون گلمه‌سینی گؤزله‌ییرلر کی اُنلارئن دا گؤزونه شفا وِرسین. شیخ صنعان بو ایسته‌یی اینسان الی ایله اُلا بیلمه‌ین سانئب و اُنلارا دا بِله‌سینه دِییر. اُنلاردان رد اُلوب کِچنده‌ن سُنرا گورجوستاندا گورجو قئزئ خومارا راست گلیب و اُنا وورولور. خومارئن آتا‌سئ‌ کشیشین سؤزو ایله اُنون شیخ صنعان‌لا سِویشمه‌سینه راضئ دگیل، و اُنو سئناماق اوچون، شراب ایچمه‌یه  و دُغوز اُتارماغا چاغئرئر .شیخین بیر حسابا، عوامئن گؤزونده دینده‌ن چئخماسئ قئنانئر، آمما شعر عالمینده بته‌ر آد چئخاردئر. اده‌بیات دونیاسئندا سِوگی و عشقین هر زاددان گوجلو و چکیجی اُلدوغونو گؤرستمک اوچون ، حتی بیر بؤیوک دین عالیمینی ده یُلدان چئخاردا بیلیر. پی‌یِسده. حسین جاوید ایکینجی کُرون اوره‌ک دردینی شعره سالئب و بو شعره بسته‌لنمیش موسیقی‌ده ایل‌لر قاباق  خانئم شوکت علی‌اکبراُوا، اونودولماز بیر تهرده اُنو اُخویوب : نه عشق اُلایدئ نه عاشیق، نه نازلئ آفت اُلایدئ، نه خلق اُلایدئ نه خالیق…….. اُلایدئ  

دین عالیمی‌نی شراب ایچیب، دُغوز اُتارماغا چکه‌ن ده بیر گؤزه‌لین گؤزه‌ل‌لیگی اُلوب، و اِله بیل واحیدین بو شعرینی دُغرولتماق ایسته‌ییب کی، دِییر : سِوگیلیم عشق اُلماسا عالم بوتون افسانه‌دیر، و یا فضولی کیمی بیر شاعیری حق‌له‌ییر کی، دِییر :  عشق ایمیش هر نه وار عالم‌ده؛ عِلم بیر قیل و قال ایمیش آنجاق. البته بوردا علم‌، اُ زمان مدره‌سه‌لرده اُخونان زادلارئ دِمک دیر، نه ایندیکی تجروبی علم‌لر. بو حکایت‌دن سُرا، شیخ صنعان چُخ یِرده و چُخلو شعرلرده مثَل کیمی چکیلیبدیر. بیر حالداکی، شیخ صنعان اُ ایشلری آنجاق و آنجاق خومارئن وورغونو اُلدوغو اوچون یِرینه یِتیریب. دین‌دن چئخماسئ دا اُلسا، بو سِوگی‌دن اؤترو، و نه شهریارئن چکیندیگی ترسا دینینه گِتمه‌سی اوچون باش وِریبدیر

 

 اده‌بیاتدا بِله‌نچی حکایتلری دوزه‌لتمک یا داها دُغروسو یاراتماق و خیال اِتمک اُنون جُشقونلوغوندان دانئشار، نه خیالت تُخوماسئندان. حکایت عشقین هر بیر زاددان گوجلو اُلدوغونو چاتدئرماغا، مکه زیارتین‌دن گله‌ن دین عالمینی ده یُلدان چئخاردا بیلمه‌سینه ایشاره دیر.آشاغئدا بونو آیدئن گؤرستمک اوچون قئسسا تیکه‌لری وِریله‌جک.

یوخارئدا سؤزو یازئلان و آدئ گتیریلن شاعرلرین ایچینده، میرزه شفیع واضح هامئدان آز تانئنمئشئ اُلدوغو اوچون اُنا گؤره بیر نِچه سؤز آیدئلئق گتیره‌ر. بو میرزه، تیفلیس‌ده یاشایان آذربایجانلئ‌لاردان اُلوب و ۱۸نجی یوزایل‌لیکده اُرادا معلم‌ ایمیش. بونون یانئنا تیفلیسه گلمیش شایئردلاردان بیری ده، سُنراکئ آدلئم میرزه فتحعلی آخوندزاده ایمیش. بیر گون معلم بو شایئرددان سُروشور درس اُخوماقدان هارا چاتماق ایسته‌ییرسن؟ جواب وِریرکی ایستیره‌م ماللا  اُلام. بو یُل میرزه شفیع باشلایئر ماللالارئ پیس‌لمه‌یه و اُ قده‌ر اُلاردان مثل‌لر گتیریر کی، شایئردئنئ بو ایشده‌ن ال چکمه‌یه وادار اِتسین. سُرالار میرزه فتحعلی یازئر کی، منیم دیرلیگیمی ده‌ییشن بو معلم اُلدو، و من اُنون اوچون اُندان اُلدوقجا راضئ‌یام.

آشاغئداکئ یازئلار دراماتورق حسین جاویدین شیخ صنعان پی‌یِسینده‌ن گتیریلیبدیر.

(حسین جاوید – سِچیلمیش اثرلری- یازئچئ- باکئ ۱۹۸۲)

شیخ صنعان زیاره‌ت‌دن قِییده‌نده گورجوستان‌دا گؤزه‌له (خومارا) راست گلیب، اُنا وورولاندان سُنرا، یانئنداکئ شیخ‌لر اُنو تُوبه اِتمه‌یه چاغئرئرلار و صنعان بِله دِییر :

عشق‌دن باشقا هر نه وارسا اوه‌ت؛ تُوبه مین تُوبه، اِیله‌دیم نیفره‌ت

و خومارا ایشاره اِدیب، آرتئرئر :

ایشته کعبه‌م‌ده، جنِّتیم‌ده بودور.

شیخ‌لر دِییر :

شیخ صنعان اُ شمع عالم‌تاب ؛ اُلدو کافر، خاچ آسدئ، ایچدی شراب

و قُیوب گِدیرلر، آمما بیرآزدان قِییدیرلر کی بلکه سؤزونده‌ن ال چکه

بیر ده دؤندوک بولونجا صنعانی،

گؤردوک اُلموش اُ بیر دُغوز چُبانئ

سُن صحنه‌ده شیخ صنعان خومارا دِییر : آتان و تانئشلارئن سنی چاغئرئرلار، گِت اُلارا، و خومار دییرکی

ایسته‌مم شیخیم، التماسئ بوراخ؛ ایسته‌مم، سن‌سیز ایسته‌مم یاشاماق،

من ده الان اوه‌ت انیب گِده‌ره‌م……….. کی، بوردا

شیخ صنعان اُنو قوجاقلایئر و دِییر

انمه‌ییز، انمه‌ییز،خایئر، یالنئز؛ عرش اعلایه بیز اوچارئز،

اوچارئز حقه دُغرو برق‌آسا، نِته کیم اوچدو حضرت عیسا

و ال اله وِریب آتئلئرلار سویون (کور چایئ‌نئن)ایچینه.

صحنه ده‌ییشیلنده خومار اوزانمئش و شیخ صنعان اُنا دِییر خومار دور گِده‌ک، جواب چئخمایاندا،اُ  گؤرور خومار گِدیب؛ گؤیه دُغرو باخئب و دِییر :مرحمت یُخ‌مو؟ اِی بؤیوک یارادان !

و صحنه‌نین لاپ سُنوندا

 

بیر یاندا شیخ‌لر و مریدلر بیرگه اُخویورلار :

قُووشدون بؤیوک شیخ ! اُ دیلبر خوماره؛

فلَک وِرمه‌دی فرصت آمما….نه چاره

 

بیر یاندا دا گورجولر بیرگه اُخویورلار :

پُزولدو سانکئ بیر چیچک، طراوه‌تین، لطافتین؛

وصاله ایرمه‌دین دِمک، کؤنولده قالدئ حسره‌تین،

اُیان، اُیان خومار، اُیان !

 

و اُندا گورجولو، شیخ‌لی بیرگه اُخویورلار :

یوکسه‌لدیلر عیسا کیمی، ایشکنجه‌دن قورتولدولار، و

پرده سالئنئر.

ممدعلی