روح ساغالتیجیلیقدا اینجه لیکلر- 3

ابوالفضل جورابچی (درویش اوغلو)

بو یازینین اؤنجه کی بؤلوملرینی اوخوموش اولسانیز،  بو بؤلومو داها یاخشی آنلایابیلرسیز

 بیرئی سل (فردی) روحون استروکترو:

1- دوغوم اؤنجه سی

شخصین بیرئی سل روح استروکتورو، آرخائیش و کلکتیو روح استروکتورونون اوستونده قورولموش بیر بیلگی سیستمی دیر. بیلگی سایار سیستمینده پروگراملارین اوپئریتینگ بیلگی سیستمینین اوستونده قورولدوغو ایله قیاسلاماق اولاغان دیر( ممکن دیر). بیرئی ین روح استروکتورو، بیرئی سل یاشامیندا ییغدیغی بیلگیلردن اولوشموش دور.
دئملی بیر انسانین روحو اونون آنا بطنینده نطفه سینین اولوشدوغو لحظه دن باشلایاراق ییغدیغی بیلگی و تجربه لرین ییغینتی (تراکمی) و سیستملی هؤرگولنمیش (ارگانیزه اولونموش) بیر بیلگی ایشله مه سیستمی دیر. روح بیلیمی ایله یاخیندان ماراقلانمامیش اوخویان "نئجه یعنی؟ انسان آنا رحمینده نئجه تجربه ییغار؟" دئیه فیکیرلشه بیلر. بو بارده دؤل (جنین) بیلیمی (امبریولوژی) و روح بیلیمینده،  دوغوم اؤنجه سی تجربه لر (پرئه ناتاله اکسپرینسز) حقینده کی بیلگیلره رجوع ائدیلمه سی گرکلی دیر. دؤل اؤزو بیر وارلیق اولدوغونا قارشین آنا ایله چوخ سیخی باغلیلیقدا یاشایابیلن بیر وارلیقدیر. بو باغلیلیق، حیاتی اولدوغونون یانیندا، انتزاعی و چوخ چتین آنلاشیلیر بیر باغلیلیق دیر. یئر کوره سی اوستونده یاشایان جانلیلارین گونش سیستمینه، یوخسا بوتون اولدوزلار سیستیمینه باغلیلیغی کیمی چتین آنلاشیلان بیر باغلیلیق دیر. گونش سیستمینده کی بیر دگیشیکلیگین یئر کوره سی اوستونده کی جانلیلارین (بیر انسانین) یاشامیندا قویدوغو ائتگی نین (تاثیرین) بیر انسان طرفیندن چوخ چتین آنلاشیلابیله جگی نی آنلاماق اوچون، بیر انسانین یاشام بویونون یئر کوره سینین یاشام بویو (تاریخی) ایله قارشیلاشدیرمالییق. بونا بنزر بیر باغلیلیق ایچینده، دؤل، آنانین بویلولوق دؤنمینده یئدیگینین، ایچدیگینین، راحتلیغینین، یوخسا راحالتسیزلیغینین، سئوینجلی، یوخسا کدرلی اولدوغونون، بطنینده کی دؤله  قارشی دویغولارینین و قیسساجاسی بوتون فیزیکی و روحی حاللارینین ائتگیسی آلتیندا دیر. آغیر روحی شوک کئچیردن بؤیلو آنا اوشاق سالار. دئملی بویلو آنانین  آغیر بیر قورخوسو، آغیر بیر غمی، کدری، آغیر بیر اورک سینماسی بطنینده کی جنینین اؤلومونه سبب اولار. بویلولوق دؤنمینده فیزیکی و روحی اولاراق راحاتلیق ایچینده اولان، اوشاغینین دوغولماسینا و اوندان سونرا بؤیومه سینه قارشی اومیدلی و سئوینجلی اولان بیر آنانین اوشاغینین روحو داها ساغلیقلی اولار. بئله مسئله لر حتی عوام بیلینجینده و عوام دیلینده بئله تانینمیش فنومن لر دیر. روح بیلیمجیلیکده اؤنم وئریلین فنومن انسانین آنا بطنینده کی تجربه لرینین سونراکی یاشامینداکی بلیرله ییجی (تعیین ائدیجی) ائتگیسی و یاشام بویو سوروب گئدن روح استروکترونون اساسینی اولوشدوردوغو دور. دئملی آنامیزدان دوغولدوغوموز گون گلجگیمیزی، یاشام استراتژی میزی، بلیرلیه ین بیلگی سیستمینین بؤیوک بیر بؤلومونون (آرخاییش - کولکتیو بیلگی سیستمینین و بیرئی سل بیلگی سیستمیمیزین اساسی) گلیشمه پروسه سی تاماملانمیش دیر. زامان ایله بو بیلگی سیستمی بیلینج آلتینا چکیله جک و بیرئیین بیلینج آلتینین اساس سیستمینی اولوشدوراجاقدیر.  بیلینج آلتینین بو بؤلومو پرئه ناتال بیلینج آلتی اولاراق آدلاندیریلیر.

 

2- دوغومدان سونرا:

بیرئیین بیلینجینین (یاشامینین سونراکی بؤلوملرینده بیلینج آلتینین) بیر بؤلومو ده دوغومدان سونرا ییغیشیر و سیستملشیر. بیرئی (فرد) آناسیندان دوغولوب، گؤبک باغی قوپدوقدان سونرا، آنایا باغلیلیغیندا نئجه لیکلی (کیفی) بیر  دگیشیکلیک اولور.  اؤنجه کی وضعیته گؤره داها باغیمسیز بیر وارلیغا دؤنوشور. بوندان سونراکی بیلگی ییغما سوره سینین( پروسه سینین) ده، اؤنجه کی وضعیته گؤره نئجه لیکلی بیر فرقی وار. آنادان یئنی دوغولموش بیر انسان * آجلیغینی، سوسوزلوغونو، یوخسا آیری بیر راحاتسیزلیغینی چیغیرماق ایله بیلدیرر. اطرافینداکی انسانلارین ، اؤزللیک ایله آنانین، بو بیلدیرشه قارشی بیر تپگی سی (عکس العملی) اولار. بو تپگی نه اولورسا اولسون (اؤنمسه مزلیکدن توتاق، دویغوسوزجا امیشدیرک، اوخشایاراق - سئورک امیشدیرمک، و .......) قارشیلیقلی بیر بیلدیریش دیر.  دئملی چیغیران کیچیک انسانین چاغیریشینا بیر جواب دیر. بو قارشیلیقلی بیلدیریش، آنادان تازا دوغولموش انسانین دونیادان آلدیغی ایلک بیگیلر دیر. دوغومدان سونراکی بیلگی ییغماغین، اؤنجه کی وضعیت ایله نئجه لیکلی فرقی ده بوردا دیر. بوندان سونراکی بیلگی لر بیلدیریشمه (اینتراکشین) یولو ایله ییغیلان بیلگیلردیرلر. بو بیلگیلر "رفلکس"، (شرطلی تپگی) مکانیزمی ایله انسان روحوندا خزنه لنیرلر (ذخیره اولورلار) و زامان ایله بیلینج آلتینا چکیلیب، بیلینج آلتینین ایشله مه مکانیزملرینی اولوشدورورلار.

 

بو آرادا "رفلکس" قاورامینی بیر آز آیدینلاشدیرماق گرکیر. "رفلکس" سؤزو اوخویانین ذهنینده ایوان پاولفو و اونون بیر ایته یئمک وئردیگی ایله ائش زامان بیر زنگ چالدیغینی خاطرلادا بیلر. بو تداعی، یئرینده بیر تداعی اولدوغونون یانیندا "رفلکس" فنومنی نی آچیقلاماقدا چوخ یئترسیزدیر. رفلکس فنومنی نین ایوان پاولف ایله هئچ بیر ارتباطی یوخدور. ایوان پاولف دان یوز ایللر اؤنجه بئله، هندوستانلیلار "رفلکس" مکانیزمی ایله ایلانی اویناداردیلار. عربلر دَوَنی، تورکلر کئچینی بو مکانیزیم ایله اویاناتماغی باشاراردیلار. ایوان پاولف بو فنومنی سیستماتیک و بیلیمسل اولاراق آراشدیریبدیر. پاولفون آراشدیرمالاری عموم ذهنینده گئنه قیسسا زامانلی و کیچیک بیر ایش اولاراق بیلینیر. آنجاق ایوان پاولوفون اوتوز - اوتوز بئش ایل بو آراشدیرمالارینی سوردوردوگونو خاطرلاتماق گرکیر. حرام ایلکده اولوشان رفلکس لری آراشدیرماق اوچون ایتین بئنینی جراحلیق ائدیب چیخاردیب و بئینسیز یاشایان ایتلر اوستونده آراشدیرمالار آپاریب. بوگونکو دونیادا بوتون اوروپا، امریکا و آیری اؤلکه لرده قاباغا آپاریلان اؤیگرَنیم پسیکولوژی سی نین یانیندا بئیین سیستمینی آراشدیرما متودلارینین بیر بؤلومو و رفتاردرمانی (بیهئیویئریسم) ده ایوان پاولفون آراشدیرمالارینین سونوجلاری اوستونه قورولوبدور.

 

شرطلی رفلکس جانلیلارین طبیعتینده اولان بیر فنومن دیر. جانلیلارین رفتار و حرکتلرینی، ایچینده اولدوقلاری محیطه گؤره تنظیم ائده بیلمکلرینین بؤیوک بؤلومو شرطلی رفلکس لری آراجایلغی ایله ممکن اولور. خالق دیلینده بیر مثل وار:"ائششک بیر یئرده پالچیغا باتسا، بیر داها اوردان کئچمز"  بو یالنیز ائششک دگیل، هر جانلی بیر یئرده خطره توش گلسه، اورایا یاخینلاشماقدان چکینر. انسان یاشامیندا، اؤزللیک ایله اجتماعی یاشامدا ایسه رفلکس فنومنی چوخ داها بؤیوک بیر رول اویناییر.

شرطلی رفلکسی تانیملاماغا (تعریف ائتمه گه) چالیشیرساق:  شرطلی رفلکس ائشیک دونیادان  گلن بیر آلقیلاما، یاخود ایچ دونیامیزدا حس ائتدیگیمیز بیر دویغو ایله ائشیک دونیادا اولان بیر اوبژه ویا بیر اولایین آراسیندا قورولان باغ دیر. ائششک بیر یئرده پالچیغا باتیب، پالچیغا باتماغین چتین و راحاتسیز ائدیجی بیر اولای اولدوغونو بیر یول حس ائتدیکدن سونرا، ایکینجی یول پالچیغی گؤردوگونده، پالچیغین گؤرونوشو اوندا حس ائتدیگی چتینلیگی و راحاتسیزلیغی تداعی ائدیر. دئملی ذهنینده بیر فورمول یارانیب:

پالچیق = چتینلیک، راحاتسیزلیق.

بیزیم (انسانلارین) گونلوک یاشامدا اؤیرندیگیمیز هر شئی رفلکس قورماق آراجیلیغی ایله اولور. دانیشدیغیمیز دیلین هر کلمه سی بیر رفلکس فورمولودور. شهرده ماشین سوردوگوموزده  رعایت ائتمَگیمیز گرَکن قایدا - قانونلارین هر تک – تکینی رفلکس شکلینده اؤیگرنمیشیک، هاوادا قارا بولوت گؤردوگوموزده،  یانیمیزا چتیر گؤتورمگیمیز، مدرسه حیطینده گزرکن، زنگین وورولماسی ایله کیلاسلارا دولماغیمیز و ... قیسساجا دئسک بوتون رفتارلاریمیزی رفلکس فورموللاری شکلینده اؤیگرنیب، رفلکس  اجراسی شکلینده عمله کئچیردیریک.  آنجاق بیر چوخ زامان بئله بیر فنومنین وار اولدوغونو بیلینجلی اولاراق تجربه ائتمیریک. دئملی بیرئی سل بیلینج آلتینین بؤیوک بیر بؤلومو بیر بیرئیین (شخصین) اؤز یاشام پروسه سینده اؤیگرندیگی رفلکس لردن اولوشوبدور. رفلکس بیلگی ایچرن (احتوا ائدن) بیر قاب دیر.

بیلگی سایار سیستمینده ان کیچیک بیلگی بیریمینین (واحد) بیر بایت اولدغو کیمی روح بیلیمینده ده بیلگینین ان کیچیک بیریمینی تک بیر رفلکس اولاراق تانیمالاماق (تعریف ائتمک) ممکن دیر. ایستر بیلگی سایار سیستمینده، ایسترسه روح استروکروندا هئچ بیر زامان بیر بیریم بیلگی تک باشینا ایشله مگه قادیر دگیلدیر. بیلگی سایار سیستیمده بیر بایت بیلگی تک باشینا هئچ بیر ایشه یاراماز. آنجاق یوزلرجه، مینلرجه و میلیونلارجا بایت بیلگی بیریمی هؤرگولنمیش (اورگانیزه ائدیلمیش) بیر شکیلده بیرلیکده ایشله دیکلری زامان هدفمند بیر ایش گؤرمه گه قادیر اولارلار. روح استروکتوروندا دا ایزوله اولونموش تک بیر رفلکس، تک باشینا هدفمند بیر ایش گؤمه گه قادیر دگیلدیر. رفلکسلر بیر گروه شکلینده تشکیل تاپارلار و گروه شکلینده ایشلرلر. دیل و دیلین اؤیگرنمک پروسه سینی آنلاتماغا چالیشاجاغیم بؤلومده رفلکسلرین ایشله ییشینی داها آیدینجا توضیح وئرمه گه چالیشاجاغام.

 

آنادان دوغولدوغوموزدان سونرا ییغماغا باشلادیغیمیز بیلگیلر بیلدیریش (اینتراکشین) آراجیلیغی ایله القیلادیغیمیز و رفلکس قابلارینا دولدوردوغوموز بیلگیلردیر. 

 

* بیلَرَک و ایسته یَرَک "اوشاق" سؤزو یئرینه "انسان" سؤزونو ایشلدیرم. "اوشاق" دان دانیشسام، اوخویان اؤزونو یوخ، اؤزوندن آیری بیر اوشاغی تجسم ائده بیلر. آنجاق بو یازینی اوخویارکن، اوخویانین اؤزونون بو پروسه دن کچدیگینی گؤزو اؤنونده جانلاندیرماسی (تجسم ائتمه سی) یازینی اوخوماقدان بیر یارار( فایدا) گؤرمه سینین اؤن شرطی دیر.

 

یازینین آردی وار