May 3, 2014

نادره رومانینا قیسا باخیش

یدلله کنعانی (نمینلی)
 
نادره رومانین‌دا سيد جعفر پيشه وري ایيرمینجی عصرین بیرینجی اون ایللیینده اؤلکه‌نین فلاکت‌لی وضعیتینی نادره آدلی بیر قادینین دیلیله گؤزل و آخیملی شکیلده فارس دیلینده بیان ائدیر.
نادره اوپرازی، او دؤورکو ضیالی قادینلارین بیری‌سینین سیماسینی جانلاندیریر. نادره بیر تاجیر عائله‌سینده دونیایا گؤز آچماسینا باخمایاراق، او دا او دؤورده‌کی باشقا قادینلار کیمی هئچ بیر حقوقا مالیک دئییل.
بو رومان هم شرق و هم ده آوروپا رومانلاری اوسلوبوندا یازیلمیشدیر. مثال اولاراق، سئوگی و شیرینلیک جهت‌دن امیر ارصلان رومانینا بنزه ییر، یعنیچوخ  جلبئدیجی بير روماندیر. نادره‌نین یازدیغی مکتوبلار ایسه آوروپا اوسلوبوندا یازیلان رومانلاری خاطیرلاییر.
یوخاریدا دئییلدیگی کیمی پیشه وری چوخ اوستالیقلا اجتماعیتین بوتون پروبلئملرینی اوخوجویا تقدیم ائدیر. مثال اوچون ایران اجتماعیتین‌ده بیر پاتریالکال جمعیتینین تؤرتدیگی فسادلاردان بحث اولونور، یعنی قادین هئچ بیر اجتماعی و فردی حقوقا مالیک دئییل. او، لنتلنمیش بیر مؤوجود اولاراق یالنیز کیشینین اختیاریندا اولمالی‌دیر. حتی او، سئومه‌یه بئله اختیاری چاتمير. عائله‌ده کیشی حاکمی مطلق‌دیر، او،  قادین و یا قیزینی کیمه ایسته‌سه، وئره بیلر. قادینین نه اختیاری وار کی، سئومه دیگی حال‌دا اعتراض ائده بيلسین؟ بیر سؤزله دئمک اولار كي، قادین اعتراض ائده بیلمزدی.
بو رومانین آنا خطينی بیر قروپ تاجیرلر آراسیندا گئدن ایش بیرلی يین و ایرنج علاقه‌لرین اولماسی تشکیل ائدیر. یعنی اونلار آراسیندا آوروپادا تحصیل آلان انسانلارین مال-دؤولتینی اللریندن آلماسینا نئجه فتنه کارلیقلا مرتجع تاجیرلر طرفیندن پلان جیزیلدیغی چوخ اینجه‌لیکله شرح ائدیلیر.
هابئله آوروپا گؤرموش انسانلارین سووغات گتیردیکلری آوروپا مدنیتی ایله گئری قالمیش و مؤوهومات‌چی مدنیتین توققوشماسینی گؤزل بیر بیان ایله اوخوجویا نماییش ائتدیریر. مؤوهومات‌چی تاجیرلر بو مدنیتی اسلام مدنیتینه قارشی بیر مدنیت گؤررك، اونون داشیییجیلاری ایله کسکین شکیل ده مبارزه آپاریرلار.
پیشه وری بو عائله‌لرده قادینلارا اولان زوراکی‌لیقلاری نادره خانیمین یادداشلاری اساسیندا آغریلی-آجیلی فورمادا گلثوم، عفت، مهرنگیز، اقدس و مینا کیمی شخصلرین دیلیله  اوخوجویا تقدیم ائدیر.
همچینین بو قادینلارین سئوگیلریندن دانیشاراق، سئودیکلری انسانلارین آدلارینی بیان ائتمه‌یه جسارتلری اولمادیغینی بوتون تفررواتی ایله ایضاح ائدیر.
بو روماندا آوروپادا تحصیل آلمیش قادینلارین سیماسیندا ایران خانیم کیمی تدبیرلی و نادره‌نین تربییه‌سی ایله مشغول اولان قادینی بیر نمونه اولاراق ساغلام جمعیتین یئتیشمه‌سی اوچون مهم شخصیت اولمالارینی، هابئله قادین ساوادسیزلیغینین جمعیت‌ده تؤرتدیگی فسادلاری بوتون اینجه‌لیکلری ایله شرح ائدیب و قادینلارین تحصیله ییه‌له‌نمه‌سینی بیرینجی وظیفه کیمی ایضاح ائدیلمیشدیر.
پیشه وری قادین پروبلئملری ایله یاناشی، اؤلکه‌ده آجلیغین، سفالتین تؤرتدیی فلاکتلری و بو آغیر دوروم‌دا شخصی منفعتلری نامینه محتکیر تاجیرلر ارزاق ماللارینی آنبارلاردا گیزلتدیکلرینی و صونعی شکیل‌ده ارزاق قیط‌لیغی یاراتماقلا، داها دا وضعیتی آغیرلاشدیرماقدا اوینادیقلاری رولو بوتون آجیلیغی ایله یازیر. آجلیق و سفالت انسانلاری نئجه بیر-بیرینه دوشمن ائتدیگینی، ییرتیجی بیر حیوانا چئویردیگینی و اؤز هم نوعونون اتینی یئمه‌سینی شرح ائدیر.
سون اولاراق بوتون ده یرلی اوخوجولار را بو رومانین اوخوماسینی توصیه ائدیریک.
يدالله كنعاني(نمین‌لی)


آتا، اوغول، میرزه
حاجی قاسم همیشکی کیمی بیر نئچه دفعه محکم اؤسکوردوکدن سونرا اوتاغا داخیل اولدو. میرزه علمدار اونو گؤره‌ن کیمی تئز آیاغا قالخاراق حؤرمتله تعظیم ائدیب و یئنه ده ایش ماساسینین آرخاسیندا اوتوروب اداره ایشلری ایله مشغول اولدو. بیر نئچه دقیقه‌دن سونرا اوجا بویلو، گؤزل و یاراشیق‌لی بیر اوغلان قاپیدان ایچری گیره‌رک الینده‌کی بوللور قلیانی حاجینین قاباغینا قویوب و بیر نئچه آدیم گئری چکیله‌رک قوللوق‌چولار کیمی ال-ال اوسته قویوب اونون امرینی گؤزله‌دی.
حاجی قلیانین گؤتور و دئییر:
- ساغ اول! حسن آغا، بو ایشین خوشوما گلدی. فیکریمجه آرتیق سهو و یانلیش ایشلری بوراخیب تیجارتله مشغول اولماق ایستییرسن. سنین اوچون ده مناسیب بیر ایش نظرده توتموشام. قارداشین کیمی حیاتیندا سنه ده گئنیش میدان آچیلاجاغینی ایسته ییرم.
اما حسن آغانین فیکری تامامیله باشقا یئرده ایدی. او، حاجی قاسیمین گؤزلنیلمز لطف و تبسمونه محل قویماییب، گؤزالتی قوزبئل حاجییا و میرزه علمدارین بدهئیبت هیکلینه باخیب و اؤزونو ائله گؤستردی کی، آتاسینین سؤزلرینی دقتله قولاق آسیر. حالبوکی، او، آنجاق حاجینین الین‌دن قورتارماق ایسته ییردی. چونکی، او باشقا یئرده صبیرسیزلیکله گؤزله‌یه‌ن ظریف و اینجه بیر مؤوجود ایله گؤروشمه‌یه تلسیردی. اونا گؤره ده حاجی قاسیمین سؤزلرینین قارشی‌سین‌دا سوکوت ائتمک‌دن باشقا چاره‌سی یوخ ایدی. حاجی قاسیم دا اوغلونون سوکوتونو، اونون نظرده توتدوغو ایشه راضیلیق وئرمه‌سی کیمی دوشوندو. بئله گومان ائتدی کی، اونو ایسته دیگی ایشه سوق ائتدیره بیله‌جک و بو سبب دن ده سؤزونه داوام ائتدی:
- اوغول، ادخال و اخراج اوچون سنه اوفیس آچماغی نظرده توتموشام. بو ایشین عهده‌سیندن گله بیلجه گینی بیلیرم. بو سنین ذوقونه اویغون بیر ایشدیر. اولا اؤیرندیگین خاریجی دیلی اونوتمازسان، ایکینجی‌سی ایسه سنین ایشینه کیمسه مداخیله ائتمز. اونا گؤره ده اؤزون اوچون سربست و آزاد بیر شخص اولارسان.
حسن آغا آتاسینین سؤزونو جاواب‌سیز قویماسین دئیه، ادب و نزاکتله اییلیب تعظیم ائدیب و دئدی:
- سیز نئجه بویورورسونوز، ائله ده اولاجاق. امین اولون کی، کئچمیش خاصیتلریمین هامی‌سینی ترک ائدیب و اونلاری اونوتماغا چالیشیرام. او الچاتماز آرزو و خیاللارین فیکریندن بیر دفعه‌لیک داشینمیشام. من ایندی بیر تاجیر اوغلو تاجیرم. بوتون فیکیر و دوشونجه‌لریم آنجاق بو مؤضوع اطرافین‌دا دولاشیر. سیز بونون یاخشی بیر ایش اولدوغونو دئییرسینیز، امین اولون کی، گؤستریشینیزه عمل ائد‌جه‌یم.
حاجی اوغلونون ایکیباش‌لی سؤزونو باشا دوشمه‌سه ده، خوش احوال-روحیه ایله اونو تشویق ائتمک اوچون دئدی:
- البته کی، سن‌دن بونو گؤزله ییردیم. منی امیدوار ائتدین. داها اولکی اوشاق حرکتلرین اوچون ناراضیلیغیما سبب قالمادی. آفرین! اوغول گئده بیلرسه‌ن. بو گئجه‌نی استراحت ائله، صاباح‌دان یئنی ایشینه باشلا.
حسن آغا بیر ده تعظیم ائدیب، اوتاق‌دان چیخدی. اما حاجینین تاپشیریغینا عمل ائتمک عوضينه تلسیک گؤروش یئرينه طرف یورودو.
حاجی دا قلیانین موشتویونو دریندن سؤموره‌رک، میرزه علمدارین آریق بارماقلارینا باخیب و لذت آپارارکن اؤز-اؤزونه دئدی:
- دئمه‌لی، حسن ده یولا گلدی. حیدر علی(حاجینین بؤیوک اوغولو) اؤز ایشلرین‌ده گؤزواچیق و دقت‌لی اولماسینا باخمایاراق، اعتراف ائتمک اولار کی، ایشین بوتون آغیرلیغی بو عینکلی قوجانین(علمدار) چینینده‌دیر. اگر بو کیشی اولماسا، بوتون ایشلریم قاریشار.
جماعت نه قدر بوشبوغازلیق ائدیر-ائتسین، من کئچمیش آتا-بابا عادت-عنعنه‌لریندن ال چکمه‌یه‌جه‌یم. میرزه علمدارین بو رنگلی قلم، مرکب قابی و سوغان رنگلی جیلدلی دفتر، منه خئیر برکت گتیریر.
من بو آریق عبا-قبا گئیمیش آدامین بیر توکونو مینلرله غربپرست و قالستوکلو(كراواتلي) جوانلارلا ده ییشمر‌م. قوی، اونلار گلینجیکلر کیمی بزنیب، ساچلارینی طومارلاسینلار. قوی، بو غربپرستلر بوش باشلارینی ۳ یاخود ۶ آیلیق و یا ایللیک انتظام‌سیز حسابات دفترلرینین ایچری‌سین‌ده ایتیرسینلر. من میرزه علمدارین ایشینی بیه نیب و اونون حسابات دفترلرینی مقدس ساییرام. ایندی دئیین گؤروم، اونلارین مختلیف دفترلرین‌ده‌کی یازیلاریندان باش آچماق اولار؟ حالبوکی، تئز بیر زامان‌دا میرزه علمدارین دفتریندن هر جور حساباتی اؤیره‌نمک اولار. ایشلرینین لنگ اولماسینا باخمایاراق، اونلارین معاشلاری یوکسک اولور. اما میرزه علمدار ۱۵ تو‌ن معاشلا هم کاتیب‌لیک، هم حسابات ایشلری‌می گؤرور و هم ده اداره‌نین خیدمتکاری‌دیر. دئمه‌لی، من گرک او قدر عقل‌سیز اولام کی، قیزیلدان قیمتلی بارماقلارین قدرینی بیلمه ییم.
جماعت دئییر کی، علمدار عقل‌سیزدیر. اما من اوندان عقللی ایشچی تاپا بیلمیرم. ۱۵ ایل تمام همین پئشه‌سین‌ده ایشله‌مه‌سی و منیم کیمی آدامین اعتبارینی قازانماسی اونون عقللی اولماسینا دلالت ائدیر.
هر حال‌دا میرزه علمدار درین بیر ضیالی و متفکیر اولماسا دا، اما بارماقلارینین سرعتله حرکتی حاجینین فیکرینی اؤزونه جلب ائتمیشدی. بو اسنادا اگر میرزه عالمدار باشینی قاشیماق اوچون قلمینی یئره قویماسای‌دی، بو خصوصدا حاجینین افکاری ساعتلارلا داوام ائد‌جک‌دی.
اما میرزه علمدار نهایت کی، ایشینی قورتاریب و باشینی قاشیماق اوچون قلمی یئره قویوب، حاجییا مراجعت ائد‌رک دئدی:
- حاجی آغا منی باغیشلایین! احمد آغانین ایشلری ایله مشغول ایدیم. چونکی ، بو ایشین تئز بیر زامان‌دا بیتمه‌سی واجیب اولدوغو اوچون بونو گئجیک‌دیرمک اولمازدی.
حاجی موشتویو آغزیندان چیخاریب و ملاییم سسله جواب وئردی:
- هه! یادیما سالدیغین اوچون ساغ اول. اولا دئ گؤروم اونون ايشي نه وضعیت‌ده‌دیر؟ ایکینجی‌سی بو گون احمد آغاني گؤروب و موضوع باره‌ده اونونلا دانیشا بیلدین؟
میزه علمدار حساب ماکیناسی کیمی هر بیر محاسیه يه جاوابی اولدوغو اوچون تئز دئدی:
- بلی، حاجی آغا! ۱۰ مین ماناتدان علاوه بو گون هر بیر مانات اوچون ۳. قران(قپیک) آلدیم. یعنی ۱۰۰۰۰ توم‌ن بیر، ۲۵۰۰ تومن بیر، ایکی دفعه ۴۰۰۰ تومن و قند طلبین‌دن ۴۰۰۰ چیخماقلا یئنه ده اوندان ۱۱۰۰۰ تو‌ن طلبیمیز وار. او، جاری آیین ایچین‌ده بو بورجون بیر چوخ حیسه‌سینی اؤد‌مه‌لی‌دیر. او، اؤد‌مک اوچون بو آیین سونونادک واخت ایسته ییردی، اما ايذنيم اولمادیغی اوچون سؤز وئرمه دیم. ایشی ائله ده اورک­آچان دئییل، قورخورام گئتدیکجه وضعیتی داها دا پیسلشه. چونکی بیر نئچه نفر طلبکاری دا الی بوش قایتاریب. یالنیز اسرارلا روس پوللارینی آلا بیلدیم.
او گئجه حاجی قاسم صحبتجیل و صمیمی نظره گلیردی. میزه علمدارین جوابین‌دا بئله دئدی:
- علمدار ماناتلاری آلماغین چوخ یاخشی اولدو. آخماق عربپرست کیشی سوندا مطلق مفلیسلشه‌جک. چونکی اؤز نظام-انتظامسیزلیغینین جزاسینی چکه‌جک. آخماق ائله بیلیر کی، ایران دا غرب کیمی‌دیر. زاوود و مختلیف موسسه‌لر، او جمله‌دن آوتوموبیل، اوفیس، پارک آچیر. جوربجور خیدمت‌چیلر ایشه گؤتورور. دوغوردان دا آخماغین بیری‌دیر. دئ گؤروم داها نه خبر؟ آغا میرزه.
میرزه علمدار:
- بو گون تئلئقراما آلمیشام. میرزه مه‌دی اصفهاندان حرکت ائدیب، تئلئقرام‌دا یازیر کی، باجی‌سی اوغلو احمد آغا اوچون مؤهلت ایسته‌ییب. صاباح یوخ او بیری‌سی گون گلیب چاتار.
بو حیله‌گر و سوی‌سوز آدام هارادان تاپیلدی؟! آغا میرزه اونون باره‌سینده نه فیکیرلشیرسن؟
علمدار:
- ایندیدک حاق-حسابی دوز اولموش. اما بیلدیینیز کیمی جماعت آراسین‌دا حؤرمت-احترامی یوخدور. البته سیز اونو هامیدان یاخشی تانیییرسینیز.
حاجی قاسیم:
- علی من میرزه مهدینی یاخشی تانیییرام. چوخ بیج و حیله‌گر آدام‌دیر. باخمایاراق کی، بو گونلر ایشلری یاخشی گئدیر، لاکین قارداشلارینین هامی‌سی شارلاتان و ناتمیز آداملاردیر. ایندیدک اونلاردان دوغرو-دوزگون بیر سؤز ائشیدیلمه میش‌دیر. هر گون بیر جیل‌ده گیریب و چؤریی گون حسابینا ییه‌ن آداملاردیر. اونلار گونه­باخان جینسیدیرلر. نئچه ایل بوندان اول عرب و انصار(پیغمبرین کؤمک‌چیلری) طایفه سین‌دان اولدوقلارینی ادعا ائدیردیلر. اما بیر مدتدن سونرا اؤزلرینی اردبیللی و یا اصفهان‌لی کیمی گؤستریردیلر. ایندی ائشیتمیشم کی، روس وطنداشی قافقازلییام دئییرلر. هر حالد‌ا کیم اولدوقلارینی گؤرجه ییک. بیز ده اوشاق و جاهیل آدام دئیی‌لیک. میرزه داها، نه ائشیدیب‌سن؟ من ده بو گون ایسه، هجره‌یه(تیجارت مرکزی) گئده بیلمدیم. علمدار:
- گونورتایا یاخین بیر گؤوده‌لی آدام گلیب سیزی سوروشاراق دئدی کی، حاجی ایله ایشیم وار، فیکریمجه روستمی ایدی. آدی دا حاجی عبدالصمد رشتی ایدی.
حاجی قاسم:
- آها....! تانیدیم، کؤک و گؤوده‌لی آدام‌دیر؟ یقین کی، سيگارئت چکیر، یاخود بیر شئی یئییردی. گولموردو؟
علمدار:
- تصادفن هر اوچ ایشی ده گؤروردو. اوتوران کیمی سيگارئت چک‌دی. هر بیر سؤزدن سونرا گولوردو. گئدن‌ده ده آغزی ایشلییردی، ائله بیل کی، بیر شئی یئییردی؟
حاجی قاسم:
- رشت اهالی‌سینین بعضیلری آخماق آداملاردیلار. خصوصیله یاشلی واختلارین‌دا، غربپرست حاجیلاری دئییرم. اونلار قالستوک تاخماقدان و عطیر وورماق‌دان خوشلاری گلیر. یاخشی نه دئییردی؟
عالمدار:
- سیزینله واجیب ایشی اولدوغونو دئدی. خاریجی ایشلر ناظیرلیینین ایشچی‌سی جمشید خانین ائوین‌ده قالدیغینی سؤیله‌دی. دئدی کی، نه واخت ایسته ییرسه‌نیز اونا تلفن آچا بیلرسینیز. تلفن نؤمره‌سی ....
حاجی قاسم:
- چوخ یاخشی، صاباح سحر تئزدن اونا زنگ ووروب دئیرسن کی، گلیب منی گؤرسون. آخماق اولماغینا باخمایاراق، پیس آدام دئییل. ایشلری ده یاخشی گئدیر. داها نه خبر؟
علمدار:
- حاجی آغا! ماناتین قیمتی ۱۰ شاهی آشاغی دوشوب، جماعت قورخو ایچینددیرلر، دئییرلر کی، روسییانین وضعیتی دوزه‌لن دئییل. بوتون ماناتلار بازارا چیخاریلیب.
حاجی:
- آی میرزه سن کی، بو قدر سادلؤح آدام دئییلدین؟ او بؤیوکلوک‌ده دؤولت هئچ واخت پولونون اعتباردان دوشمه‌سینه اجازه وئرمز. بونلارین هامی‌سی آلمانیالیلارین اویدورمالاری‌دیر. صاباح نه قدر مانات آلا بیل‌سن آل.»
علمدار:
- آلماسینا آلارام. اما بو ایشین آخیرینی یاخشی گؤرمو‌م. ارزاق موضوعسو دا مهم موضوعلاردان‌دیر. تبریز، خوراسان و شیرازدان یازیلار کی، ارزاق قیط‌لیغی یارانیب و قیمتلر گوندن-گونه باهالانیر. نه تکلیف ائدیرسینیز؟ »
حاجی:
- بونو بیلیردیم. بو گئجه یوباندیردیغیمین سببی ده بودور. اونلارا سؤیله کی، نه قیمته اولورسا-اولسون ارزاق آلماق‌دان چکینمه‌سینلر. اما بیزدن خبرسیز بیر قرام دا ساتماسینلار. احمد آغادا اولان طلبدن ده نه قدر آلا بیلیرسن، آل. اما ائله ائتمه کی، اؤزونو یئره ووروب و مفلیسلشدیینی سؤیله‌سین. هله‌لیک سنینله ایشیم یوخدور، اولا بیل‌سین کی، صاباح گونورتادان سونرایا قدر هجره‌یه گله بیلمه ییم. خصوصیله ارزاق و اسكناس ایشینی یاددان چیخارما.»
حاجینین یوخاریداکی تاپشیریغی ایله میرزه عالمدار بیر راحت نفس آلدی. چونکی سؤز-صحبت بیتمه‌دن هئچ واخت حاجی سونونجو گؤستریشلرینی وئرمه یه جگینی او، یاخشی بیلیردی. ائله بئله ده اولدو. چونکی حاجی بو تاپشیریقدان سونرا، یئریندن قالخیب گئتمه‌یه حاظیرلاشدی. بئله‌لیکله میرزه علمدار دا گئتمک اوچون آیاغا قالخدی.
قاپی آغزیندا یئنیدن حاجی قاییدیب تبسومله دئدی:
-دوغوردان آغا میرزه! ائشیتمیشم الله سنه بیر باشقا قیز اوشاغی دا بخش ائتمیش. قده‌ملری خئیرلي-برکت‌لی اولسون، انشاء الله
میرزه علمدار اوتانجاق حالدا جواب وئردی:
- بلی، کنیزلرینین سایینین بیری ده آرتدی. الله سیزی اوزون عؤمورلو ائله ‌سین.
حاجی:
- عيبی یوخدور! نگران اولما، " دیش وئره‌ن، چؤه یین ده وئرر." - دئمیشلر. من قیزینین قده‌ملرینی برکتلی گؤرور‌م. اونون گلیشی اوچون بو آیدان سنین معاشینا ایکی تومن آرتیریرام. الله بؤیوکدور.
علمدار:
- الله-آ  شکور ائدیرم کی حاجی کیمی صاحيبکاریم و بؤیویوم وار. الله سیزین کؤلگه‌نیزی اوزه ریمیزدن اسکیک ائله­‌مه‌سین.
بئله‌لیکله صاحیبکار و میرزه‌نین صحبتلری باشا چاتدی. حاجی، علمدارین صمیم قلبدن تشکورو مقابیلینده سخاوته گرک، ایکینجی دفعه قالین و قارا دوداقلاریندا تبسم گؤروندو، بو ایسه علمدار اوچون چوخ قیمتلی بیر تؤهفه ایدی.
علمدار دا بو گؤزله نیلمز نعمتدن چوخ سئوینه‌رک یئنیدن حاجییا اؤز تشکورونو بیلدیریب و اونونلا ویدالاشاراق ائوینه طرف یولا دوشدو. همچینین او، معاشینین آرتیریلماسی ایله علاقه دار قارداشیندان دا یاخین اولان میرزه نصرالله-نين مغازاسیندان اوشاقلاری اوچون بیر مقدار شیرنیات و چپ-چرز آلیب ائوه آپاردی.

ضيافت  گئجه‌سی
قیمتلی کاشیلار، الوان شوشه‌لی پنجره‌لر، آنتیک چینی گولدان و قاب-قاجاقلار، ایرانین قدیم ال خالچالاری، چوخ نادر و قیمت‌لی اشیاءلار ساییلیرلار. بونلار مناسیب شرایط‌ده محیطین گؤزللیگینی داها دا آرتیریب و ائو صاحبینین جاه-جالالینی نماییش ائتدیریرلر. حالبوکی، حاجی قاسیمین ائوینده بو اثرلرین یوخلوغو اونون ائوینی بیر خارابازارلیغا، یاخود بیر اسکی مبع‌ده و یا ان یاخشی‌سی کؤهنه بیر مقبره‌یه چئویرمیش‌دی، بو دا انسانلارین ذهنين‌ده او مکانلارداکی خاطره‌لرینی جانلان‌دیریردی. سانکی، ائو صاحبینین، یعنی حاجی قاسیمین گئری قالمیش فیکیر و سلیقه‌سینین روحو بو اشیاءلارین ایچینه هوپاراق، اونلارین طراوت و ظریفلیگینی آرادان آپاریردی. بئله‌لیکله اردیبهشت آیینین(یازین ایکینجی آیی) روحوخشایان ملاییم کولگی باشقا یئرلره اسن کیمی حاجی قاسیمین ائوینین یوروجو حيه­طينه ده اسیردی. بو نسیم آنجاق قادینلارین آسدیقلاری یویولموش پالتارلارینین و سلیقه‌سیز اکیلمیش قیزیل گول کوللارینین اوزه ریندن اسه رک، اونلارین ملاییم و خوش عطريني اطراف محیطه یاییردی. لاکین تأسفلر اولسون کی، رتوبتلی اوتاقلارین، قارانلیق زیرزه‌میلرین و سلیقه‌سیز حيه­طين عفونتلی قوخوسو انسانلاری او اورک آچان طراوتلی عطرلرین قوخولاریندان بهره‌له‌نمه‌یه مانع اولوردو. البته بونلار اصلا حاجی قاسمی ناراحات ائتمیردی. چونکی او، بئله شرایطه عادت ائتمیشدی. عمومیتله بئله بیر محیط‌ده چکینمه‌دن او، اؤز قوناقلارینی قارشیلاییب و ضیافت وئریردی.
او، گئجه اصفهان‌لی میرزه مه‌دی، رشت‌لی حاجی عبدالصمد و تئران‌لی احمد آغا ضیافت گئجه‌سی آدی ایله حاجی قاسیمین ائوین‌ده قوناق ایدیلر. اصلین‌ده اونلار تیجارت ایشلرینی قاي‌داسینا سالماق اوچون دعوت اولونمو‌دولار.
یازین قیصا گئجه‌لری قوناقلیق اوچون ائله ده مناسیب دئییل، خصوصیله گون چیخمامیش سحر تئزدن ایشه گئدن انسانلار اوچون داها دا آغیر اولور. لاکین بونا باخمایاراق، یوخاریدا آدی چکیلن شخصلرین هر بیری معین سببلره گؤره او گئجه ضیافتینده اشتراک ائتمیش‌دیلر.
حاجی قاسیم طلبینی و میرزه مهدی بومسئله ني حل ائدیب تئز اصفهانا قاییتماق ایسته ییردی. احمداغا ایسه ممکن قدر مفلیسلشمه‌سینین قارشینی آلماق ایسته ییردی. بو آرادا رشت‌لی حاجی عبدالصمدين واجیب بیر ایشی اولمادیغی اوچون اوتورماقدان ناراحات دئییلدی. چونکی صاباح گونورتایا قدر یاتا بیله‌جکدی.
هر حالدا طبیعت اؤز ایستگیندن ال چکمیر. انسان زحمت‌سیز اسکی عادتینی بیر دفعه‌لیک ترک ائده بیلمز. بو اوزد‌ن ده انسان عادی مؤقعده معین واختادک یاتماغا عادت ائتمیش، اما بیر واخت مجبوریت قارشیسین‌دا کؤهنه عادتینین عکسینه عمل ائدرسه، او واخت بو ایش اونون اوچون چتین اولار. نئجه کی، او گئجه یاریدان کئچدیک‌ده بوتون مجلیس اشتراکچیلارینی یورغونلوق حسی بورودو. بونا باخمایاراق، اونلارین هامي‌سی یاخشی بیلیردیلر کی، بو وضعیته دؤزمکدن باشقا چاره لري یوخدور. دوغرودور عادت-عنعنه‌نی قوروماق لازیمدیر، لاکین اونلار هله اؤز اساس مقصدلرینه نایل اولماییب و هئچ بیر نتیجه الده اتمه ميشديلر. ائله بو اوزدن ده بیر ساعت قاباقدان میرزه مه‌دی بئله بیر شرایط‌ده نه ائتمک لازیمدیر؟ - سوالی قارشيسیندا دوشونوردو. بو سببدن ده آخیردا اؤزو-اؤزونه دئدی: « بئله اولماز! نهایت‌ده بو ایشه سون وئریب بیر نتیجه‌یه چاتماق لازیمدیر. » او، سؤزونه صاحب چیخان آدام اولدوغو اوچون درحال مجلیس اشتراک‌چیلارینین موقتی سوکوتوندان استفاده ائدیب و دئدی: « آغالار! گومان ائدیرم کی، موضوع هامییا آییندیر. آرتیق قطعی قرار وئرمه گین واختی چاتیب‌دیر. حتی دوشونوره‌م بیر آز دا گئجیکمیشیک. بو قدر صحبتلردن سونرا بیر نتیجه چیخارمالیییق.
حاجی قاسیم قوناقلیغین اوزون سورمه‌سیندن و غیری-عادی یوخوسوزلوقدان یورولدوغو اوچون سئوینجله میرزه مهدینین تکلیفینی آلقیشلایاراق دئدی:
- البته میرزه دوز بویورورلار. موضو ع لازيمی قدر آراشدیریلیب. آغالارین هر بیری ده اؤز فیکیرلرینی مکمل شکیل‌ده بیان ائتدیلر.
میرزه مهدی فرصتی الد‌ن وئرمه‌ییب سؤزونه داوام ائد‌رک دئدی:
- منیم فیکریمجه جنابلارین بویوردوقلارینا اساساً حاجی قاسیمین طلبینین یاریسی اؤدنیلدیی اوچون بورجون قالان حیسه‌سینین اؤدنیلمه‌سینه بیر ایل مؤهلت وئرمه‌لی‌دیر کی، باجی اوغلو احمداغا دا ال-آیاغینی ییغیشدیریب، بعضی لازیم‌سیز موسسسه‌لرینی ساتیب او بورجو اؤد‌ه سین. البته بونون عوضینه احمداغا دا احمدآباد قصبه‌سینین و احمدیه سارایینین سندینی حاجی قاسیمین یانیندا گیروو قویمالی‌دیر. بو ملکلرین قیمتی ۱۵۰۰۰ تومن ده یه رینده حسابلانیر. حاجی ایسه طلبینین یاری‌سینی سیلمک شرطی ایله ایکی هفته عرضینده قالانینی قایتارمالیدیر.
بورادا حاجی قاسیم میرزه مهدینین سؤزونو کسرک دئییر:
- سیزین بویوردوغونوز دوغرودور، اما ایکی هفته عرضینده ۷۵۰۰ تومنی توپلاماق چوخ چتیندیر.
حاجی اعبدالصمد حاجی قاسیمین دانیشیغینا گولوب و، ایستئهزا ایله یئکه باشینی ترپه‌د‌رک دئییر:
- آفرین حاجی آغا! آفرین!
احمدآغا ایسه بو گؤزله نیلمز حادثه‌دن چوخ ناراحات اولوب، نه ائدجه گینی بیلمه دیگی اوچون سوسماق مجبوریتینده قال‌دی. اما یئنه ده میرزه مهدی سؤزونه داوام ائد‌رک دئییر:
- بو آغالارین حضوروندا همین مبلغی قایتاریب و قالانی ایسه احمداغانین بورجوندان سیلینمه‌لی‌دیر. بوندان علاوه اؤلکه‌نین بوگونکو وضعیتینی نظره آلاراق ارزاق توپلاماق مقصدیله هر دؤردوموز بیرگه بیر شرکت یاراتمالیییق. بو ایشین(ارزاغین آلینماسی) باشلانماسی، یعنی شرکتین نظامنامه کاپیتالی اوچون مازانداران‌دان ۲۰۰ خروار(چکی واحدی- ۳۰۰ ک.ق) شالی و گیلا‌دان ایسه ۱۰۰ تن دویونون آلینیب و شرکتین اختیارینا وئریلمه‌سی حاجی عبدالصمدين عهده‌سین‌ده اولمالی‌دیر. ایکی آی مدتینده حاجی قاسیم ۳۰۰ خروار بوغدانی تهراندا تحویل وئرمه‌لی‌دیر. من ده اصفهاندا ۴۰۰ خروار بوغدا و آرپا توپلامالیام. احمداغا دا صاباحدان وار-دؤولتینی شرکتین اختیاریندا قویمالی‌دیر. نظامنامه کاپیتالی ۸۰.۰۰۰ تومن اولماقلا تأسیس‌چیلر هئیتینین هر بیریسین پایی ۲۰.۰۰۰ تومن نظرده توتولور. شرکتین بوتون ایاره ایشلری بو دؤرد نفرین راضیلیغی ایله یئرینه یئتیریلمه‌لی‌دیر.
احمداغا بو سؤزلری ائشیتدیکدن سونرا درحال بیر نئچه آددیم ایر‌لی آتیب و دئدی:
- آغالار منیم دئییله‌سی چوخ سؤزوم وار. بو بؤیوک و آغیر ایشی بو ساده‌لیکله حل ائتمک اولماز. شرکت اوچون نظامنامه قایدا-قانون، همچینین رئیس، مدیر، اوفیس و س. لازیم‌دیر
میرزه مهدی گنج تاجیرین سؤزونو کسیب و عصبی حالدا دئدی:
-خواهیش ائدیره‌م سیز دانیشمایین، چونکی بوتون ایشلرینیزی حسیات اوزه رینده قورورسونوز. من سنین بؤیویونم مصلحتیمه قولاق آسمالی و هئچ بیر بهانه گتیرمه‌دن اونو ایجرا ائتمه‌لی‌سن.
بورادا حاجی قاسیم یئنیدن سؤزه مداخیله ائدیب دئدی: « بلی میرزه حاق‌لی‌دیر، سیز تجروبه‌سیز بیر گنجسینیز. میرزه مهدینین تاپشیریقلارینا عمل ائتمه یینیز داها یاخشی اولار. اوندان تبعیت ائتملیسینیز.
میرزه مهدی یئنی‌دن سؤزونه داوام ائدیب دئدی: « بلی! اساس موضوعیا قاییداق. تکلیفلریمدن بیرسي احمداغانین احتیاط‌سیز ایشلرینین قارشی‌سینی آلماق‌دیر و گؤرورم کی، سیز ده بو تکلیفله راضیسینیز. احمداغا بوندان بئله بیر آز احتیاط‌لی اولمالی‌دیر. الله گؤسترمه‌سین افلاسا اوغرایا بیلر. چونکی اونون ایشلرین ساحه‌سی گئنیش‌دیر. بیز هامیمیز یاخشی بیلیریک کی، اونون افلاسا اوغراماسی هامیمیزین زیانینا اولا بیلر. بیز گرک اونون ایشلرینی نظارت‌ده ساخلاماقلا، اونو حمایه ائتمه لیگیک. گونو صاباحدان اونون خاریجده و داخیلده اولان بوتون موسسه‌لرینین بؤلمه‌لری لغو اولمالی‌دیر. اونون آجاق باش اوفيسندن باشقا بیر اداره‌سی قالمامالی‌دیر. لازیم گلدیک‌ده او بیزیم شعبه‌لره مراجعت ائده بیلر. خصوصیله اونون صنایع موسسسه‌لری تئزلیکله ساتیلاجاق‌دیر.
حاجی قاسم میرزه مهدینین بو تکلیفیندن چوخ راضی قالیب، قاپی آغزین‌دا هیکل کیمی دونوب قالمیش میرزه علمدار و حسن آغایا اشاره ایله چای، قلیان گتیرمه یی تاپشیردی. سونرا اوزون قوناقلارا توتوب دئدی: « میرزه حقیقتاَ احمداغانی بو آغیر وضعیت‌دن قورتاریب و اؤز نؤوبه‌سینده بیزه ده بؤیوک کؤمک اولدونوز. سیزین بو قدر تدبیرلی اولماغینیزدان ممنون اولدوم.
بورادا میرزه مهدی حاجی قاسیمین سؤزونو ک‌رک دئدی:
- دوشونورم کی، بوتون تیجارت پروبلئملریمیز اؤز حلینی تاپدی. اگر اجازه وئرسه‌نیز بیر نئچه سؤز ده قوهوملوق مناسیبتلری باره‌ده دئمک ایستردیم. چونکی بو هر ایکی مسئله بیر-بیری ایله باغلیدیر. قوهوملوق و عائله مناسیبتلرینین اولماسی بو بیرلیگین اساس تم‌لی ساییلیر.
بو خصوص‌دا بوتون قوناقلار بیر-بیرلری ایله صحبت ائتمه‌یه باشلاییرلار.
حاجی قاسم میرزه‌نین سؤزلرینی تصدیقله‌ییب دئییر:
- دوغرو دئییرسینیز، من ده دفعه‌لرله دئمیشم بیزین دوستلوغوموزون محکمله‌نمه‌سی اوچون هر شئیدن اول بیر-بیریمیزله عائله­وي مناسیبتلر قورمالیییق.
حاجی عبدالصمد ده دئدی:
- بلی پیس فیکیر دئییل، من ده راضییام، اما نئجه؟
احمداغا اعتراض ائدیب دئدی: « میرزه دایی سیز موضوعدان چوخ اوزاقلاشدینیز. هله تیجارت ایشلری باره‌ده بیر قرارا گلمه ییسینیز. او کی، قالدی باشقا شئیلره - قوهوملوق مناسیبتلری نه دئمک‌دیر؟ ایشیمیزده مینلرله مانعه‌لر و چتین‌لیکلر موجوددور.
میرزه مه‌دی جواب وئریب دئدی:
- اگر چتین‌لیکلری حل ائده بیلمه سک، اوندا تاجیرلیکدن و کیشیلیک‌دن دانیشماق بوش شئی‌دیر. انسان بوتون چتین‌لیکلرله مبارزه ائتمه‌لی‌دیر. حال-حاضردا افلاسا اوغراماق تهلوکه‌سی ایله اوزلشدیگین چتین‌لیکلر بیزی ده مال-دؤولت ایتیرمک قورخوسو ایله قارشی-قارشییا قویوب. بوندان بؤیوک تهلوکه نه اولا بیلر؟ سیز باشقا غرب يؤنلو آداملار کیمی مملکتین دوشدویو آغیر وضعیتدن خبرینیز بئله یوخدور. سیزین اؤلچونوز آنجاق غرب اؤلکه‌لری اوچون مناسیب اولا بیلر. آتالار دئمیشکن:
روسوای اولماق ایسته میرسنسه، جماعته اویغونلاشمالی‌سان. (پالازا بورون، ائلله سورون. - ی.ک)
حاجی قاسیم دئدی: « حقیقتاَ دوغرو دئییرسینیز. بیز گرک آتا-بابالاریمیزین عادت-عنعنه‌سینی مقدس بیلیب اونلارین عکسینه عمل ائتمه يك. بویوروب چایینیزی ایچین.
میرزه مهدی:
- بلی منیم مقصدیم قوهوم اولماق باره‌ده ایدی و بو دا او قدر چتین ایش دئییل. حاجی قاسیم منیم اوغلومو نؤکرلیگه قبول ائدیب، قیزلارینین بیرینی اونا وئرمه‌سینی خواهیش ائدیرم. همچینین ائشیتمیشم حاجی عبدالصمدين ده گؤزل بیر قیزی وار، فیکریمجه احمداغا اوچون یاخشی و وفالی حیات یولداشی اولا بیلر. اینانیرام کی، حاجی آغا بو خواهیشیمی یئره سالمایاجاق.
بو زامان حاجی عبدالصمد تزه یوخودان اویانانلار کیمی حیرتله اطرافا نظر سالیب، دیلی توتار-توتماز دئدی: « من‌ده! من! منیم هئچ سؤزوم یوخدور. اما اولا بیل‌سین کی، قیزیم راضی‌لیق وئرمه‌سین. دوشونور‌م کی، دوستوموز احمداغا دا اؤز فرانسه لی حیات یولداشینا چوخ وفالی قالدیغی اوچون بئله بیر ایشه جسارت ائتمز. احمداغا سیز بو ایشه نه دئییرسینیز؟ من دئین کیمی دئییل؟ حالبوکی، من فخرله بو ائولی‌لییه راضی‌لیق وئرردیم.
میرزه مهدی دئدی:
- سیز قیزینیزی راضیلاشدیراجاقسینیز، دوغرودور غربپرست قیزلاری راضیلاشدیرماق بیر آز چتین اولسا دا، مجبوریت قارشیسین‌دا قوزو کیمی ساکیت اولورلار و اما احمداغانین فرانسه لی حیات یولداشی ایکی ایلدیر کی، اؤلوبدور. نئجه سیزین بو حادثه‌دن خبرینیز یوخدور؟
حاجی عبدالصمد دئدی:
- من! من‌ده! من ایران‌دا اولمامیشام. دؤرد ایل اولار تهرانا گلمه میشم. الله رحمت ائله ‌سین. چوخ یاخشی قادین ایدی. ایندیه دک عزیز دوستوم احمداغایا باشساغلیغی وئرمه مه ییم اوچون عذر ایسته ییرم.
احمداغا دئدی: « چوخ ساغ اولون. دئدیینیز کیمی من داها ائوله‌نمک باره ده دوشونمورم. هر حالدا بو خصوصی بیر ایش اولدوغو اوچون کیمسه اونا مداخیله ائتمه‌مه‌لی‌دیر. آرتیق بو حاقدا صحبته سون وئرمه گینیزی خواهیش ائدیر‌م.
میرزه مهدی دئدی:
- بیر سؤزو نئچه دفعه تکرار ائدیرسینیز. قویون ایشیمیزی گؤرک. واخت کئچیب. مثلاً بو قوهوملوقلاردان ان واجیبی احمداغانین قیزی ایله حاجی قاسیمین اوغلونون ازدواجي‌دیر.
حاجی قاسیم دئدی: « حقیقته‌ن چوخ یاخشی دئییرسینیز! من اوچون بو قوهوملوق باشی اوجالیق‌دیر. امید ائدیرم کی، احمداغا دا بو قوهوملوقدان ممنون اولاجاق.
احمداغا دئدی:
- چوخ تأسفله دئمه‌لی یم کی، بو حاق‌دا هئچ بیر نظر صاحبی دئییلم. منیم فیکریمجه آنجاق قیز و اوغلان هر ایکیسی مشترک یاشاییشلاری باره ده اؤزلری نظر وئرمه‌لی‌دیرلر.
میرزه مهدی دئدی:
- احمداغا! منیم عزیزیم! تکرار ائدیر‌م، بوندان آرتیق اوتاندیریجی حرکتلر لازیم دئییل. سن غربپرست‌لیگی آوروپا اوچون ساخلا، قوی بیز آتا-بابالاریمیزین عادت-عنعنه‌لرینه عمل ائدیب، او پرینسیپلرله یاشایاق. بوندان علاوه من سنین بؤیویونم، آتا عوضيم و بوتون تاپشیریقلاریمی یئرینه یئتیرمه‌لی‌سن.
احمداغا سوکوت ائتمه‌یه مجبور اولوب و اعتراض علامتی اولاراق باشینی فیرلاداراق اؤزو-اؤزونه دئدی:
- بورادا سوسماقدان باشقا چاره یوخدور. صاباحا الله کریمدیر. اونلار نه دئییرلر دئسینلر، بیز ده اؤز بیلدییمیزی ائدجه ییک.
میرزه مهدی دئدی:
- بلی، امید ائدیر‌م کی، بوتون ایشلریمیز بو گئجه‌نین موضوعسو کیمی موفقیتله اؤز حلینی تاپسین. هله‌لیک بو مسئله حل اولدو. اولجه‌دن شرکتین تشکیلینی سیزین هامینیزا مبارک اولسون دئییرم.
سونرا جیبیندن بیر نشان اوزویونو چیخاریب احمداغایا وئریب و اوزویو عبدالصمده تقدیم ائتمه سینی اسرارلا اوندان طلب ائدیر. همچینین بیر اوزوک ده حاجی قاسیمدان آلاراق، احمداغایا وئرمکله، اونلارین هر اوچونو تبریک ائدیر.
بونا باخمایاراق، احمداغا اوزویو آلدیق‌دان سونرا ناراضی حالدا اوزونو مجلیس اشتراک‌چیلارینا توتوب، دئدی:
- آغالار! من بو اوزویو بیر شرط ایله قبول ائدیرم کی، اگر قیزیم راضی‌لیق وئرمزسه، اونو گئری قایتاراجاغام.
لاکین همین آن قوناقلار بیر-بیرلری ایله خوش-بئش ائتدیکلری اوچون اؤزلرینی ائشیتمزلی یه ووراراق اونون سؤزلرینین مقابیلینده هئچ بیر رئاك‌سیا گؤسترمه‌دیلر. چوخ کئچمه‌دن میرزه علمدار دا بیر بؤیوک سینی شیرنیاتلا اوتاغا داخیل اولوب، قوناقلارا تقدیم ائتدی. بئله‌لیکله شیرنیات یئییلدیکدن سونرا حاجی قاسیمین بو ضیافت گئجه‌سی قورتاردی. قوناقلار گئتمک مقصدیله آیاغا قالخدیلار. حاجی قاسیم دا اونلاری قاپی یا قدر مشایعت ائتدی. اونلار عادت اوزره یئنه ده ویدالاشیب و هر بیری اؤز ائوینه طرف یولا دوشدو.
هر کس اؤز فیکرین‌ه(۱)
گئجه ضیافتی قورتاردیقدان سونرا میرزه مئ هدی حاجی قاسیمین ائویندن چیخیب بیر فایتونلا دوستلارینین بیرینین ائوینه گئده‌رک واخت ایتیرمه‌دن استراحتله مشغول اولدو. چونکی او، اؤزونو بوش خیال و فیکیرلرله مشغول ائد‌ن آدام دئییلدی. او  فیکیرلرینه عمل ائتمه‌دن، اونلارین نتیجه‌سینی دوشونن آدام ایدی.
همین گئجه ده او، چیخاریلان بوتون قرارلاردا دا بئله رفتار ائتدی. او، یاخشی بیلیردی کی، حاجی قاسیم و حاجی عبدالصمدله شرکت قوروب، قوهوم اولماق گله‌جکده اونون اؤزو و قارداشلارینین تیجارت ایشلری اوچون داها دا بؤیوک اعتبار منبعی اولاجاق. او، بیلیردی کی، بو واسطه ایله اؤز طلبلرینی راحتجاسینا الده ائد‌جکلر. او، چوخ یاخشی بیلیردی کی، بیرگه کاپیتال قویولوشو ایله چوخ‌لو ارزاق آلیب احتکار ائتمکله گله‌جک‌ده داها چوخ‌لو پول قازانا بیلر. همچینین او، بیلیردی کی، اوغلو آغاداداش بئله وار-دؤولت‌لی گلیندن راضی قالیب سئوینه‌جک. بو اوزدن ده داها بیر موضوع قالمامیشدی کی، اونون باره‌سینده دوشونمک اوچون واخت ایتیرسین. تکجه اصفهانا قاییدیب عملی ایشله مشغول اولماق قالمیشدی.
اما حاجی عبدالصمدين قالدیغی ائو اوزاقدا دئییلدی. او، خاریجی ایشلر ناظیرلیگینین ایشچی‌سی جمشید خانین ائوین‌ده ساکین اولموشدو. بو ائو حاجی قاسیمین ائوی کیمی چراغبرق کوچه‌سین‌ده یئرلشیردی. او، یوخوسوز، یورغون و کؤک اولماسینا باخمایاراق پیادا یولا دوشوب اون دقیقه‌دن سونرا ائوه چاتیب، اوتاغا داخیل اولدو. بیر سیگارئت آلیشدیریب یاتاغیندا اوزاندی. لاکین ضیافت گئجه‌سین‌ده دانیشیلان موضوعلار حاقیندا فیکیرلشمه‌دن یاتا بیلدی. اونون ذهنينه جوربجور فیکیرلر گلیب-گئدیردی. او گئجه کی بوتون دانیشیلان سؤزلری تحلیل ائتمه‌دن، بو خیال هوجومو اونو بوراخمادی:
- بو قدر سرمایه ایله بئله بیر تیجارت فیرماسی یاراتماض چوخ آغیر و مسئولیتلی ایشدیر. بلی هر بیر بؤیوک ایش لابد چوخ‌لو کاپیتال طلب ائدیر. ائله آمئریکالیلار و آوروپالیلار بیرگه کاپیتال قویولوشلاری ایله بئله ترقیه نایل اولموشلار. بیز ده بو ایشی تجروبه ائتمه لیگیک. بو ایشه بیر مقدار پول آییرماق منجه یاخشی اولار. الله قویسا بو ایشده موفق اولاریق. اما قوهوم اولماق مسئله‌سینه گلدیک‌ده بو ایش چوخ چتین اولاجاق. نادره غربپرست و یوکسک فیکیرلی بیر قادیندیر، نشانلی‌سینی گؤرمه‌دن بو ایشه راضی‌لیق وئرمه‌سینی دوشونمورم. باخمایاراق کی، احمداغا دا غربپرست و آلی تحصیللی‌دیر، لاکین تأسفله ۴۰ یاشیندادیر. اگر ۲۰ یاشلی گنج اولساي‌دی، ایش بیر قدر آسان اولاردی. یوخ! بو دفعه اونا (نادره) بئله آلی تحصیللی و ثروت‌لی نشانلینی رد ائتمه‌یه امکان وئریلمه‌مه‌لی‌دیر. گرک آتالیق حاقیندان استفاده ائتمکله اونو بو ائولی‌لیگه مجبور ائتمه‌لی­ي‌م. میرزمهدی دوغرو دئییردی معاصر قیزلار ایشین باشلانغیجیندا ادالی و اؤزوندن راضی گؤرونسه‌لر ده زامان کئچدیکجه تدریجله یومشالیب رام اولورلار. هه! نادره ده بیر مدتدن سونرا ساکیتلشیب و نهایتده احمداغا اره گئتمه‌یه راضیلیق وئره‌جک. من هله ده ایکی ایل بوندان اول ائوله‌نمک ماجرامی اونوتمامیشام. مگر من ده ماهجبین حاقیندا بئله دوشونموردوم؟ مگر اونون منه اولان عشق و سئوگی‌سینه شوبهه ائتمیردیم؟ ایندی نه اولوب؟ مگر او، منی سئومیر؟ مگر او، مندن راضی دئییل؟ اما احمداغا ایله منیم آرامدا فرق چوخدور. من و او، باب-باشقا آداملاریق. من چوخ آسانلیقلا قادینلارین اورگینی اله آلا بیلیرم، اما دوشونمورم کی، احمداغا بئله مهارت صاحبی اولسون. هر حال‌دا نادره‌نی بو ایشه حاضرلاماق لازیمدیر. یاخشی یادیما دو‌دو، صاباح تئزدن ایران خانیمین یانینا گئدیب و اونو مجبور ائدر‌م کی، نادره‌یه مکتوب یازیب، بو ایشه ماراقلان‌دیرسین. بیلیرم نادره اونون سؤزونو یئره سالماز. ایندی داها بیر چتینلیک قالمادی. بوندان یاخشی تدبیر اولا بیلمز.
بئله‌لیکله بدهئیبت و سادلوح حاجی اؤز هوش و ذکاسینا آفرین دئییب، یای یورغانینی باشینا چکیب، بیر آن کئچمه‌دن بینانی تیتره‌دن خورولتوسو ائشیدیلدی.
اما بو گؤزله نیلمز حادثه هامیدان چوخ حاجی قاسمی سئویندیرمیشدی. چونکی بو واسطه دن استفاده ائدیب قارشیداکی قیط‌لیق بحرانین‌دا چوخلو پول قازانماقلا اؤز مقصدینه نایل اولاجاقدی. یعنی شهرلرده اولان ارزاقلاری آلیب آنبارلاردا ساخلاماقلا ارزاق انحصارینی اله آلاراق، قیطلیق زامانی ایسته دیگی قیمته ساتیب و چوخلو پول قازاناجاقدی. همچینین بو قوزبئل حاجی اوچون احمداغادان طلبینین عوضینه قصبه‌نی آلماق اونون اوچون چوخ اؤنملی ایدی. هابئله احمداغا ایله قوهوم اولماق اونون نایلیتلرینی داها دا آرتیریردی. بو اوزد‌ن ده او، بوتون بونلارین ده یرینی حسابلادیقدا سئوینجی یئره-گؤیه سیغمیردی. اونا گؤره ده تئز بیر زامان دا اؤز قیز و اوغلونون ائوله‌نمه‌سی باره ده دوشونمه‌لی ایدی. یعنی بیلمه‌لی ایدی کی، هانسی قیزینی میرزه مهدینین اوغلونا وئرسین، یاخود هانسی اوغلونا احمداغانین قیزینی آلسین و بئله امکانلی، گؤزل گلینه صاحب اولسون.
البته بو ایشده آنالارین دا راضیلیغینی آلماق واجیب ایدی. بونا گؤره ده اونلارین راضی‌لیغینی آلماق اوچون اولجه‌دن قانعئدیجی بهانه و سبب تاپمالی ایدی. اما نه قدر دوشونوب-داشین‌سا دا بیر بهانه اویدورا بیلمه‌دی و مجبور اولدو کی، هله‌لیک موضوعنو کیمسه‌یه دئمه‌سین. سوندا اؤزو-اؤزونه دئدی:
- یقین کی، میرزه علمدار اونلاری بو موضوعدان خبردار ائدیب. اگر من ایندی اؤزومو اونلارا گؤسترس‌م، یاخامی بوراخمازلار. همچینین بو گئجه جمعه آخشامی اولدوغو اوچون یاخشی اولار کی، گئجه‌نی گولثومله کئچیریب، صاباح راحتلیقلا بو مسئله نين حلینه بیر یول تاپارام. خصوصیله انسان حمام دا داها یاخشی دوشونه بیلیر. الله حمام اختیراع ائد‌نه رحمت ائله ‌سین. نه یاخشی دوشونموش. انسان ایستی سودان نه قدر لذت آلیر؟ دوشونمک اوچون حمام چوخ راحت و ساکیت یئردیر. ماساژ و کیسه‌له‌نمک گؤزل بیر ایشدیر. حقیقتاَ قدیم انسانلار یاخشی دئییبلر: دونیادا ان یاخشی شئی، اوچ شئی‌دیر. "چوخلو پول، گؤزل و گنج قادین، ایستی حمام." الله شکور ائدیرم کی، گناهکار بنده‌سینه بو اوچ شئیدن بوللوجا بخش ائتمیشدیر.
نهایت، حاجی قاسیمین بو خیاللاری سونا چاتدیق‌دا آرتیق او، دولانباج سنگلک کوچه‌سینی کئچیب میر آنبارینین آرخاسین‌دا یئرلشن گنج سئوگیلی‌سی گولثومون ائوینه چاتميشدي. قاپینی دؤیمه‌دن واختی بیلمک اوچون مخمر جیلدلی ساعت قابی‌دان گوموش ساعتینی چیخاریب فانارین ایشیغین‌دا اییلیب قارتالا اوخشار خیردا گؤزلری ایله اونون عقربه لرینه باخدی. گئجه ساعت ایکینی گؤستریردی. سونرا تلسیک ساعتی جیبینه قویوب قاپینی دؤیدو.
بیرینجی و ایکینجی دفعه بیر جواب ائشیتمه‌دی. بو دفعه حاجی حرصلنيب قاپینی وار گوجو ایله سیلکه‌له‌دی. بو آن آغیر شئیین یئره دوشمه‌سیندن بیر سس ائشیدیلدی. حاجی بئله دوشون‌دو کی، قاپینین محکم سیلکه‌له‌نمه‌سیندن دیوار اوچدو. بو اوزد‌ن ده تلسیک بیر نئچه آددیم گئری گؤتوردو. ائله بو زامان عباسینی باشینا چکمیش بیر نفر ایلدیریم سرعتی ایله حاجینین قارشیسین‌دان کئچرک کوچه‌نین دؤنگه‌سینده گؤزدن ایتدی.
قاپینین گئج آچیلماسی، آغیر بیر شئیین یئره دوشمه‌سی، نامعلوم آدامین گؤرونمه‌سی هامي‌سی شوبهه‌لی مسئله‌لر ایدی. اما یوخوسوزلوق و گنج سئوگ‌لی‌سینی گؤرمک هوه سي حاجینی او درجه ده گیجلتمیشدی کی، شوبهه‌لی مسئله‌لر اطرافیندا دوشونوب-داشین‌سین. بوندان علاوه چوخ کئچمه‌دن بی بی خانیمین یوخولو سسی قاپی آرخاسیندان ائشیدیلدی. او، دئییردی:
- بو گئجه واختی قاپینی سیندیران کیمدیر؟ نه خبردیر؟
حاجی آغا آردیجیل بیر نئجه دفعه  اؤسکوردوکدن سونرا اؤزونو تانیتدیردی. قاپی آچیلان کیمی حاجی حيه طه گیریب باشی ایله بی بی خانیمین سلامینی جوابلادی. گولثومون حالینی سوروشدو.
بی بی خانیم بیر قدر خوش-بئش ائتدیکدن سونرا قارداشی قیزینین بیر آز خسته لندیینی سؤیله‌دی. گومان ائدیرم سویوق ده ییب! یاتا بیلمیردی، بیر ساعت اول آسپیرین ایچیب و ایندی تر ایچینده یاتیب‌دیر.
حاجی گئجه‌ن خئیره قال‌سین دئییب، ساکیتجه گوثومون یاتاق اوتاغینا یولا دوش‌دو.
بورادا بیز دئیه بیلمریک کی، حاجینین گلیشی ایله گنج سئوگ‌لی‌سی حقیقتاَ یاتیب و یا ارینی آلداتماق اوچون اؤزونو یاتمیش کیمی گؤستریردی. همچینین بیز او گئجه ۵۰ یاشلی ارله ۲۰ یاشلی آرواد آراسیندا گئدن سؤز-صحبتدن واز کئچیریک. بو قدر دئیه بیلریک کی، حاجی او گئجه‌نی چوخ خوش کئچیریب، سحر تئزدن تام راضی‌لیقلا گنج سئوگیلی‌سینین اوتاغیندان چیخیب جمعه قوسولو ائتمک اوچون حماما یولا دوشدو.

عیبه­جر معلمه
گون اورتایا یاخین اردیبهشت آیینین سولغون و ملاییم گونشی آسيلميش اصفهان پرده‌لری آراسیندان کئچه‌رک یاتاق‌دا اوزانمیش گلثومون یاریمچیلپاق بد‌نینه، یاناقلارینا و داغیلمیش زولفلرینه ساچیردی.
یئنیجه یوخودان آییلمیش گنج قادین تام شأن احوال-روحیه‌ده گؤرونوردو. چونکی کئچن گئجه‌نین یوروجو و مجبوری اویاقلیغیندان سونرا گون اورتایا قدر یاتاغیندا اوزانیب، بیر نئجه ساعت درین یاتماقلا تام استراحت ائتمیش‌دی. بو اوزده‌ن ده گؤزونو آچان کیمی داغیلمیش زولفلرینه سیغال چکیب، بیر نئچه دفعه اسندیکدن سونرا ایپک یورغانی اوزه ریندن کنارلاش‌دیراراق اینجه و ایشوه‌لی آددیملارلا گوزگویه یاخینلاشدی. اونون مقابیلینده جلب­ائدیجی بد‌نینین گؤزللیگینه تاماشا ائتمه‌یه باشلادی. همین آندا بی­بی خانیم دا مطبخ ایشلرینی قورتاریب، قوندارما قارداشی قیزینی اویاندیرماق اوچون اوتاغا داخیل اولوب و اونون سئوینجینی گؤردوک‌ده، داخیلن راضی‌لیق حیسی کئچیردی.
قئید ائتمه­لیگیک کی، بو غریبه قادین اقوندارما قارداشی قیزینین ایشوه‌لی بدهنینی تاماشا ائتمک‌دن حظ آلیردی. بو اوزده‌ن ده او، همیشه بئله فورصتی الده‌ن وئرمک ایسته‌میردی. چونکی او، هر دفعه قوندارما قارداشی قیزینین جلب­ائدیجی بد‌نینی مشاهیده ائتدیک‌دن سونرا حظ آلماقلا برابر، یاخین گله‌جک‌ده بو پول منبعيندن نه قدر قازانج الده ائدجه­گینی دوشوندوگو اوچون سئوینج حسینی گیزله‌ده بیلمیردی.
بو آندا گنج قادین بی­بی­خانیمین اوتاغا داخیل اولماسینی حس ائتمه‌سینه باخمایاراق، لاکین ایسته‌میردی کی، قوجا قارینی بو لذتدن محروم ائتسین. او، اؤزو ده قارینین مرحمت‌لی و سئوینج دولو باخیشیندان حظ آلیر، غرور حي‌سی کئچیریردی. او، قصداً اؤزونو گؤرمه­مزلیگه ووروب، یئنه ده گوزگوده گؤزل و وورغون ائد‌ن بدهنینه باخماغا داوام ائدیردی. او، بوغازین‌دا و قوللاریندا اولان گؤیرمیش لکه‌لری گؤردوک‌ده، او گئجه اؤز سئوگیلی‌سی ایله کئچیردیگی ساعتلاری یادا سالاراق، سئوینجین‌دن بیهوش اولوب و بیر آنلیغا بي­بي­خانیمین اورادا اولدوغونو اونوداراق ائله بیر حرکت ائتدی کی، بو حرکتی آنجاق سئودالیلاردان گؤزله‌مک اولاردی. نهایت، اونو تاماشا ائتمکدن بی­بی­خانیمین صبری توکنیب بو گؤزل‌لیک الهه‌سینی باغرینا باسماق اوچون احمالجا او قدر اونا یاخینلاشدی کی، چیرکین و عيبه­جر سیماسی گوزگوده گؤروندو.
همین آن گلثوم بئله بیر بدهئیبت سیمانی گؤردوک‌ده اؤزونه گلیب و اونا طرف قاییداراق همیشکی کیمی اونا باش ایدی.
بی­بی­خانیم قیسا بوی، چوپور، قارا سیفت و چوخ کؤک بیر قادین ایدی. اوردلاری ایکی طرف‌دن ساللاق اولدوغو اوچون یوغون و قارا بوینونون بیر قیسمینی اؤرتوردو. بؤیوک و قارا بورنو یئکه بادیمجانی خاطیرلادیردی. گؤی و خیردا گؤزلری پیشیین گؤزلرینه اوخشاییردی. موتالا اوخشار قارنی دیزینه چاتیردی و یول گئدنده بوغاز دونوزلارین قارنی کیمی او طرف بو طرفه یئلله‌نیردی.
بیر سؤزله دئمه‌لییه‌م کی، موتهرریک بوشکانی و یا بوغاز اینیی خاتیرلادیردی. خلاصه بیر ات ییغینجاغیندان باشقا بیر شئی دئییلدی. اونون آتا-آناسینی کیسه تانیمیردی. آنجاق بو قدر معلوم ایدی کی، اون ایکی یاشین‌دا، بدبخت‌لیک، جهالت و یا باشقا سببلر اوزون‌دن عمومی ائولره(فاحیشه خانا) دوشموشدو. بیر مدت مهتاب خانیم آدی ایله اورادا خیدمتچی ایشلمیشدی. سونرالار بیر کیرایه ائوده قادینلارین بیری ایله نئچه نفری بو ایشه جلب ائد‌رک، بیر مدت بو یوللا یاشاییشینی تأمین ائتمیش‌دي. نهایت، زامان کئچدیکجه همین محیط‌ده ایش و ائو صاحبی اولموشدو. ائله همین ائوده مشهدی حسین آدلی بیر مغازا صاحبی ایله تانیش و دوست اولموشدو. ۳۰ یاشین‌دا حسینه وورولاراق، بیر مدت ده بو عالمده سیر ائتمیشدی. بو زامان آرتیق اسکی ایشیندن بئزیب و نجابتلی قادین اولماق فیکرینه دوشموشدو. دایما بو ایشیندن ناراضی‌لیغینی بیلدیرمکله ایسته­ییردی کی، قالان عؤمرونو شرافتله کئچیرسین.
اونا گؤره ده مشهدی حسین ناراحات اولان زامان او، یوغون قوللارینی مشهدینین آریق بوینونا دولاییب دئییردی:
- مشهدی، عزیز‌م من سندن بیر شئی اوممورام. من هر یوللا اولورسا-اولسون ائو خرجیمیزی چیخاریرام. آنجاق ایسته­ییم بودور کی، سنین آدین منیم اوزه­ریمده اولسون. ایسته‌سن بوتون قیزیل و قیمت‌لی داشقاشلاریمی ساتیب، شهردن کناردا بیر ائو کیرایه ائتمکله الیمیزده اولان بو نئچه تومنله ساده، شرافتلی بیر یاشاییشی باشلایاق. مشهدی عزیزم! گل داشی اتییندن آت. اینادیندان ال چک. گل صاباح گئدیب کبین کسدي‌رک.
مشهدی هر آخشام مختلیف ایسپیرتلی ایچکیلرین تأثیری و سئوگیلی‌سینین اونا قوللوق ائتمه‌سی نتیجه‌سینده تئزلیکله بو تکلیفی رئاللاشدیرماغا سؤز وئریردی، اما سحر تئزدن معشوقه‌سینین یوخودا اولدوغونو گؤردوک‌ده اؤز ایشینین آردینجا گئدیردی. هر حال‌دا بو موضوع هر گئجه تکرار اولوردو. ماهتابان اؤز تکلیفینین اصراریندا و مشهدی ایسه اؤز لاقئیدلیگینده قالماق‌دا ایدی.
دوغرودور، اجتماعیت‌ده هر بیر شخصین اؤز آرزو و ایستکلری واردیر. اما اجتماعی محیط کیمسه‌نین مئیل و اراده‌سینه تابع اولمور، او، اؤز طبیعی آخاری ایله گئدیر. انسانلار محیطین حكممو ایله یا خوشبخت و یا دا بدبخت اولورلار. انسانلارین ایستک و آرزولاری گولونج و تضادلی زمین اساسیندا گئرچکلشیر. تکجه کیچیک آداملار، او جمله‌دن بی­بی­خانیم، مشهدی حسین ، حاجی قاسیم و س. دئییل، بلکه بؤیوک انسانلار و یوکسک روتبه‌لی فلوسوفلار ده بئله اولورلار. بیریسی ائو، ملک، دیگری وظیفه آرزوسون‌دادیر. اوچونجوسو ایسه شهرت و وظیفه هریسیدیر. حالبوکی، کیمسه باشقاسینین آرزو و ایستیی اوچون اؤز­ايسته­گيندن واز کئچیب یاخود باشقالارینین محرومیت و بدبخت‌لیکلرینه آجیسین. هامی اؤز آرزوسونا چاتماق ایسته­ییر. حتی، بو آرزو یوزلرجه آرزوسو اولانلارین انسانلارین محرومیت و زیانینا تامام اولسا بئله.
بو کورطییعي قانونا اساساً ماهتابان دا گئجه-گوندوز اؤز آرزوسونون حیاتا کئچمه‌سی تعقیب ائدیردی. بوتون قادینلار کیمی او دا نذیر، صدقه وئرمک، جادو، دعا یازدیرماق و یوزلرله بئله واسطه‌لره ال آتماقلا مشهدی حسینی بونا راضیلاشدیرماق ایسته­ییردی. نهایت‌ده او، اؤز آرزوسونا نایل اولماقلا ایرنج پئشه‌سیندن ال چکمک ایسته­ییردی.
بو مقصدینه نایل اولماق اوچون کیمسه اونو قیناماغا حاقی یوخدور. چونکی هر بیر انسانین آرزو و ایستگی واردیر. حتی، ممکندور کی، بو ایستک باشقالارینین زیانینا تامام اولسان بئله.
عینی واختا باشقا بیر گنج قادین کیچیک بیر ائوده صبرسیزلیکله اؤز آرزوسونون گئرچکلشمه‌سینی، یعنی قارنیندا اولان بیر اوشاغین دوغوشونو گؤزله­ییردی. اوزون مدت ایدی کی، بو فیکیر اونو اؤزونه مشغول ائتمیشدی. اونون اوچون پالتار تیکیر، بئشیک حاضیرلاییر، مختلیف قیز، اوغلان آدلاری تاپیردی. هابئله اونون خوشبخت گلجه­گی اوچون ذهنینده یوزلرله گؤزل آرزولار بسله­ییردی.
بو گنج قادین مشهدی حسینین آروادی ایدی. او، کیچیک ائوینی و ارینی سئویردی. او دا اؤزونون، اؤولادینین و ارینین خوشبخت اولماسینی ایسته­ییردی.
ممکندور کی، همیشه چرخی-فلک بیر استقامت‌ده فیرلانماسین. بو دفعه ندنسه طبیعت گنج قادینین آرزوسونون عکسینه و ماهتابان خانیمین ایسته­گینه موافق عمل ائتدی. طبیعتین حک‌مو ماهتابانی اؤز آرزولارینین گئرچکلشمه‌سینه یاخینلاشیردی. چونکی مشهدی حسینین گنج آروادی دوغوشدان سونرا حیاتینی ایتیریب و بوتون شیرین آرزولارینی اؤزو ایله تورپاغین درینلیگينه آپاردی.
بئله‌لیکله مشهدی حسینین آزادلیغا چیخماسی ماهتابانی سئویندیردی. چونکی بوندان بئله یئنیجه دوغولان کؤرپه اوچون بیر اورک یاندیران آدام لازیم ایدی و بو دا ماهتابان‌دان باشقا کیمسه اولا بیلمزدی. بو اوزدن ده موضوع مشه‌دی حسین طرفین‌دن بیلاواسیته ماهتابانلا آرادا قویولدو. ماهتابان دا فورصتی ایتیرمه‌دن ائوینی دوستلارینین بیرینین اختیارینا بوراخاراق مشه‌دی حسینین ائوینه داشیندی. بو تاریخدن سونرا مشهدی حسین ماهتابانین پولو ایله تیجارت ایشینی گئنیشلندیریب انکشاف ائتدیردی. همچینین یئنیجه دوغولموش گولثوم اوچون ده بیر اورک یاندیران و مهریبان دایه تاپیلدی. بئله‌لیکله ده ائله بیر شرایط یاراندی کی، اونلارین هر ایکیسی، یعنی مشهدی حسین و ماهتابان ۱۷ ایل تامام ظاهرده صیغه باجی-قارداش، لاکین باتین‌ده ایسه ار-آرواد کیمی راحت و ساکیت یاشادیلار. چونکی هم ماهتابان بئله ار و هم ده مشهدی حسین اونون کیمی ائو خادیمه‌سی و گولثوم اوچون مهریبان دایه تاپا بیلمزدیلر. اونلار بو یاشاییشلاریندان چوخ راضی ایدیلر. اما دونیادا هر شئی ده­ییشیب و انکشاف ائتمکده‌دیر. بئله شرایط‌ده هر بیر یوخوشون آردینجا ائنیش، هر بیر آساییشین آردیجا اذیت و هر بیر خوشبختلیگین آرخاسینجا بدبختلیگین باش وئرمه‌سی لابدور. بئله‌لیکله ده ماهتابان و مشهدی حسینین ساکیت حیاتلاری بیردن ده­ییشرک آغیر بحرانلا اوزلشدی. بو حادثه‌نی آشاغیدا بوتون تفصیلاتی ایله شرح ائدیریک:
- گونلرین بیرینده مشه‌دی حسینین دوستو اوستا علی ائوین تعمیری زامانی ایکینجی مرتبه‌نین ایوانیندان یئره دوشوب سوموکلرینین اکثریتی سیندی. فهله‌لر اونون یاریجان جسدینی ائوینه آپاردیلار. اوستا علی هم‌دانلی اولدوغو اوچون اونون تهران‌دا گنج آرواديندان باشقا کیمسه‌سی یوخ ایدی. بو اوزدن مشهدی حسین ایشینی بوراخیب، بیر هفته تامام گئجه-گوندوز دوستونا قوللوق ائتمک اوچون اونون باشی اوستونده دایاندی. تأسفلر اولسون کی، مشهدی حسینین بو زحمتی نتیجه وئرمه‌دی. بدبخت حادثه‌نین سککیزینجی گئجه‌سی خسته‌نین حالی پیسلشیب سحره یاخین دونیاسینی ده­ییش‌دی. مشه‌دی حسین اونون نبضینی بیر نئچه دفعه یوخلادیقدان سونرا دوستونون اؤلدویونه امین اولدو. سو‌دا امیدسیز وضعیته اورکدن آه چرک علینی گؤیه قالدیریب دئدی:
- پروردیگارا اونون گناهلارینی باغیشلا! حقیقتاُ نجیب و وفالی دوست ایدی.
طبیعی‌دیر کی، اوستا علینین بدبخت گنج آروادی بو سؤزلری ائشیدن کیمی قیشقیریب، ساچلارینی یولوب، اوزونو جیرماقلاییب و پالتارلارینی ییرتماغا باشلادی. مشه‌دی حسین بو وضعیت‌دن تأثیرلنرک، اونو ساکیتلشدیرمک ایسته‌دی. اما گنج قادین هئچ جور ساکیت اولماق ایسته‌میردی و اونون سؤزلرین اعتنا ائتمه‌ییب سینه‌سینی و اوزونو جیرماقلاماغا داوام ائتدی.
مشهدی حسین اونو سؤزله ساکیتلش‌دیره بیلمیردی و قادین دا اؤزونو هلاک ائتمک‌ده ایدی. اونا گؤره اؤلونون باشی اوزه­ریندن قالخیب، قادینا یاخینلاشاراق، علینی محکم توتوب دئدی:
- او، آرتیق حاق یولونا قوو‌دو. داها بو قدر قیشقیر-باغیرین بیر فایداسی یوخدور. سیز اؤزونوزو تلف ائتمکله او دیریلمه‌یه‌جک، عکسینه اونون روحونو اینجیدیرسینیز. ان یاخشی‌سی اونون روحونا فاتحه اوخویوب و الله‌دان اونا بخشیش دیله­یین. چونکی اؤزونو دؤیوب اؤلدورمک گناهدان باشقا بیر خئیری یوخدور.
گنج قادین اول علینی اونون الیندن خلاص ائتمک ایسته­ییردی، اما محکم یاپیشماق اوچون مشهدی حسین اللریني بیر قدر ده قاباغا گتیردی. بو زامان قوللاری گنج قادینین قانلی سینه‌سینه توخوندو. بیر آنلیغا لذت حي‌سی بوتون بدنینی بورودو. ساکیت اولدو. مشهدی حسین ده قادینین ایستی سینه‌سینه توخوندوغو اوچون هیجانا گلیب، اونون قوللارینی تومارلاماغا باشلادی. قادین بون‌دان آرتیق حيسینی جیلوولایا بیلمه‌ییب باشینی کیشینین قوللاری اوزه­رینه قویدو. مشهدینین احتیراصی آلوولانیب، بیر آنلیغا جسدین اوتا‌دا اولماسینی اونوداراق اونو محکم قوجاقلادی.
ائله بو آندان مشهدی حسینله اوستا علینین آروادی آراسیندا محکم رابطه‌نین یارانماسی ماهتابانلا اولان علاقه‌نین ضعیفله‌مه‌سینه سبب اولدو. بیر ایل مدتینده مشهدی حسینین بوتون سرمایه‌سی یئنی سئوگیلی‌سینین یاشاییشینی تأمین ائتمه‌یه صرف اولدو. وضعیت او یئره یئتیشدی کی، مشهدی حسینین یالنیز ۱۰۰ تومن بازارا، ۲۰۰ تومن بی­بی­خانیما بورج‌لو اولماقلا برابر، بیر ۱۷ یاش‌لی قیزدان، بیر گنج قادین‌دان و بیر ده قوجا سئوگ‌لي‌دن باشقا بیر شئیی قالمادی.
البته یوخاریداکی حادثه بی­بی­خانیم(ماهتابان) اوچون هئچ ده اورک­­آچان دئییلدی. اما او، او واخت باشقا بیر عالمده سئیر ائدیردی. ائله بو سببدن ده بیر آز چیغیر-باغیردان سونرا ساکیت اولوب، اولکی مقصدینی گئرچکلشدیرمک فیکرینه دوشدو.
بو اوزدن ده گؤزله­نیلمه‌دن مشه‌دی حسینله داها دا ایستی مناسبت قوردو. اؤزو دئمیشکن بوتون وارلیغینی گولثومون تربییه‌سینه صرف ائتمک قرارینا گلدی.
بئله‌لیکله بی­بی­خانیم، یاواش-یاواش مهارتله اؤز شهوت دولو فیکیرلرینی گولثومه تلقین ائد‌رک، دفعه‌لرله اونا دئییردی کی، دونیادا سنین کیمی گؤزل و جلب­آئدیجی قیز اولا بیلمز. سن گؤزل گئییم گئیمک، قیمتلی داش-قاشلار تاخماق و عیش-عشرتله یاشاماق اوچون یارانیب‌سان. مشه‌دی حسینین کیچیک داخماسیندا قالمالی دئییلسن. سن سارایلاردا ناز-نعمت‌ده یاشامالی‌سان. سن بو بؤیوک نعمتی اله گتیرمه‌یه حاضر اولمالیسان. بوتون نازلی و ایشوه‌لی قیزلارین حرکتلرینی اؤیره‌نمه‌لیسن. بی­بی­خانیم کیشیلری دلی-دیوانه ائد‌ن بوتون قادین حرکتلری سنه اؤیرتمه‌لي‌دیر. سن اؤز جلب­ائدیجی گؤزللیگینین قیمتینی بیلمه‌لی‌سن. سنین کیمی گؤزللیک الهه‌سی هامینی آرخاسینجا سوروندورمه‌لی‌دیر. هامینی اؤز عشق اودو‌دا یاندیریب-یاخمالی و اونلارین پول کیسه‌لرینی بوشالتمالیسان. یاخشی و ناز-نعمت‌ده یاشاماق وسایطینی حاضرلامالی‌سان. بلی قارداشیمین گؤزل و نازلی قیزی بودور سنین وظیفه‌ن! او، ایسته­ییر کی، قونشو قیزلار کیمی سن ده ار ائوین‌ده بو گؤزل و واله ائدیجی بدنینی خادیمه‌لیک و مطبخ ایشلری ایله چوروتمه­يه­سن. من نه قدر کی، دیرییه‌م، اونون (مشهدی حسین) سنی بدبخت‌لیگه سوروکله‌مه‌سینه امکان وئرمه­رم. بونا باخمایاراق، سن ده آییق اولمالیسان. اونون سؤزلرینه اویمامالیسان.
مشه‌دی حسین اوستا علینین حيات یولداشینی اؤزونه آرواد ائدیب ائوه آپاردیغی گون‌دن بو تهلوکه‌لی دایه ۱۷ یاشیندا قیزین ذهنینی بو زهرلی فیکیرلرله دولدورماغا باشلامیشدی و بو اوزدن ده اونون(قیزین) باشینا نلر گلسیدی وئجینه دئییلدی.
بیر طرفدن ده گولثوم ساده­لوح اولدوغوندان بی­بی­خانیمین سهیرلی سؤزلرینین وورغونو اولدوغو اوچون آتا ائویندن قاچماغی و باشقا شهرلرین بیرینده تئزلیکله او گؤزل حیاتا یاشاماغی دوشوندو. اما بی­بی­خانیم هله‌لیک بونا راضی‌لیق وئرمه‌ییب، مناسب فورصت آردینجا ایدی. بیر طرفدن گنج قیزی تحریک ائدیب و دیگر طرفدن ایسه اونو دؤزوملو اولماغا دعوت ائد‌رک دئییردی:
- سن منه اینانمالی‌سان، آتان عقلسیز بیر آدامدیر. تکجه سنه اورک یاندیران منم. وئردیگیم مصلحتلر هر ایکیمیزین خئییرینه‌دیر. بو خارابا قالمیش ائود‌ن گئدرسک بوتون ایشلریمیز ساهمانا دوشه‌جک. هله‌لیک بو اسکی و کهنه گئییملرله کیم‌سه‌نی اؤزونه جلب ائده بیلمه‌یه‌جک‌سن. بو ارپیمیش و کهنه گئییملرین ایچینده بوتون گؤزللیگین ایتیر. بیرینجی نؤوبه‌ده چوخ‌لو پول الده ائتملی­يیک. بو ائله ده چتین بیر ایش دئییل. آنجاق بیر آز دؤزمک لازیمدیر. الله قویسا بو تئزلیکله بوتون آرزولاریمیزا چاتاجاغیق.
ائله همین زامان روزگار بیر دفعه ده بی­بی­خانیمین اوزونه گولوب و اونون ایسته­دیگی کیمی عمل ائتدی. یعنی بیر یهودی دللال مشه‌دی حسینین ائوینه گلیر و آسانلیقلا بی­بی­خانیملا قرارلاشیر. بئله‌لیکله ده حاجی قاسیم مشهدی حسینین ائوینه داخیل اولور. گولثوم مهارتله ائو خادیمه‌سینین رولوندا بی­بی­خانیمین گؤستریشلرینی بیرجه-بیرجه یئرینه یئتیریر.
حاجی آغا چادرانین آلتیندان گولثومون گؤزل بالدیرلارینی گؤرور. حسینین قیزینین اورک یاخان لاله یاناقلارینی، آلا گؤزلرینی، قارا قاشلارینی و دولو بد‌نینی تاماشا ائدیر. وورغون ائد‌ن باخیشلاری حاجینین قلبینین درینلییگنه قدر نفوذ ائدیر. نهایت قوزبئل حاجی قیزی بیه­نیب و همین مجلیس‌ده بی­بی­خانیمین تکلیفی ایله ایش تامام اولور. گولثوم حاجی ایله نیکاح باغلاییر. بئله‌لیکله ده بی­بی­خانیمین ۲۰۰ توم‌ن طلبی اؤدنیلمکله یاناشی، حاجی قاسیمین کمکی ایله مشهدی حسینین ده تیجارت ایشی یئنیدن انکیشاف ائتمه‌یه باشلاییر. ایکی گوندن سونرا دا گولثوم بی­بی­خانیملا بیرلیک‌ده حاجینین آلدیغی یئنی ائوه کؤچور.
تام ایکی ایل ایدی کی، گولثوم بی­بی­خانیملا بیرلیك‌ده بو ائوده کنیز و نؤکرسیز ساکیت وضعیت‌ده یاشاییردیلار. حاجی قاسیم بیرینجی ایل بیر گوندن بیر، اما بو آخیرلاردا هفته ده ایکی گئجه گولثومون یانین‌دا قالیردی. گؤروندویو کیمی حاجی گولثومو چوخ سئویردی، خسیس اولماسینا باخمایاراق گولثومون راحت و آساییشده یاشاماسی اوچون بوتون شرایطی حاضیرلامیشدی. اونون گونده‌لیک طلباتینی آرتیقلاماسی ایله یئرینه یئتیریردی.
بی­بی­خانیمین سلیقه‌سینه اویغون ائو اوچون قیمتلی خالچالار، قاب-قاجاق و مختلیف مبللار آلینیردی. گولثومون ائوینی او گونون ده­بینه اویغون ائله بزمیشدی کی، حتی، بد سلیقه‌لی و چیرکین حاجی قاسیم دا اونون سلیقه‌سینه آفرین دئمه‌یه مجبور اولدو. دفعه‌لرله گولثومون ظریف اللرینی توتوب، توم گؤزلرینی اونون جازیبه‌لی گؤزلرینه دیکیب و حیله‌گر تبسم ایله دئمیشدی:
- عزیزیم گولثوم یاشاییشین دادینی ایندي حيس ائدیم، بو خلوت و ساکیت گوشه ده استراحتین لذتلینین نه اولدوغونو دادیرام. بورا من اوچون بهشتده وعده وئریلن سارایلاردان دا داها لذت‌لی‌دیر. بو کیچیک سارایدا دونیانین بوتون چتین‌لیکلرینی اونودورام. آنجاق بو ائوده یاشادیغیم ساعتلاری معناسیز کئچن عؤمرومون قیمت‌لی آنلاری حساب ائدیر‌م.
عزیزیم! سن گؤزل، جازیبه‌لی، چوخ ادب‌لی و سلیقه‌لی بیر قادین‌سان. تر-تمیز اوتاقلارینی، پاک یاتاقلارینی، دادلی یئمکلريني، شیرین سؤزلريني، رنگارنگ گئییملريني، ایشوه‌لی حرکتلرینی و بیر سؤزله بوتون واله ائدیجی حرکتلرینی بیه‌نیرم. سنه آفرین دئییب، تامام وجودوملا سئویرم.
ایندی ایسه بی­بی­خانیم و ­گولثومون آراسیندا گئدن صحبتین شرحینه باشلایاق.
یوخاری‌دا دئییلدیی کیمی گولثوم بی­بی­خانیمین عیبه­جر سیماسینی گوزگوده گؤر‌ن کیمی اؤزونه گلرک اونا طرف قاییدیب همیشکی کیمی باش ایدیکدن سونرا سلام وئردی. بی­بی­خانیمدا حرمت علامتی اولاراق الینی اونون چیلپاق چینینه قویوب و یالتاق‌لیقلا دئدی:
- گولثوم، عزیزیم، الله­ا وعزیز جانینا آند اولسون! گؤزلسن، ایشوه‌لی، جازیبه‌لی و نازلیسان. الله­ا آند اولسون کی، یالان دئمیرم. دونیادا سنین تایین، برابرین یوخدور. تکجه گنج اوغلانلار دئییل، حتی، قوجا بی­بین ده سنین آیوزلو جامالینین حیرانیدیر. گل عزیزیم! بی­بی­نی اؤپ و سؤنموش قلبینی شاد و خوشبخت ائله. گل عزیزیم! گل جانیم سنه فدا اولسون.
گولثوم سونسوز ناز و عمزه ایله سینه‌سینده و قوللاریندا اولان گؤی لکه‌لری گؤستریب، دئدی:
- بی­بی عزیزیم! باخ گؤر بو آخماق اوغلان نه اویون چیخاریب؟ حقیقتاُ دلی و آخماق‌دیر. اما نئیله­ییم کی، بو آخماغی حقیقتاُ سئویرم و اونون قارشیسین‌دا اختیاریم الدن گئدیر. اونونلا کئچیردیگیم آنلاردا اؤزومو ان خوشبخت حيس ائدیر‌م. اگر چای حاضردیرسا، پالتارلاریمی وئر ده­ییشیم. چونکی هم یورغون و هم ده آجام.
بی­بی­خانیم مهریبانجاسینا جاواب وئردی: « باش اوسته، جانیم سنه فدا اولسون! چای، سودلو کاکاو، هر شئی حاضردیر. بویور، بو دا گئییملرین. اوزون چوخ سولغون گؤرونور. ضعیف‌لیک و سولغو‌لوغو گیزلتمک اوچون قیرمیزی پالتار گئیمه­یین مناسیب‌دیر. یاخشی شیطان قیز دئ گؤروم بو لکه‌لری میمونا اوخشار حاجیدان نئجه گیزله‌ده بیلدین.
گولثوم دئدی:
- بو ائله ده چتین دئییلدی. خسته اولدوغوم اوچون باشیمی باغلامالییدیم. آسپیرین ایچدیگیم اوچون اوزون پالتار گئیمه‌لی و یاخاسینی باغلامالی ایدیم. چونکی ترلدیکدن سونرا یئنی‌دن سویوق دیمه‌سین. ایشیق مانع اولدوغوندان اونو دا سؤندورمه‌لی ایدیم. ایندی گؤردون کی، حاجی بوتون حیله‌گرلیگی ایله بو آسانلیقلا آلداندی.
بی­بی­خانیم جاوابی‌دا دئدی:
- آفرین! ایندی شیطان دا سنه چاتا بیلمز. سحره قدر ایلان ووران یاتدی من یاتمادیم. سنین اوتاغیندان چیخدیقدان سونرا قاپییا قدر اونو اؤتوردوم. مین فیریلداقلا پالتار اوچون ۲۰ تومن سنه و ۵ توم‌ن ایسه اؤزومه آلدیم. همچینین ایکی کلله قند و بیر گیروانکا(چکی واحیدی) چای آلماغی بوینونا قویدوم. باخ! بی­بی­نین زیرکلیینه، بو خسیس حاجینی بو راحتلیق‌دا سخات‌لی اولماغا مجبور ائتدیم. بونا سؤزون وار؟
هامی اؤز فیکرین‌ده(۲)
ضیافت گئجه‌سینده آیدین اولدو کی، احمد آغا قوناقلارین چیخاردیقلاری قرارلارلا اصلا راضی دئییلدی. او، میرزه مهدینین حیاسیزلیغی قارشی‌سیندا سوکوت ائتمک‌دن باشقا چاره تاپا بیلمه‌دی. اما قئید اولوندوغو کیمی اؤز مخالیفتینی بیلدیرمه‌یه اونا فورصت وئریلمه‌دی. هابئله بو قوناق‌لیق و اورادا گئدن سؤز-صحبت احمد آغا اوچون گؤزله­نیلمز ایدی. اونا گؤره ده بوتون بو موضوعلار اطرافین‌دا درین‌دن دوشونمه‌لی و هر بیرینه اؤز مناسیبتینی بیلدیرمه‌لی ایدی. بو اوزد‌ن ده توتقون و ناراحات حا‌دا حاجی قاسیمین ائویندن چیخیب و ویدالاشدیقدان سونرا آوتوموبیلینه مینیب، سوروجویه دئدی:
- گئت.
- هارا آغا؟
- هارا ایسته­ییرسن، سور.
سوروجو صاحبینین خاصیتینی بیلدیی اوچون داها بیر سؤز دئمه‌ییب، ماشینی ایشلدیب و تئزلیکله «دولت داروازاسی»نی گئری‌ده قو‌دو.
او گئجه یازین دوما‌لی و قارانلیق گئجه‌لریندن بیری ایدی. گؤیون اوزونو قارا بولودلار بوروموشدو. یاغیش یاغمیردی. اما ایلدیریمین چاخماسی و گؤیون شدت‌لی گورولتوسو تئزلیکله دهشت‌لی توفانین اولماسین‌دان خبر وئریردی. احمد آغانین دا روحی وضعیتی او گئجه کیمی توتقون و قارالمیشدی. اونون فیکیر بوجاغی دا چوخ قاران‌لیق و قورخولو ایدی. اما هاوانین انقیلابی وضعیتی، احمدآغانین غمگین‌لیگی آوتوموبیلین حرکت و سرعتینه هئچ بیر تأثیری یوخ ایدی. بلی علم و صنعتین یاراتدیغی اعجازکار موجودو (آوتوموبیل) هاوانی بوروموش قلیز دومانی یاراراق، سرعتله شیمرانین ائنیش-یوخوشلو یولونو آرخادا قویوب، چوخ چکمه‌دن احمد آغانی ائوینه چاتدیردی. بورادا احمد آغانین سوروجوسو آرام ماشینی سؤندوردوک‌دن سونرا یئره دوشرک، صاحبینین اجازه‌سینی گؤزله‌مه‌دن قاپینی دؤیمه‌یه باشلادی.
چوخ چکمه‌دن باغبان سید محسن قاپینی آچدی. احمد آغا ماشیندان دوشن کیمی آرام اونو قاراژا سوروب، پالتارینی و چکمه‌سینی چیخارتمادان رولون آرخاسین‌دا درین یوخویا گئتدی. سید محسن ده صاحبینی اوتاغین قاپیسینادک مشایعت ائدیب و احمد آغانین امرینی گؤزله‌دی. احمد آغا جیبینده‌کی آچارلا قاپینی آچدیقدان سونرا اوزونو سید محسنه طرف توتوب دئدی:
- چیراغی یا‌دیر، پنجره‌نی آچ و سونرا گئت یات. چونکی داها سنینله بیر ایشیم یوخ‌دور. بونلاری دئدیکدن سونرا اوتاغا داخیل اولوب و بیر سیگارئت آلیشدیردی. اوتاقدا آددیملادیغی حا‌دا، یولدا ذهنین‌ده یارانان خیالین آردینجا اؤزو-اؤزونه دئدی: « ایندی من باتاقلیغا دوشن آداما اوخشاییرام، ال-آیاق چالدیقجا داها اونون درینلیگینه باتیب و هلاک اولماق تهلوکه‌سی ایله قارشیلاشیرام. هر واسطه‌یه ال آتیرام، اما مأیوسلوق و امیدسیزلیکدن باشقا بیر نتیجه‌یه نایل اولا بیلمیرم.
بلی انسان چاره‌سیز و آجیزدیر. اینسان تکجه اؤز گوجونه سؤیکه‌نه بیلمز. انسان اجتماعی محیطین دمیر اراده‌سینه تابعدیر. لازیمی شرایط اولمادان عقل و شعور هئچ بیر ایشی گؤرمه‌یه قادیر دئییل. اما حقیقت ‌ده بئله‌دیر؟ حقیقتاُ من آجیز آدامام؟ دوغوردان هئچ بیر چیخیش یولوم یوخ‌دور؟ گؤره‌سن من ده او شیرین و مقدس آرزولاردان ال چکیب، محیطه تابع اولماقلا باشقالاری کیمی سوئی-استفاده ائد‌ن و فیریلداقچی اولمالیام؟ بلکه ده سهو ائدیره‌م؟ بلکه میرزه مه‌دی داها یاخشی بیلیر؟ هه! احمد آغا تهلوکه‌لی وضعیتله اوزلشیب‌سن! اؤزونه گل! بوتون حرکت و داورانیشلارینا نظارت ائتمه‌لی‌سن! آتدیغین آددیملاری یوخلامالي‌سان! سن .... تاجیرین اوغلوسان! عائله‌ن ایراندا پاک و تمیز آدلا تانینیب! گؤر هارا گئدیرسن؟! میرزه مهدی گؤسترن یول سنی هارا آپاراجاق؟!
فیرما تأسیس ائتمک چوخ یاخشی ایشدیر! گوج بیرلیکده‌دیر. معاصر دونیا آنجاق بیرگه ایشله‌مکله گوندن-گونه اعجازکار انکشافا نایل اولوب. اما ایران‌لیلار اتفاق‌دا دئییل، همیشه بیر-بیریلرینه قارشی اولدوقلاری اوچون زامان اؤتدوکجه ترقی کاروانین‌دان گئری قالیرلار. بونلارین هامیسی تام دوغرو-دوزگون و شوبهه‌سیزدیر. لاکین بو جنابلارین شیرکت تشکیل ائتمکدن مقصدلری ندیر؟ بئله شیرکتین توتدوغو یول نئجه اولاجاق؟ بلی بو سوئی-استفاده ائد‌نلرین فیرمانی آچماقدان مقصدلری قیت‌لیق زامانی ارزاغی احتکار ائتمکله، لوت و آج اهالینین قانینی سورماق اوچوندور. حاجی قاسیملارین و میرزه مه‌دیلرین شیرکتلرینین هدفی بودور. بئله‌لیکله آغیر و چتین وضعیتیمدن سوئی-استفاده ائدیب، منی ده شریک ائتمکله بو پیس‌لیگه بولاشدیرماق ایسته­ییرلر. دونه‌نه کیمی آدیمی ائشیتمک ایسته‌مه‌یه‌ن میرزه مهدی بو گون اؤزونو آنادان داها چوخ مهریبان گؤسترمکله گویا کی، منه اورگی یانیر. حالبوکی، اونون بو حیله‌گرلیکلرین هامیسی قانونسوز طلبلرینه نایل اولماق مقصدی داشیییر.
یوخاری‌داکی فیکیر و خیاللار احمد آغانی آجیدیب آغریدیردی. بدبخت اؤزو بیلمه‌دن هر آن آددیملارینین سرعتینه آرتیریر و آردیجیل سیگارئت چکیردی. اؤزونو دانلاییب و دئییردی:
- نیه میرزه مهدینین تکلیفینی قبول ائدیب و حاجی قاسیمین ائوینه گئدیب؟ نه اوچون اونلارین سؤزلرینی دینله‌ییب؟ نیه قیزینین آدی مجلیسده چکیل‌ن کیمی اورانی ترک ائتمه‌ییب؟ بو ایرنج محیطه لعنت اولسون. توپوروم بو ایرنج و آلچاق خاصیته! قریبه زیبیل آدامام. نه قدر اراده‌سیز بیر شخصم؟ بلی پاک، علوی بیر شخصیت سویه‌سیندن، ان آشاغی سویه‌لی و سفیل شخصه چئوریلمیشم. مادی منفعتلریم اوچون اخلاق پرینسیپلرینی و حتی، قیزیمی الده‌ن وئردیم. گؤزومون ایشیغی اولان قیزیم مهرنگیزی تجارت اوچون فدا ائتدیم. بیلمیرم کیملره و نلره ساتدیم؟ اونون ارینین هانسی سیمادا اولدوغونو بئله بیلمیرم؟ هانسی خصوصیت و معلوماتا صاحب‌دیر؟ کوردور، کئچلدیر و یاخود چولاقدیر. بلکه آتاسی کیمی قوزبئل و عیبه­جردیر؟ نهایت، هانسی پئشه‌نین صاحبی‌دیر؟ یوخ! اونلارین تکلیفلرینین هئچ بیرینی ده قبول ائتمک اولماز. خصوصیله مهرنگیزی اره وئرمک تکلیفینی، بو ایشی باجارمارام. آخی، اونون گؤزل گؤزلرینه نئجه باخا بیلر‌م؟! هان‌سی اوزله دئیه بیلر‌م کی، مهرنگیز خبرین اولمادان و هئچ بیر مشورت ائتمه‌دن، سنی تانیمادیغیم بیر شخصله ائولندیریرم؟! اوندا دئمه‌یه‌جک کی:
- نه اوچون بئله ائتدین؟ مگر مندن بئزمیشدین؟ خرجیمی وئرمه‌یه امکانین یوخ ایدی؟ چؤرک ییه‌نین بیري آرتیق ایدی؟ سنه آغیر یوک ایدیم؟ اگر قولونو بوینوما سالیب، گؤزلریمین ایچینه باخیب دئسه کی، آتا، آناما اؤلنده همیشه منی قورویاجاغینی اونا سؤز وئرديگيني اونوتدونمو؟ اوندا من او، گناه‌سیز ملگین جاوابینی نئجه وئره‌جه‌یم؟ یازیق اوشاق بئله گمان ائدیر کی، اونو دونیالار قدر سئویرم. ایندی او، بو اخلاق‌سیز حرکتیمین قارشیسین‌دا سوروشمایاجاق کی، عزیزیم آتا بو گونه کیمی مین دفعه منی آلدادیب و یالاندان دونیادا هر کسدن چوخ سئودیگینی دئمه‌ییب‌سن؟ او، حاقلی دئییل؟ گؤره‌سن بو خاصیتله مهرنگیز کیمی معصوم بیر قیزا آتالیق ائتمه‌یه لاییق اولا بیلرم؟ یوخ! الله­ا آند اولسون کی، من بئله بیر ایرنج خاصيتدن اون مینلرجه کیلومترلر اوزاغام. من خودبین و اؤزونو سئو‌ن آدام دئییله‌م. من گؤزومون ایشیغی و اورگیمین بندی اولان قیزی‌می سئویرم. اونون تئلینین بیر توکونو دونیانین بوتون ثروتی ایله ده­­يیشمرم. دیله‌نچی‌لیک، حماللیق و فهله‌لیک ائدرم، اما بئله بیر بی­عابیرچیلیغا بویون ایمه­رم.
او، یئنه ده بیر سیگارئت آلیشدیریب و درحال چارپاییدا اوتوردو. سونرا الینی اوزادیب ماسانین اوستون‌ده‌کی عائله آلبومونو گؤتوروب واراقلادی. ایلک گؤزونه دیه‌ن شکیل، عزیز حیات یولداشی الیزابتین خسته اولارکن چکیلمیش فوتوسو ایدی. یعنی اؤلوموندن ایکی آی اول چکیلمیشدی.
مهرنگیز همین شکیلین دؤوره‌سینه قارا لنت چکمیشدی. اونون اوزه­رینده ایسه مرحومه­نين آدی، سویادی، دوغوم و اؤلوم تاریخینی یازمیشدی.
احمد آغا همیشه اؤز خانیمینا وفالی اولموش و اونو صمیمی-قلب‌دن سئومش‌دی. اونو حددن آرتیق پرستیش ائتمیش‌دی. حتی، ۱۶ ایل مشترک یاشاییش‌دا اوتاندیغی اوچون بیرباشا اونون گؤزلرینه باخا بیلمه­میش‌دی. همیشه اونا لاییق اولمادیغی تصوورو ایله یاشاییردی. خوشبخت یاشاییشا گؤره همیشه اونا میننتدار ایدی. بو رئال‌لیقلارا اینانا بیلمیردی. بوتون بونلار، خصوصیله مهرنگیزین آنادان اولماسی اونا بیر شیرین رؤیا کیمی گلیردی. بلی، نئجه اولدو کی، الیزابت او قدر ایستک‌لیلرینین آراسیندا منی سئویب و قوهوم-اقرباسینی ترک ائد‌رک، پاریسدن آیریلیب، حتی عزیز والدینلریندن ال چکیب، منیمله ایرانا گل‌دی؟ یوخ، بونلارین هامی‌سی رؤیا ایمیش!
هر-حال‌دا احمد آغانی سئوگیلی‌سی الیزابتین شکلینه باخاراق، اؤز شیرین رؤیالاری ایله باش-باشا بوراخیب، اونلارین نئجه ائولندیکلرینی اوخوجولارا تقدیم ائدک.
الیزابت خانیم فرانسالی مشهور شرقشوناس پروفئسور. J.Filipin کیچیک قیزی ایدی. حرمتلی پروفئسور اؤز ده­یرلی اثری ایله ایران اجتمایتی اوچون تانینمیش بیر شخصیت ایدی. همین شخصیتین اثرلرینین اکثریتی. خصوصیله ایرانین تاریخ ادبیاتینا عایید یازدیغی کیتابین بیر چوخ اوخوجوسو وار. ائلیزابئت بو مشهور ایرانشوناس پروفئسورون تعلیم-تربییه‌سی و تأثیری نتیجه‌سینده اوشاق‌لیق دؤوروندن ایران سئوگیسی ایله یاشامیش‌دیر. ایرانی تانیییب، اؤیره‌نمک بو گؤزل فرانسالی قیزین چوخدانکی آرزوسو ایدی. بو اوزد‌ن دفعه‌لرله آتاسینا مراجعت ائدرک دئمیشدی: «عؤمرومده بیر دفعه ایرانا گئدیب، حافیظ، سعدی، نظامی و باشقا سئویم‌لی ادیبلرین قبیرلری اوسته تورپاغا دوشوب و سئوگی دولو توربه‌لری روح­اوخشایان گول-چیجکله بزه‌سم، اؤزومو خوشبت سانارام. اگر من ده او سئویملی شاعرلرین قبیرلرین کناریندا ابدی اویماق اوچون بیر کیچیک تورپاق نسیبیم اولسا، ان خوشبخت آدام اولارام. خلاصه، ائلیزابئت ۱۷ یاشانا قدر بو روحدا بؤیودو. او، همیشه ایرانا سفر ائتمک اوچون فورصت آختاریردی. تصادفاُ بیر گون پروفئسور فیلیپ یاراشیقلی بیر ایرانلی گنج اوغلانی اؤزو ایله ائوه گتیره‌رک، الیزابتله تانیش ائدیب و دئدی:
- ایندی سنی بو ایران‌لی ایله تانیش ائدیرم. بو نجیب و معلوماتلی اوغلان ایرانین بوتون عادت-عنعنه، ادبیات و دیلینی گؤزل بیلیر. او، فارس لهجه‌سی ایله سئویملی شاعرلرینین روح­آوخشایان شعرلرینی اوخویوب و اونلارین مؤلفلرینین روحونو سنه آشیلایا بیلر. همچینین ایران اجتمایتینینین فلسفه، خصوصیت و عادت-عنعنه‌لرینی اولدوغو کیمی سنه ایضاح ائده بیلر. او، بیر نئجه مدت‌دیر کی، پاریسه گلیب و موقتی اولاراق دوستونون ائوین‌ده یاشاییر. بیر امکداش دوستوم ایراندان منه اوزون-اوزادی مکوب یازاراق اونا یاردیم ائتمه­گیمی خواهیش ائدیبدیر. همچینین اونون نجیب، خوش خاصیت و ایران ادبیاتی اوزره معلوماتلی بیر گنج اولدوغونو بیلدیریب. من ده اوندان خواهیش ائتدیم کی، بوش واختلارین‌دا بیزه گلسین. الیزابت، عزیزیم اونونلا دوست و تانیش اولماغینی ایسته-ردیم. بو دوستلوق فارس دیلینی اؤیره‌نمک‌ده سنه و هم ده فرانسا دیلینی بیلمک‌ده اونا یاردیم‌چی اولار. او، فارس ادبیاتینی چوخ یاخشی بیلیر. همچینین منیم «ایرانین ادبیاتی تاریخی» آدلی کیتابیمین تکمیللشدیرمه‌سین‌ده یاخشی مصلحتلر وئریر. ممنونیتله ایکینجی چاپ‌دا اونلاری نظره آلاجاغام. تمناسیز بو جزعی سهولریمی گؤستردیگی اوچون اونا اؤز تشکورومو بیلدیریرم و مطلق اونلارا دوزلیش ائد‌جه‌یم. امینم کی، او، بوندان داها آرتیق منه یاردیم‌چی اولاجاق.
پروفئسور فیلیب سؤزلرینی بیتیردیکدن سونرا قیزینین الینی توتب و احمد آغایا یاخینلاشارق دئدی:
- احمد آغا، عزیز اوغلوم! کیچیک قیزیم الیزابتی فخرله سنینله تانیش ائدیرم. او، اورک دولو سئوینجله سنینله تانیش اولماق ایسته­ییر. ایران اوچون روحو اوچور. ایرانین شعر و ادبیاتینا پرستیش ائدیر. گؤرجکسینیز کی، فارس دیلینی پیس بیلمیر. سیز خواجه حافیظین روح­اوخشایان غزللرینی و فردوسینین جسارتلی شعرلرینی اوخوماقلا اونو سئویندیرجکسینیز. سیزین لهجه‌نیزده فارس دیلینی اؤیره‌نمک اونا واجیبدیر. چونکی دانیشیغی کتاب و ادبی لهجه‌سینده‌دیر. کتابخانام سیزین اختیارینیزدادیر. باخمایاراق کی، سن اؤزون جانلی بیر کیتاب‌سان و اينم‌ كي، الیزابت ده اوزون ایللر سندن فایدالاناجاق.
او گوندن بری احمد آغا و الیزابت بوش واختلارینی بیر-بیرلری ایله کئچیریردیلر. زامان کئچدیکجه اونلار بیر-بیرلرینین اخلاق و خصوصیتلری ایله تانیش اولوب، دوست اولدولار. اوللر غزل و شعر اوخودوقدا کنایه ایله بیر-بیرینی سئوگیدیکلرینه اشاره ائدیردیلر. بعضاُ بیر سؤزو افاده ائدرکن اؤز حيس و دویغولارینی ائله بیان ائدیردیلر کی، اوندا سئوگی مفهومون تظاهرو گؤرونوردو. نهایت، احمد آغا بیر گون اؤز سئوگیسینی آچیق شکیلده بیان ائتدی. اوزون مدت‌دن بری بو سئوگینی گؤزله‌ین الیزابت ده صمیمیتله ایرانلی گنج اوغلانین ایسته­گینه مثبت جاواب وئردی.
پروفسور م.ژ. فیلیپ اونلارین هر ایکی‌سینی باغرینا باساراق، الیزابتین احمد آغا ایله ائوله‌نمه‌سینه راضی‌لیق وئردی. ایکی آیدان سونرا تهران‌دان دا مثبت جاواب گلدیک‌ده اونلار ائوله‌ن‌دیلر. الیزابت احمد آغا اوچون وفالی بیر حیات یولداشی اولوب، اونونلا بیرلیک‌ده تهرانا گلدی. تهراندا اوچ ایل یاشادیقدان سونرا الیزابت وبا خسته‌لیگی ایله دونیاسینی ده­ییشدی. بئله‌لیکله ده اؤز وصيعتينه قوووشدو، یعنی اونو مشهور شاعرلرین بیرینین قبرینین یانیندا تورپا تاپشیردیلار. او، اؤزو کیمی مهربان و گؤزل بیر قیزی یادیگار قویوب گئتدی. بو قيز همین مهرنگیز ایدی کی، او ضیافت گئجه‌سی میرزه مهدی حیاسیزجاسینا قوزبئل حاجی قاسیمين اوغلونا وئرمک ایسته­ییردی.
احمد آغا اوزون بیر خیال و سوکوتدان سونرا الیزابتین شکلینی احتیراملا اؤپوب و جانلی بیر جسیم کیمی اونا ختابن بئله دئدی:
- الیزابت، عزیزیم! بیزی ترک ائتدیك‌ده مهرنگیزی منه تاپشیریب و اونو قورویاجاغیما سؤز وئردییمی اونوتمامیشام. اونو حیله و فیریلداقلا الیمدن آلیب بدبخت‌لیگه سوروکله‌مک ایسته­ییرلر. لاکین امین اول، هله او قدر ده رذیل و اخلاق‌سیز دئییلم کی، سنین وصيعتینی اونودوب گؤزومون ایشیغی اولان قیزیمی قول کیمی ساتام. امین اول، من او قدر جسارت صاحبیم کی، دونیا مالینی آیاق آلتینا آتیب، سنین و عائله‌مین حیثیتینی قورویام. سنین مقدس روحونا و آنامین پاک ناموسونا آند ایچیر‌م کی، مهرنگیزین الینی سئچیب-سئودیگی اوغلانین الینه وئرجه‌یم.
سونرا یئنیدن آلبومو اؤپوب ماسانین اوزه­رینه قویدو. بیر سیگرئت داها آلیش‌دیراراق آیاغا قالخیب و آددیملاماغا باشلادی.
ایندی روحاُ بیر قدر ساکیتلشمیشدی. لاکین الیزابتین شکلینی گؤردوکدن سونرا ذهنینده یارانان بیر خاطره باره‌سینده دوشونمکدن واز کئچه بیلمیردی. او، بو حاقدا تکلیفینی آیدینلاشدیرمالی‌دی. ایندی فیکیر و دوشونجه‌سی عادی موضوعلار اطرافین‌دا جریان ائدیردی. بو اوزد‌ن ده بوتون پروبلئملری حل ائتمک اختیاریندا ایدی. اونا گؤره ده دوداقلاریندا بیر تبسم حي‌سی یاراندی و اؤزو-اؤزونه زومزومه ائتدی:
- دوغوردان دا حاجی اعبدالصمد غریبه بیر آدامدیر. او، منیم اخلاق و خاصيتيمی بیلمه‌لی ایدی کی، منیم کیمی آدام گؤرمه‌دن بیر قادینلا ائولنمز! هابئله یاشلی واختیمدا بیر گنج قیزلا ائوله‌نمه‌یه وجدانیم یول وئرمز. بو انسان اخلاقینا ضد بیر داورانیش دئییلدیر؟ ساده­لوح حاجینین معاصر دويغولو و سیویل انسان ادعاسیندا اولماسینا باخمایاراق، هئچ بیر سؤز دئمه‌دن تولکو کیمی حیله‌گر داییم میرزه مئهدیه تابع اولدو. هر-حال‌دا اؤزومو گولونج وضعیته سالا بیلمرم. یقین کی، حاجی عبدالصمد بو نیشانی پوزدوغوم اوچون مندن اینجیمه‌یه‌جک. اینجیسه ده اینجی‌سین. الیمدن بیر شئی گلمز. کومئدیا آرتیستلری کیمی جاماعات آراسینا چیخیب و دئیه بیلم‌م کی، بو کیچیک گلینجیک منیم آروادیمدیر.
قیسا یاز گئجه‌سی تئز باشا چاتدی. اذان سسی گئجه‌نی اویاق قالمیش احمد آغانی مختلیف فیکیر و خیالدان آییلدیب، طبیعی حالینا گتیردی. بو اوزدن یئنه ده بیر سیگارئت آلیشدیریب پنجره‌نین قاباغینا گئت‌دی.
ایندی هاوادان دومان چکیلمیشدی. سحرین دان اولدوزو گؤرونوردو، اوفوقون دایره‌سی گئتدیکجه بؤیویوردو. شیدیرغی  ياغان یاغیش و توفان آزالمیشدی. سحرین سرین و صفالی کوله­یی طراوتلی گول-چیچیین عطرینی اطرافا یایاراق، اونون دا روحونو اوخشاییردی. اوفوقو، گول-چیچکله دولو آغاجلاری و باغین زومروده اوخشار یاشیل چمنلرینی سئیر ائتمکله یورولموش بئینی بير قدر دینجلدی. کدرلی قلبی ایسه ساکیتلشدی.
بو منظره‌نین تأثیری آلتیندا بیر آز ساکیتلشیب داخیلی دردلرینی اونوتدو. بیر مدت طبیعتین گؤزللیگینه تاماشا ائتدی. گونش اوفوقدن چیخدیق‌دا، بیردن یادینا بیر شئی دوشوب، تئز ائوین گوشه­سنده­‌کی یازی ماساسینا طرف گئتدی. یاداش دفترجه‌سینی آچیب آشاغیداکی سؤزلری قئید ائتدی:
- خالقی بدبخت ائد‌ن بو فیرمانین تشکیلینده اشتراک ائتمه‌مه‌لی، حاجی قاسیمین اوغلونون ائلچیلیگینی قطعی صورت‌ده رد ائتمه‌لی، حاجی عبدالصمدي نادره‌نین نیشانلاماسیندان واز کئچمه‌یه مجبور ائتمه‌لی، میرزه مهدیه مکتوب یازماقلا اونون بوتون تکلیفلرینی قبول ائتمه‌لی، اونا وکالت وئرمکله شیرکتیمین موفلیسلشمه‌سینی اعلان ائدیب و طلبکارلارین طلبلرینی اؤد‌مه‌لی، نهایت، تئزلیکله مهرنگیزی گؤتوروب ایراندان چیخمالیدیر.
بو یاداشلاری قئید ائتدیکدن سونرا دفترجه‌نی جیبینه قویوب و بو مکتوبو میرزه مهدینین آدريسینه یازدی:
- قوربانین اولوم! اولا تأسف ائدی‌م کی، شفاهی شکیلده موضوعنو سیزه بیان ائده بیلمه­دیم. سیزین جدی و خیرخواه عملینیز قارشی‌سیندا منتدارام. تأسفله سیزه چاتدیرمالیام کی، او ضیافت گئجه‌سینده چیخاریلمیش قرارلار منی قانع ائتمه­دیگيندن اونلارلا راضیلاشا بیلمه­دیم. سیز منی آخماق و عقل‌سیز حساب ائتمکده حاقلی اولا بیلرسینیز. اما من آج و بدبخت خالقین آزوقه‌سینی احتکار ائد‌ن شیرکتین تشکیلین‌ده اشتراک ائده بیلمه‌­رم. خوشبخت‌لیگی هئچ واخت باشقاسینین بدبختلیگینده گؤرمور‌م. موفلیسلشمه­گیمی ده یاخشی و مقبول بیر حادثه حساب ائتمیرم. بو حادثه منيم اوچون بؤیوک بیر گناه و بدناملیق ساییلیر. لاکین اونوتمایین کی، بو حادثه‌دن اؤلکه‌نین بوتون اهالی‌سی دئییل، یالنیز آز بیر قروپ آدام زیان گؤره‌جک. علاوه اولاراق دئییم کی، سیز و حاجی قاسیم ان بؤیوک طلبکارلارسینیز. بونو دا یادان چیخارمایین کی، حاجی قاسیمین تاماهکارلیغی و ایشلری گئجیکدیردیگی اوزوندن بو بدبخت حادثه باش وئرمیش‌دیر. منه ده­ین زیانلارین اکثریتی اونون فیریلداق‌لیغی نتیجه‌سينده باش وئرمیشدی. بو اوزد‌ن ده اونون زیان چکمه‌سیندن او قدر ده قورخماق لازیم دئییل. همچینین آناما چاتان ارثله سیز ده طلبینیزه یئتیشه بیلرسینیز. فیکریمجه سیز ده اودوزمازسینیز. قالان طلبکارلار اؤنملی دئییللر. چونکی موجود اولان وار-دؤولتیمله اونلارا ده­ین زیانلارین بیر قیسمینی اؤد‌یه بیلرم. البته یئنه ده بیر سیرا باشقا طلبلر وار. حال-حاضردا اونلاری اؤد‌مه‌یه قادیر دئییلم، تدریجله او طلبلری ده اؤد‌یه‌جه‌یم.
عزیزیم، بوندان بئله منیم خصوصی ایشلریمه مداخله ائتمه­مه­گينيزي خواهیش ائدیره‌م، اونودون منی. وار-دؤولتیم بوتونلوکله مداخیل دفترینده قئید اولموشدور. البته هوشنگ خان بوتون ایشلریمدن خبرداردیر. لازیم اولان زامان اوندان معلومات آلا بیلرسینیز. سیزین آدینیزا وکالتنامه ده گؤندردیم. قانونا موافق اولاراق، تجارت شیرکتیمی لغو ائتمک و حساب-كتاب اختیارینا مالیکسینیز. ائوله‌نمک موضوعسو دا اؤزو-اؤزلویون‌ده بیتمیش ساییلا بیلر. حاجی قاسیمین دا اوزویونو گئری قایتارماق اوچون سیزه گؤندردیم. حاجی عبدالصمدله اؤزوم دانیشارام. بوندان آرتیق واختینی آلماق ایسته­میرم.
حؤرمتله
احمد تهرانی
او، مکتوبو یازدیقدان سونرا اؤزونو چوخ راحت و یونگول حیس ائتمه‌سینه باخمایاراق، لاکین طبیعت اؤز حؤکمونو سورمکده‌دیر. انسان، قورخو، چتینلیک، بدبخت‌لیک، حتی خوشبخت‌لیک آنلاریندا دا ممکندور کی، استراحت و یاتماغی اونوتسون. لاکین بو اونوتقانلیق اوزون مدت داوام ائده بیلمز. نهایت، عادت اؤز وارلیغینی حيس ائتدیرمکله انسانی یاتماغا مجبور ائدر. طبیعتین بو حؤکمونه اساساً احمد آغا دا اوزون یورغونلوقدان سونرا شیرین بیر یوخویا احتیاج دویوردو. بو اوزده‌ن ده بیر قارشیسی­آلینماز قوه اونو یاتاغا طرف چکدی. او، پالتارینی سویونمادان یاتاغا اوزانیب و یوخویا گئتدی.
 


No comments: