۱۹۵۷- جی ایلده «سون آوتوبوس» شعرینده ناظیم حیکمت یازیردی:
باخیرام
باشیمی قالدیریب ایشدن،
قارشیما
چیخیر کئچمیشدن،
بیر سؤز، بیر
قوخو، بیر ال ایشاره‌سی
سؤز- د‌وستجا،
قوخو- گؤزل، ال ائد‌ن- سئوگیلیم
کدرلندیرمیر
آرتیق منی خاطیره‌لرین دعوتی
خاطیرهلردن شیکایتچی دئییلیم.
بیر گون آتام ناظیم حیکمتی جعفر جاببارلی‌نین مزارینا
آپاردی. قبری زیارت ائتدیکدن سونرا سونا خانیم جاببارلی هامینی ائولرینه دعوت ائله‌دی. یادیمدادیر،
جعفر جاببارلی‌گیلده اکبر بابایئو ناظیمه «آیدین»دان پارچالار اوخویوردو.
کیمسه دئدی کی، «آیدین»، «قریبه آدام»آ اوخشاییر. ناظیم در حال: «آیدین» «قریبه
آدام»آ یوخ، «قریبه آدام» «آیدین»آ اوخشایا بیلر»،دئدی.
البته،
«آیدین» «قریبه آدام»دان چوخ- چوخ قاباق یازیلیب. آما شوبهه‌سیز، ناظیم «قریبه
آدام»ی یازارکن «آیدین»لا تانیش دئییلدی. ایکی بؤیوک صنعتکارین یاراتدیغی اثرلرین
هارا‌داسا بیر- بیری ایله سسلشمه‌سی طبیعیدیر. آنجاق ناظیمین وئردیگی دوزه‌لیش
بؤیوک شاعیرین، بؤیوک اینسانین کاراکتئرینه خاص اولان حساس‌لیغین، نجیب‌لیگین، تواضؤع‌کارلیغین
تظاهورو ایدی. «تواضؤع‌کارلیق»، «تظاهور» سؤزلرینی یازارکن دوشونورم کی، یقین
ناظیم بو سؤزلری بگنمزدی. او، دیلیمیزین غلیظ عرب- فارس سؤزلریندن تمیزلنمه‌سی، خالقین
دانیشدیغی طرزه یاخینلاشماسی‌نین طرفداری
ایدی و
بو باره‌ده همیشه دقیق فیکیرلر سؤیله‌ییردی. ناظیم
حیکمتین آذربایجان ادبیاتینا گوجلو ماراغی وارایدی. فضولی‌نین «منم کی،
قافیله سالاری کاروانی غمم» میصراعسی ایله باشلانان شعری اونون دیلینده خصوصی بیر
آهنگله سسلنیردی. آشیق علسگرین «چرشنبه گونونده چئشمه باشیندا، گؤزوم بیر آلاگؤز
خانیما دوشدو» میصراعلارینی چوخ بگنیر، «آتدی موژگان اوخون» ایفاده‌سینی ایسه هئچ
جور قبول ائتمیردی. صابرین «هاردا موسلمان گؤرور‌م، قورخورام» شعری دیلینین ازبری
ایدی. معاصر آذربایجان ادبیاتینی دقتله ایزله‌ییردی و بو
ادبیاتدا نه‌یی و کیمی تقدیر ائتدیگی اونون اؤزونون یازیب چاپ ائله‌تدیردیگی
مقاله‌لریندن یاخشی معلومد‌ور. ناظیم حیکمتین آذربایجان ادبیاتی ایله باغلی بیر
نیتی ده وارایدی، آما ندنسه باش توتمادی. بو نیتی حاقیندا آتاما و انور ممدخانلی‌یا دانیشدیغی
یادیمدادیر. ناظیم م. ف. آخوندوفون «آلدانمیش کواکیب» پووئستینی پیئس شکلینده
ایشله‌مک ایسته‌ییردی. آما سوژئتی موعاصیرلشدیرمک فیکرینده ایدی
(مولیئرین «تارتوف»ونو موعاصیرلشدیردیگی سایاق). «آلدانمیش کواکیب»ده‌کی بیر فیکیر
جماعاتین یوسیف سراجدان گیلئی ائدیب: «بو نئجه پادشاه‌د‌یر کی، هئچ کسی آسمیر، کسمیر»
فیکری ناظیمه سون درجه آکتوال و معاصیر گؤرونوردو. آخیرینجی دفعه باکیدا بیزه گلنده
ناظیم آرتیق پیلله‌کنلری داها راحات، داها ایناملا قالخیردی. هم کئچیردیگی
اینفارکتین یارالاری ساغالمیشدی، هم ده واختی ایله اونا طیاره ایله اوچماماغی، چوخ
حرکت ائله‌مگی توصیه ائتمیش حکیملردن فرقلی اولاراق باشقا بیر حکیم
عکسینه، آنجاق طیاره ایله اوچماغی، چوخلو حرکت ائتمگی، بیر سؤزله تام آکتیو حیاتلا
یاشاماغی مصلحت گؤرموشدو. ناظیم ائله بیل جاوانلاشمیشدی، گومراه‌لاشمیشدی،
اونسوز دا دایم ایشیق ساچان بو آدام داها دا ایشیقلانمیشدی سانکی. بلکه بونا سبب ناظیمین
آخیرینجی سئوداسی ایدی، «ساچلاری سامان ساری‌سی، دویوم‌سوز، بؤیوک اینسانین سون
عشقی، سون آغری‌سی». بیزه حیات یولداشی وئرا تولیاکووا ایله گلمیشدی. ناظیمین گومراه‌لیغی،
نیکبین‌لیگی، ایشیغی هئچ کسین گؤزوندن یایینمیردی. بو باره‌ده اونادئیه‌نده ناظیم وئرا دا باشا دوشسون دئیه روسجا، اؤزونه مخصوص شیرین
لهجه ایله جاواب وئریردی: «
يا کاک لونا، ائتا اونا سولنتسه، يا آتراژايو يئيؤ سوئت ». سئوگی ناظیمین دیلینه همیشه گولدوگو کؤهنه
تشبئهلری گتیرمیشدی. ناظیم حیکمتین اووقاتیندان، داورانیشیندان دویماق اولموردو
کی، بو سئوگینین ایکینجی اوزو، ایشکنجه‌لی، آغری‌لی، فاجیعه‌لی طرفی ده
وار. بونو شاعیر اؤزو دقیق ایفاده ائدیب: قیسقانج‌لیق‌لارین ان
دهشتلی‌سی اؤزوندن دفعه- دفعه گنج، سئوگیلی‌نین سندن
سونرا کئچه‌جک گونلرینه قیسقانماقدير.
۶۰ ایلدن بیر آز آرتیق یاشادی ناظیم. بو آلتمیش ایلین
دؤرد ده بیرینی، اون بئش ایلینی محبسلرده کئچیردی. اؤزو آزادلیقدا اولان ایللرده
اؤلکه‌سینده شعری دوستاق اولدو، کیتابلاری یاساق اولدو، آدینی چکمگی قاداغان
ائتدیلر. ایللرله اونو هده‌له‌دیلر، ساختا مجلله‌لره اساس‌لانان «قانونی» اؤلوم حؤکمو
ایله، یاخود تدبیرله قورولموش «تصادوفى اؤلومله»، آوتوموبیل قضاسی، جانی بیچاغی،
سرخوش قصدی... ساتقین بورژوا ژورنالیستلری، جاهیل ادبیات تؤر- تؤکونتولری، پاخیل
«شاعیرجیکلر»، اونو نه‌د‌ه ایتیهام ائتمه‌د‌یلر، اونا نه بؤهتان آتمادیلار؟ بو
اتهاملارین ان «یومشاقلاری» ادبی طعنه‌لر ایدی، کلاسیکلری
اینکار ائدیر، میللی شعر وزنلرینی قیریر، کیمی‌سه تقلید ائدیر. درک ائده
بیلمیردیلر کی، ناظیم سوییه‌د‌ه شاعیر، کلاسیکلری تکرار ائده بیلمز، او اؤزو کلاسیک‌دیر.
آنلایا بیلمیردیلر کی، ناظیم میقیاسدا شاعیرین میللی ادبیاتا گتیردیگی وزن آرتیق
بو ادبیاتین دوغما وزنی مؤوقعینی قازانیر. قانمیردیلار کی، ناظیم اؤلچوده شاعیر
هئچ کسی تقلید ائده بیلمز و اؤزو ده تقلید اولونمازدیر. بلکه ده قانیردیلار،
قانماق ایسته‌میردیلر.
۶۰ ایل عرضینده تورک مطبوعاتینین ناظیم حیکمت حاقیندا
یازدیقلارییلا تانیش اولدوقدا قوتبدن- قوتبه قدر اوزاق موختلیف رای‌لر و
قیمتلرله قارشیلاشیرسان. «تورکیه‌د‌ه ایندییه قدر کئچن شاعیرلرین ان بؤیوگو ناظیم
حیکمت‌د‌یر» (نوروللاه آتاج) فیکریندن ناظیمی ان رزیل، ان ایرنج، ان آلچاق کوچه
سؤیوشلریله تحقیر ائد‌ن فؤحشلره قدر هر نؤوع، هر چئشید یازییا راست گلمک مومکوندور. آما بو رای، قیمت
فرقلری‌نین قارما قاریشیغی ایچینده ده معین بیر نتیجه حاصیل
اولور: ادبی حیاتدا معین مؤقعلری و دگرلری اولان یازیچیلار، مفکوره‌سیندن، عقیده‌سیندن، ائستئتیک ذؤوقوندن
آسیلی اولمایاراق هر حالدا ناظیمین اؤلچو میقیاسینی بیلیرلر. ناظیمه قارشی ان
آبیرسیز، حیاسیز، اینصاف‌سیز هوجوملار ائد‌نلر ایسه آدلاری هئچ کسه بللی اولمایان
جیزما قاراچیلاردیر. ادبیات تاریخی‌نین هانسی
کونجونده-بوجاغیندا آدلاری قالاجاق‌سا محض ائله ناظیمه گؤره قالاجاق. بؤیوک شاعیره
لکه‌لر یاخدیقلارینا گؤره لعنتله یاد اولوناجاقلار.
ناظیمین
ادبیات عالمینه آتیلدیغی ایلک گنج‌لیک ایللرینده اونون ایستعدادی قیمتلندیریلمیشدیر.
هله ۱۹۳۰- جو ایلده صدری ائرته‌م یازیردی: «یئنی بیر سس وار:
ناظیمین سسی... ناظیم شاعیردیر وتئخنیکادا، ذؤوق‌د‌ه، ایچده یئنی بیر شاعیردیر.
ناظیم یئنی‌نین ایفاده‌سید‌یر. اونون میصراعلاری روحون و سسین حوریؔتیندن باشقا
قایدا تانیماز... ناظیمین میصراعلاری نفس آلیر».
تورک نثرینین
باشقا گؤرکملی نماینده‌سی صباح الدین علی ۱۹۴۱- جی ایلده
حیکمته گؤندردیگی مکتوبوندا یازیر:
«ناظیم، سنین
یالنیز دوستون اولماقلا دئییل، سنینله عئینی عصرده یاشاماغیملا دا ایفتیخار ائدیر‌م».
ناظیم حبسده
یاتارکن بئله نه فعال اجتماعی چالیشمالاریندان، نه قاینار یارادیجیلیغیندان
قالیردی. محبسده او چوخ آکتیو شکیلده معاریف‌چی‌لیک ایشی ايله، بیر نؤوع پئداقوژی
فعالیتله ده مشغول اولوردو. موختلیف واختلاردا، موختلیف جزا ائولریندا‌ه اونونلا محبوسلوق
چکمیش ایبراهیم بالابانین رسام، اورخان کمالین یازیچی اولماسینین سببکاری ناظیمد‌یر.
شاعیر هر ایکی‌سینین فیطری ایستعدادینی دویموش، بو ایستعدادلارین یؤنونو دقیق موعین‌لشدیرمیش،
وئرگیلرینی دوزگون استیقامتلندیرمیشدير.
اورخان کمال
مشهورلاشاندان سونرا ناظیمه حصر ائتدیگی شعریندا‌ه یازیر:
«سن منیم
ماوی گؤزلو آرکاداشیم
قابیل دئییل
اونوتماغیم سنی...
دونیانی و
اینسانلاریمیزی سئومگی سندن اؤیرندیم،
حکایه، شعر
یازماغی
و کیشی کیمی
قووغا ائتمگی سندن اؤیرندیم...
۱۹۴۳
ناظیمین
آچدیقی یوللا آددیملایان، چوخ ایستعدادلی و افسوسلار کی، دونیانی چوخ ائرکن یاشیندا
ترک ائتمیش اورخان ولی بؤیوک اوستاد حاقیندا بئله دئییر:
«بو آن
آوروپادا تانینان بیر تک شاعیریمیز وار- ناظیم حیکمت. او دا بیزه گؤره تانینمیر.
بیز: آمان، کیمسه دویماسین، بیلمه‌سین- دئییریک. آما فایداسی یوخدور: دویموشلار،
بیلمیشلر، تانیمیشلار».
ن. حیکمت آمالی‌نین
داوام‌چیلاری، موترقی تورک یازیچی و شاعیرلریندن عزیز نسین‌ین، یاشار کمالین، فاضیل
حوسنو داغلارجانین، ملیک جئودت آندایین، هالدون تانئرین، اوقتای آکبالین و
باشقالارینین بؤیوک اوستادا محبتلری و حؤرمتلری طبیعیدیر. آما ناظیمین دگرینی،
اونون «تورکجه‌نی گؤزللشدیرمه‌سینی» (ضیا گؤی‌آلپ)، «تورک شعریندا‌ه قودرتینی
اثبات ائتمیش و صنعت ساواشیندا ظفر بایراغینی چوخ اوجا بیر تپه‌ېه تاخماسینی» (خالید
ضیا اوشاقلی‌گیل)، «اورژینال‌لیق، ایلهام و قودرت باخیمیندان شاه اثرلر دئییله بیله‌جک
پارچالار یازدیغینی» (خالیده ادیب آدی‌وار)، «ناظیمدن سونرا یئنی نسیلدن هئچ بیر شاعیرین
بو شؤهرته چاتا بیلمه‌مه‌سینی» (یاقوب قدری قاروسمان اوغلو) اعتیراف ائد‌ن موختلیف
شاعیر، ادیب و موتفکیرلر اجتماعی- سیاسی آماللاری، ائستئتیک و فلسفی باخیشلاری، ذؤوق،
اوسلوب صنعت آنلاییشلاری اعتیباریله ناظیم حیکمتدن چوخ اوزاق ایدیلر، بعضن تام عکس
قوتب‌دا دایانمیشدیلار. تورک ادبیاتینین کلاسیکی عبدوالحق حامید دئییر کی، «ناظیم
حیکمت بیگ مندن یانلیش‌سیز بیر صحیفه اوخویا بیلمز، منی آنلایاماز... آنلامادیغی
حالدا نئجه تنقید ائده بیلر؟ آما من حاق تانییان آدامام... ناظیم حیکمتی اؤز
ژانریندا بگنیرم. ایستعدادی وار»...
بوتون بو
سیتاتلاری من ۱۹۶۷- جی ایلده
ایستانبولدا چیخمیش «ناظیم حیکمت تورک باسینیندا» آدلی کیتابدان گتیریرم.
تورک
مطبوعاتینین ناظیم حاقیندا وئردیگی، موختلیف یازی‌لاری ایچینه - آلمیش بو
کیتابی ورقله‌مک ناظیمین طالعینی، یارادیجی‌لیق یولونو، بلالی باشینین چکدیگی
عذابلاری قاورآماق باخیمیندان چوخ عبرت‌آمیزدیر. کیتابدا جوربجور جیزما قاراچی‌لارین
شاعیر حاقیندا کوللی میقداردا فؤحش و بؤهتانلاری دا توپلانیب. ناظیمین موباریزه‌لرده،
قووغالاردا کئچن، کرم کیمی یانا- یانا یاشانیلان مشققت‌لی عؤمرونو داها یاخشی
باشا دوشمک اوچون، اونون ایللر بویو نه‌لر چکدیگینی و کیملرله قارشیلاشدیغینی
دویوب درک ائتمک اوچون بو نادان فیکیرلرله تانیش‌لیق سون درجه اهمیتلی‌د‌یر. کیتابدان
بعضی پارچالار:
بیری‌سی (ناظیم حاقیندا یازیدا بو جاهیللرین
آدلارینی بئله چکمک ایسته‌میرم) فیکرینی بئله ایفاده ائدیر:
«مثلاً منه
فوتوریست بیر شاعیری سئوه‌جکسن و خوشلاناجاقسان و یاخود دا ناظیم حیکمتین شعرلرینی
آلقیشلایاجاق‌سان دئمک، منی اؤلدورمگه برابردیر». (ص ۲۰).
«ناظیم حیکمت
شاعیردیر، فقط بؤیوک شاعیر دئییل. بو تورپاقدا دوغولموشدور، فقط تورک دئییل. حسرت شعرلری
یازیر، فقط صمیمی دئییل. مملکت‌چی گؤرونور، فقط یوردسئور دئییل» (ص. ۱۸۷)
«ناظیم بو
میللتین، بو خالقین، بو وطنین، بو تاریخین اوزونو آغاردان دئییل، قارالدان‌دیر.
هم ده بو ائله- بئله قارالاردان دئییل، یاغلی قارادیر».
«او، بوتون
تورک ادبیاتی گؤز اؤنوند‌ه توتولورسا، آنجاق اورتا درجه‌د‌ه بیر شاعیردیر» (ص. ۲۵۴)
«ناظیم هر
شئی اولا بیلر، فقط تورک اولا بیلمز... تورک دیلینی و مدنیتینی زنگینلشد‌یرمه‌سی ادعاسی
بوسبوتون بوشدور» (صِ. ۱۸۷).
گوجسوز حیددتدن، اقتدارسیز حسددن، ایچلرینی گمیر‌ن،
دیدیب- تؤکن پاخیل‌لیقدان، گؤزگؤتورمه‌مکدن تؤر‌ه‌میش بو یازی‌لارین مؤلفلری
ناظیم حیکمتدن، اونون دیری‌سیندن و اؤلوسوندن (فؤحشلرین بیر قیسمی شاعیرین وفاتیندان
سونرا یازیلیب) نه ایسته‌‌ییردیلر، نه وئرمیشد‌یلر اونا آلا بیلمیردیلر؟ بو موحافیظه‌کارلاری،
مورتجعلری، «ساغ‌چیلاری»، تورکلرین اؤز تعبیرینجه «گئری‌چیلری» ان چوخ غضب‌لند‌یرن
ناظیمین کومونیست اولماسی‌ایدی. محض ائله بونا گؤره ده تورکییه‌نین او زامانکی باش
ناظری سولئیمان دمیرل شاعیری تورک ادبیاتیندان آییرماغا جهد ائد‌ه‌رک مجلیس
کورسوسوندن بیانات وئریردی، «اوغلونو تورکییه کومونیست پارتییاسینا آمانت ائتمیش ناظیم
حیکمت وطن شاعیری اولا بیلمز».
طبیعیدیر
کی، مورتجع سیاسی عقېده‌لردن موحافیظه‌کار صنعت باخیشلاری دوغور. ناظیم دونیا گؤروشونو،
سیاسی غایه‌سینی بگنمه‌ینلر اونون شعرینه، پوئتیک اوسلوبونا دا آغیز بوزوردولر.
«عجبا، بو ناظیم حیکمتوف یولداشین (آیدین‌دیر کی، «حیکمتوف» و «یولداش» سؤزلری
ریشخندله ایشله‌دیلیر- آ.) صنعت ده نه دگری وار؟ بعضی آوارالار طرفیندن عصرین
ان یوکسک شاعیرین اولدوغو بئله ادعا ائدیلن بو سانچو پانجونون شاعیرلیگی حقیقتن
۱۰۰ نؤمره‌لی‌د‌یرمی، منه سورارسینیزسا؛ صیفیردیر. شعر وزن‌لی و قافییه‌لی اولار.
بئله اولمایان یازیلارا نثر دئیه‌رلر» (ص. ۱۱۵).
دئمه‌لی، ناظیمین بیر سوچو دا وزن و قافییه احکاملارینا ریعایت ائتمه‌مگینده‌ا‌یمیش.
«آخی ۲۵- ۲۶ هئجالی میصراعلارا (!)
یازیلان شعرلرین (!- نیدالار یازی مؤلفی‌نین‌د‌یر- آ.) نه قدر دادسیز اولدوغونو هر کس آنلامیشد‌یر»
(ص. ۲۵۴)
ناظیم بو
سایاق هوجوملارا چوخ گنج یاشلاریندان آلیشمیشدی و اونلاری جاوابسیز قویموردو. اؤزو
ده سؤز آلتیندا قالان آدام دئییلدی. واختیله بیر تورک گئنئرالی‌نین: «ناظیم، الیم‌د‌ه
اوؔلکی ایختیاریم اولسایدی سنی دار آغاجیندان آسدیرار، سونرا آلتیندا هؤنکور- هؤنکور
آغلایاردیم»- سؤزلرینه جاواب اولاراق دئمیشدی، «پاشا، منیم ده الیم‌د‌ه ایختیار
اولسایدی، سنی آسدیراردیم، آما آغلاییب ائله‌مزدیم». سربست شعره قارشی هوجوملارا،
جاواب اولاراق ناظیم اؤز صنعت عقیده‌سینی بئله ایضاح ائدیردی، «شعرله نثری، حکایه‌نی،
رومانی، تئاترو و سایره‌نی آییران شئی، بیری‌سینین وزن‌لی و قافیه‌لی اولماسی، دیگرلرینین
وزن‌سیز و قافییه‌سیز اولماسی دئییلدیر. هئجا وزن‌لی، قافییه‌لی یازیلار واردیر
کی، شعرله هئچ بیر علاقه‌سی یوخدور،. شعر، رومان، حکایه و سایره کیمی ادبیات شؤعبه‌لرینین
بیرینی دیگریندن نیسبی اولاراق آییران شئی، شکیلدن زیاده موحتوا، هاوا، درین‌لیگی،
میقیاس فرقینه و حاصیل فیکیر و حیس ساحه‌سیند‌ه گؤردوگو- ایشدیر».
۱۹۲۹- جو ایلده یازیلمیش بو سؤزلردن اوتوز ایل سونرا ناظیم بیر
یونان شاعیریله موباحيثه زامانی، همین شاعیرین «قافییه سیز شعر باشیندا ساچی
اولمایان قادینا بنزر،» فیکرینه جاواب اولاراق: «یئرلی- یئرسیز قافیيه‌لنمیش شعر
ایسه صیفتی‌نین هر یئریند‌ه توک بیتن قادینا بنزه‌ر»، دئمیشدی. (بو موکاليمه‌نی
منه واختیله اکبر بابایئو دانیشمیشد‌ی).
ناظیمین
بدخاهلاری او قدر جاهیل و نادان ایدیلر کی، اونلارلا نظری موباحيثه‌لره گیریشمگه دگمزدی.
شاعیرین کؤلگه‌سینی قیلینجلایانلاردان بیرینین عوام‌لیق درجه‌سینی تعیین ائتمک
اوچون بیرجه مثال کیفایت‌د‌یر. ناظیم شعرلرینین بیرینده تورکمن قاییق‌چی‌سینی
بوددا هیکلینه بنزه‌دیر... شاعیرین بو «بؤیوک سهوینه» ایراد توتان تنقیدچی:
«اوخوماق لازیمد‌یر، یولداش! دئیه اونون باشینا عاغيل قویور، بوددا دینی تورکمنیستانا
تاریخین هئچ بیر دئوروند‌ه گیرمه‌میش‌دیر».
باشقا بیری‌سی
ناظیمین ان گؤزل میصراعلارینی مثال چکیر:
یاشاماق بیر
آغاج کیمی تک و حورؔ
و بیر اورمان
کیمی قارداشجاسینا
و بوندان
سونرا اوزون- اوزادی آغاجلارین تک بیتمه‌سی و مئشه‌ده اولماسی حاقیندا علمی
مولاحيظه‌لر گتیریر، شاعیرین «کم‌ساوادلیغینی» ایفشا ائدیر. «بؤیوک شاعیر دیلی چوخ
گؤزل ایشله‌د‌ه بیلن شاعیردیر. ناظیم حیکمت دیلیمیزه نه قازاندیرمیش دیر؟ هئچ نه.
عکسینه، اصلی، کؤکو اولمایان کلمه‌لر گتیرمیش‌د‌یر. او سربست نظمه قورشانماقلا و
یئنی مؤوضوعلار گتیرمکله ایختیلال‌چی و ییخیجی بیر داورانیش گؤسترمیشدیر، آما
سربست نظم تورک ادبیاتی اوچون یئنی اولمادیغی کیمی، مؤوضوعلاری دا آختارما و
کوپیادیر».
شاعیری نامیق
کمال و باشقا کلاسیکلری اینکار ائتمکده، سربست نظمیله، قافیيه‌لریله تورک شعرینی
پوزماقدا گوناهلاندیرماقلا برابر تقلیدچی‌لیکد‌ه ده تقصیرلند‌یریردیلر.
بدخاهلارینین رایینجه کیمی تقلید ائدیردی ناظیم؟ البته مایاکوفسکینی. «مایاکوفسکی‌نین
تاثیری آلتیندا قالدیغی و اونو کوپیا ائتدیگی» باره‌ده سوآلا جاواب اولاراق ناظیم
دئییر: «هئجا وزنینی بوراخیب «وزن‌سیز» یازی یازماغا باشلامامین ایلک نومونه‌سی
«آجلارین گؤز ببکلری دیر». من بو یازینی یازدیغیم زآمان روسجا بیلمیردیم و مایاکوفسکی‌نین
آدینی بئله ائشیتمه میشدیم... بو گون منی... مایاکوفسکینی تقلید ائتمکده اتؔهام
ائد‌نلر اصلیند‌ه مایاکوفسکینی اوخومامیش و اونو تدقیق ائتمه‌میش اولانلاردیر» ۱۹۳۷.
بو جاوابا
باخمایاراق مایاکوفسکی‌دن تامامیله خبرسیز، ناظیم حیکمتی اؤتری اوخوموش نئچه اهل‌‌قلم
ایلدن ایله، یازیدان یازییا، مقاله‌دن مقاله‌یه یئنه تقلیدچی‌لیک‌دن، سؤز آچیر.
«ناظیم حیکمت
مشهور قیزیل شاعیرلردن مایاکوفسکی و یئسئنین کیمیلری تقلید ائتدی. ادبی دگری نه؟» ۱۹۵۱- جی ایلده یازیلمیش بو سؤزلرین صاحبی گؤرونور مایاکوفسکی‌دن
باشقا یئسئنین‌ین ده آدینی ائشیدیب ايمیش. یالنیز آدینی ائشیدیب، چونکی اوخویا
بیلسه‌یدی گؤرردی کی، ناظیم حیکمتله سئرگئی یئسئنین تامامیله بامباشقا شاعیرلردیر.
«ناظیم حیکمت
بؤیوک تورک شاعیری، حتی بؤیوک شاعیر دئییلدیر، مایاکوفسکی و باقریتسکینی تقلید
ائتمک بیر کیمسه‌نی بؤيوک شاعیر ائده بیلمز». ۱۹۶۷- جی ایلده بو سؤزلری یازان آدام باشقا بیر سووئت شاعیرینین
باقریتسکی‌نین ده آدینی ائشیدیبمیش (واختیله باقریتسکی ناظیمین شعرلرینی روس
دیلینه چئویریب).
ناظیمی
تقلیدچی سایانلار، تورک ادبیاتینا «آنادولونون سسینی دئییل روس ایستئپلرینین
یئللرینی» گتیرمکده اتهام ائد‌نلر،اؤزلرینی وتنپرور، تورک پاتریوتو، میللت‌چی حساب
ائد‌نلرین بعضیلری فرانسانین اونونجو درجه‌لی بولوار یازيچيسى اولان و ناظیم طرفیندن
دامغالانمیش پیئر لوتی قارشیسیندا قویروق بولاییردیلار:
«تورک دوشمنی»
فلان دئیه اوز توتما پیئر لوتییه.
آچیق
دانیشماق گرگد‌یرسه او سندن قات- قات آرتیق سئودی بیزی.
او سندن قات-
قات یاخین بیزه.
بو دا میللت
قهر‌مانلاری. بو دا اونلارین میللی غورورلاری.
سجييه‌وی‌دير
کی، ناظیمه هجو شکلیندا‌ه یازیلمیش شعرلرین بدیعی سوییه‌سی ده سون درجه آشاغی‌دیر.
بونلار سون دره‌جه ایبتیدا‌يی، بسیط و دایاز نظم‌لی بوشبوغازلیق‌د‌یر. آما باشقا
بیر فاکت دا سجیيه‌وی دیر. واختیله ناظیمه قارشی بئله هجولردن بیرینی سونرالار جيدی
عالیم کیمی تانينان عبدولباقی گؤلپینارلی یازمیشد‌یر. او، ناظیمی تورک ادبیاتینین عنعنه‌‌لرینی اینکار ائتمکده،
کلاسیکلره نیهیلیست موناسیبت‌ده اتهام ائدیردی. نئچه ایللر سونرا ایسه ع. گؤلپینارلی
ناظیم حاقیندا تامام باشقا فیکیر سؤیله‌ییر: «کیم اینکار ائده بیلر کی، او یئنی
یئپ- یئنی، فقط ایچیمیزده دویدوغوموز سسی دویدوردو بیزه. کیم اینکار ائده بیلر
کی، اوندا دونیانی و اؤلکه‌میزی بولدوق بیز و گئتدیکجه ده ایچدن بولوروق.
اونودولان دونه‌نیمیزی خاطیرلادان او، یاشانان بو گونون شعرینی یارادان او...
حیاتا و حقیقته باغلی تورک شعرینی یوکسلدن گنج شاعیرلردن هانکی‌سی اونو اوخومامیش،
هانکی‌سی اونا حئیران اولمامیش و اعتراف ائدیم کی، هانکی‌سی اونا یاخینلاشا بیلمیشدیر.
اونون سسی عصرلر بویونجا تاریخین گریلمیش تئللریندن روحلارا بیر چاغلایان کیمی
دولاجاق. اونون سسی زامانلار آشاجاق و اینسان‌لاری بیر عوممان کیمی قاپلایاجاقدير».
ان قریبه‌سی،
اؤز زمانه‌سی‌نین پوپولیار شاعیری اولان، «گؤزللرین گؤزلرینده سیاحته چیخان»
اورخان سئیفی اورخانین ناظیم حیکمته موناسیبتی‌د‌یر. بو موناسیبت موختلیف ایللر
عرضینده، بعضن‌سه ائله بیر ایلین ایچینده دفعه- دفعه کؤکلو دگیشیر. اورخان سئیفی‌نین
باشقا-باشقا واختلاردا و باشقا- باشقا قزئتلرده، درگیلرده یازدیقلاریندان
مثاللار گتيرک.
۱۹۳۲، «ناظیم حیکمت... شایانی دقت بیر شاعیر...»
۱۹۳۷، «ناظیمین نه ذؤوقو، نه دوشونجه‌سی، نه غایه‌سی
بیزیمکینه بنزه‌ر. قوت‌لی بیر مدنییتی اولمادیغی اوچون هم صنعت ده، هم ده حیاتدا بيزيم قبول ائتدیگیمیز بدیعی
و اجتماعی قیمتلرین هئچ بیرینه اهمیت وئرمه‌ییب، حیاتینی بئله بیزیم حیاتیمیزین نیظامینا
اویدورمادی، ایلک اؤنجه بیر فانتازییا ساییلان جوشغونلوغو و قریبه‌لیکلری گئتدیکجه
جدی و تهلوکه‌لی شکیل آلماغا باشلادی...
...
اوزون ایللر
بئله ادبی و اجتماعی موحیطده یاشاییب یازیق ناظیم. ناظیمه وئریلن اتهاملار باشقا
دؤورلرده، باشقا اؤلکه‌لرده، باشقا شرایطده ناظیمه بنزه‌مه‌ین باشقا صنعت کارلارا
دا وئریلیب. بؤیوک صنعتکارلار بیر- بیرلرینه نه قدر بنزه‌میرلرسه، اونلارین
بدخاهلاری، آیاقلارینین آلتینی قا زانلار بیر او قدر بیر- بیرلرینه
اوخشاییرلار. کین- کودورتده، عوام‌لیقدا، کم‌فورصت‌لیکده... دوشونجه سوییه‌لری،
ایفاده طرزلری، حتی اوسلوب خوصوصیتلریله.
ناظیمه قارشی
هوجوملارین اساس ایستیقامتی اونو تورک خالقیندان، اونو روحوندان، عنعنه‌لریندن
آییرماق، اونو میللی دگرلره نیهیلیست موناسیبت بسله‌ین «وطن‌سیز» بیر بشر اوغلو
کیمی، کوسموپولیت کیمی تقدیم ائتمک جهدیله باغلی‌ایدی... «بو تورپاغین، نعمتلرین،
اینسانلارین قوخوسونو وئرمگه چا لیشان ایلک شاعیریمیز ناظیم حیکمتی» (اوکتای
آکبال) بیر «کند یازیچی‌سی» بو سایاق تقدیم ائدیر:
«مایاکوفسکی
تقلیدچی‌سی، ناظیم پاشازاده حیکمت بین اوغلو بو خالقین روحونو تمثیل ائتمکدن چوخ
اوزاقدير. او بو یوردو نه گزمیش (اون بئش ایل محبسده یاتان یازیق، مملکتی نئجه گزه‌ئید‌ی
آ.) نه گؤرموش، نه ده دویموشدور
...
بو تورپاغین
دردی اونون تکرله‌مه‌لریند‌ه‌کی...قورو گورولتودان چوخ باشقادیر. ناظیم حیکمتین شعرلریندا‌ه
محللی رنگ دئییلن شئیین زرره‌سی گؤرونمور. صنعت اثرلرينین ساختالیغینی و دگرسیزلیینی
گؤسترن ان بؤیوک دلیل بودور. هئچ بیر جمعیتین و هئچ بیر تورپاغین مالی اولمایان بو
باغیرتیلاردا قوت‌لی بیر فیکیر و فلسفه آراماق دا آرتیق زحمت اولار» (ص. ۲۷۵)
ناظیمی تورک
خالقیندان، شعریتدن، فیکیردن، فلسفه دن محروم ائتمکله اورکلری سویوموردو... تورک شعرینی
دونیا مئیدانینا چیخاران، آدی عصرین بؤیوک صنعت‌چیلری ایله بیر سيرادا چکیلن، آنا
دیلینی ان یوکسک بئین‌الخالق مجلیسلرده سسلنديرن ناظیمین شؤهرتینه قیسقانیر و بونا
گؤره ده بو شؤهرتین اؤزونو بئله دانیردیلار:
«ناظیم حیکمت
دونیانین بؤیوک شاعیری دئییلدير. ناظیم حيکمت ادعا ائدیلدیگی کیمی بوتون دونیانین
تانیدیغی بؤیوک بیر شاعیر اولماقدان اوزاقدير. دونیانین بؤیوک بیر شاعیری اولماق
ائله آسان بیر ایشمیش کی».
بوتون بو
سفسفه‌لره دؤزه بیلمه‌ین عزیز نئسین: «دونیا عقل‌سیزدیرمی؟ دئیه سوال ائدیر» ناظیمین
«ان گوجلوطرفی شاعیرلیگی‌نین دگرسیز اولدوغونو ادعا ائدیرلر. بئله بیر ادعا بوتون
دونیانین عقل‌سیز اولدوغونو سانماق دئمکدير. بو ادعادا اولانلار ناظیمین اثرلرینین
(۶۰ دیله چئوریلدیگینی، هر دیلدا‌ه بیر چوخ دفعه نشر
اولوندوغونو، گونلر کئچدیکجه ده داها چوخ یايیلدیغینی و بونون سببلرینی دوشونمه‌لیدیرلر».
***
ناظیم
حیکمتله و عزیز نئسینله باغلی بیر ائپیزود چوخ تاثیرلی‌دير. ناظیم تورکییه‌دن
چیخاندان بری عزیز نئسین اونو بیر داها گؤرمه‌میش، سسینی ائشیتمه‌میشدی. ۱۹۶۶-جی ایلده عزیز نئسین سووئت اتفاقینا گلیر. (او سیرددان
باکیدا میرزه جه- لیل یوبلئییندا‌ه ایشتیراک و چیخیش ائدیر.) موسکوادا ناظیمین
قبرینی زیارت ائدیر، شاعیرین منزیلیند‌ه اولور. ناظیمین اؤلوموندن بیر آز قاباق
سسینی یازدیردیغی کاسئتی عزیزه هدیه وئریرلر. اورادا ایمکان تاپیب دینله‌یه
بیلمیر. تورکییه‌یه قاییدارکن درحال یاخالاییب پولیسه آپاریرلار، چآمادانلارینی
آختاریرلار، همین کاسئتی تاپیب قورورلار. عزیز نئسین ناظيمین ایللردن بری ائشیتمه‌میش
دوغما سسینی، گؤزل شعرلرینی درین دویغویلا اوخوماسینی پولیس منطقه‌سیند‌ه، اونا
دوشمن گؤزویله باخان امنیت ظابطلرینین آراسیندا دینله‌ییر، گؤزلری یاشاریر، یاریم
ساعتدا اوچ قوتو سیقارئت چکیر. ظابطلر اونا باخیب گولورلراونلار ناظیم شعرینین تاثیر
گوجونو دویماغا قادیر اولسایدیلار، داها پولیسده نيیه ایشله‌ییردیلر کی... عزیزه گولورلر.
اثرلریله بوتون تورکییه‌نی گولد‌ورن عزیز نئسینه. بو سفر ایسه عزیز نئسین گولمور، گولدورمور،
آغلاییر. بؤیوک دیدره‌گین ناظیمه آغلاییر، اؤزونه آغلاییر. نامیک کمالدان ییلماز
کونئیه‌جه‌ن ان دگرلی اوغوللاری زیندانلاردا، سورگونلر- ده، قوربتلرده، «اؤلومدن
بئتر موهاجیرلیکد‌ه» چوروین خالقین آجی طالعینه آغلاییر.
*
* *
هر شئیی بو گوندن
قوپارماق، قامارلاماق ایسته‌ینلر گله‌جکدن یآمان قورخورلار. آما «گله‌جک»کلمه‌نین
ائله فورماسیندان گؤروندوگو کیمی موطلق‌دير، لابوددور، اونون گلیشينی هئچ بیر قوه
ساخلایا بیلمیر. بعضن اوزاق گله‌جگین حؤکمو، گومان ائتدیگیمیز حقیقتلر ائله بیل
نسلین گؤزو قارشیسیندا تصدیق اولونور. ناظیم اونو تعقیب ائد‌نلره تورکییه‌نین او
زامانکی باش ناظيریندن بولوار قزئتینین یالتاق رئداکتورونا قدر اوزونو توتوب:
«خالقیم، دیلیم یاشادیقجا منیم ده آدیم یاشایاجاق، آما سیزلری کیم یاد ائد‌ه‌جک» دئییردی.
بو سؤزلر ائله بیر نسلین عؤمرو بویو ثبوتا یئتدی. ناظیمی تعقیب ائد‌نلرین، شاعیری
پیسیکديرنلرین آدلاری کیمین یادینا دوشور؟ ایستر باش ناظير اولسون، ایستر اونون
ادبی مدداحلاری. ناظیم ایسه یاشاییر و دونیا دوردوقجا یاشایاجاق. او، عصریمیزین ان
اوجا زیروه‌لریندن‌دير. بعضن موباحيثه ائدیرلرناظیم ۲۰- جی یوز ایلین بیرینجی‌می شاعیری‌دير، ایکینجی‌می،
اوچونجومو؟ شاعیرلری نؤمره‌له‌مک معناسیز ایشدیر. هر بؤیوک شاعیر یالنیز اونون
اؤزونه مخصوص یئری توتور و بو مقامدا اونون هئچ بیر شریکی، اورتاغی، رقیبی یوخدور.
...،۱۹۷۵-جی ایلده ایستانبولدا اولدوم. نئچه مین تاریخی اولان بو
شهر منیم اوچون ان چوخ ناظیم حیکمتین آدی ایله، یارادیجیلیغی ایله باغلی ایدی.
ناظیمین جئویز آغاجینا چئوریلدیگی گولخانه پارکینا گئتدیم. ناظیمین لپه‌یه دؤنوب
کئچدیی بوغازایچینی، دالغا اولوب چیرپیلدیغی قادیکؤی ایسکله‌سینی گؤردوم،-سینه‌سیند‌ه
قرنفیل کیمی گوله یاراسی آچیلمیش تورک گنجینین اؤلو دوشدوگو بایازیت مئیدانینی گزدیم،
ایستیقلال جادده‌سینی، قالاتاراسای کؤرپوسونو، مودئرن محله‌لری، کؤهنه چارشیلاری، گئنیش
پروسپئکتلری، دار دالانلاری دولاشدیم. نه ناظیم حیکمت کوچه سی گؤردوم، نه ناظیم
حیکمت مئیدانی. نه هیکلی اوجالدیلیب ایستانبولدا نه موزئیی آچیلیب. شاعیرین آدینا
نه مکتب وار، نه کیتابخانا، نه پارک، نه تئاتر، نه موکافات. اوزاقدان گمی فیتی
ائشیدیلیر. بوغازایچیندن گمی کئچیر. «ناظیم حیکمت» گمی‌سی...
...
«کرم کیمی» شعری
سس‌لنیر قولاغیمدا:
سن یانماسان،
من یانماسام،
بیز
یانماساق،
نئجه چیخیر
قارانلیقلار آیدینلیغا.
۱۹۸۲۱۹۸۵.
No comments:
Post a Comment