Dec 4, 2022

شاعیر مفتون امینی ده سئوه نلرینی ترک ائتدی

سورگونده گونئی آذربایجان (ایران) قلم انجومنی 


تاسفله بو ایل آذر آیی نین اونوندا (2022-11-30) شاعر مفتون امینی نین ده بارلی و بهره لی حیاتی سونا چاتدی.

مفتون امینی ماجرا دولو حیاتیندا، ایران و آذربایجان ادبیاتینا چئشیتلی اینجی لر بخش ائتدیکده ن سونرا، دوخسان آلتی یاشیندا حیاتا گؤز یومدو.

شعرده «مفتون» تخلص ائده ن یداللاه امینی، غربی آذربایجانین سایین قالا (شاهین دژ) شهرینه باغلی اولان «هولاسو» کندینده دونیایا گؤز آچدی و اؤنجه تبریز، اورومیه و مراغا شهرلرینده یاشاییب و چالیشدیقدان سونرا، پهلوی رژیمی نین آنتی دموکراتیک و شوونیستی سیاستلرینه سسیز قالمادیغی اوچون، دفعه لرله پولیس و امنیت اورگانلارینین باسقی و تضییق ینه معروض قالمیش و نتیجه ده تهران شهرینه کؤچ ائتمه یه مجبور اولوب و حیاتی نین سونونا کیمی بو شهر   ده یاشامیشدی.

اؤز دئدییینه گؤره، اوتای آذربایجانین آدلیم شاعیری «صمد وورغونون» شعرلرینی چوخ سئودییی اوچون، شعرده «مفتون» تخلصینی سئچمیشدی.

«وورغون» فارسی دیلینده شیدا و عاشیق معناسیندا ایشلندیی اوچون، شاعیرین «مفتون» تخلصینی ده بئله آنلاماق اولار.

اؤنجه کلاسیک شعری ایله باشلایان مفتون امینی، سونرالار سربست شعر فورماسینی سئچیب و فارسی دیلینده ن باشقا، آنادیلی آذربایجان تورکجه سینده ده شعرلر قوشماغا باشلامیشدی.

مفتون امینی نین فارسی و ترکی دیلینده ایگیرمی ده ن چوخ شعر مجموعه سی واریدی.

مفتون امینی نین آذربایجان تورکجه سینده قوشدوغو شعرلری «عاشیقلی کروان» و «آجی چای» کتابلاریندا توپلانمیشدیلار.

فارسی دیلینده یازدیغی شعر مجموعه لرینده ن «دریاچه»، «کولاک»، «انارستان»، «نهنگ یا موج»، «اکنون های دور» و «فصل پنهان» کتاب لاریندان یاد ائتمک اولار.

البته شاعیرین فارسجا شعر مجموعه لرینده ده چوخ واخت لار آذربایجان تورکجه سینده یازدیغی شعرلره راست گلمک اولار.

مثلا شاعیرین فارسجا نشر ائتدییی "اکنون های دور" شعر مجموعه سینده, «29 بهمن» قیامینا حصر ائتدییی بیر شعری وار:

آلوولو تبریز

ایکی گون قالاندا بؤیوک چله‌دن،

آغ گونش چیخاندا قارلی قله‌دن.

قیزارتدی عینالی اؤز یان- یؤوره‌سین،

اونون شؤوقو آلدی ارکین دؤوره‌سین.

اوجا بیر سس دوشدو ساعات زنگینه،

قیزیل شفق چؤکدو شهرین رنگینه.

تبریزین قلبینه ایشیق ساچیلدی،

آغیر بیر یوخودان گؤزو آچیلدی.

مینلر سماوار تک خلقین سینه‌سی

قاینا‌دی، قاینادی داشدی کینه‌سی.

دورولدو رنگلری توتغون اومیدلر،

قول- قاناد آتدیلار یورغون ایگیدلر.

و ....

بو شعرده شاعیر تبریز ده ن دانیشاندا, حقلی اولاراق "آلوو" دان دانیشیر.

و گینه او مجموعه ده قهرمان تبریزه هدیه اولونموش بیر باشقا شعره ده راست گلیریک:

قوی بو گونو دئسین قوجا آشیقلار

ائل ایچینده باشی اوجا آشیقلار.

ضیالی قارداشلار، آییق گئتسینلر

بابک اولادینا لاییق گئتسینلر.

ساخلاسینلار ارکین اوجا حؤرمتین

شهیدلرین، ایگیدلرین شهرتین.

ظفرلر قازانسین هر زمان تبریز،

اؤلمه سین، اؤلمه سین قهرمان تبریز!

و یا "دریاچه" شعر مجموعه سینده, بؤیویوب- بویا باشا چاتدیغیمیز مظلوم شهریمیزده ن دانیشاندا, "آلوولو – ایلدیریملی"  تبریز ده ن سؤز ائدیر:

غمـيـن قـوربـانـی تـبـريز، ائللی تبريز

آلاولو ـ ايـلديـريـملی, سئللی تـبـريز

نه قانلار قايناييب سندن، اولوب داش

بـئـلـئـيكيم ائـينالـينـدان بـلـلی تـبـريز.

شاعیرین "فصل پنهان" آدلی فارسجا شعر مجموعه سینده, اینام و امید دولو بیر شعرینی اوخوماق ممکون دور:

حق، چای كيمی دريايه آخيب يول تاپاجاقدير 

داش آتـمـاقـيلا كـيمسه اونو چـؤنـدوره بـيلمز.

دونــيـادا قـارانـلـيـقـلار اگــر جمع اولا با هـم   

بـيـر خیرداجا جه شمـعين ايشيغين سؤندوره بـيـلمز.

یارادیجیلیغیندا آذربابجان شعرینه داها آرتیق یئر وئره ن مفتون امینی، دئمک اولار کی، بو ساحه ده فارسی شعرین گؤرکملی نماینده لرینده ن بیری اولان رضا براهنی ده ن اوستون یئر آلیر.

مفتون امینی نین "آشیقلی کروان" آدلی شعر مجموعه سینین نشری,  اونون چوخ یاخین دوستو اولان اوستاد شهریارین "حیدربابایه سلام" پوئماسی نین نشری کیمی – هر زمان  فارس شوونیزمی نین قاپازی آلتیندا اینله ین - آنا دیلیمیزین یاشاییب و انکشافی اوچون, بیر "حادثه" ساییلیردی. شاعیر، بویوک اوستالیقلا زنگین فولکولور و شفاهی ادبیاتیمیزدان یارارلاناراق بو گؤزل مجموعه نی یاراتمیشدی:

عجب حالدير، اوره ك قئينير، غم اوينور

سازين قوربانی، قـالخيـن آی آشـيـقـلار !

ساتیریک شعرلریله مشهور اولان آذربایجانلی شاعیر عمران صلاحی نین، «عاشیقلی کروان» شعر مجموعه سی حقده بیر مشهور سؤوز واردی:
"مفتون، عاشیقلی کروان دا عشق ده ن، انسان دان و طبیعت ده ن دانیشیر. بو شعرلری اوخویاندا، آداما ائله گلیر کی، بیر کروان عاشیق یولدا گئده رکن، چالیب - اوخوماقدادیلار."

معاصیر فارسی شعرین گؤرکملی نماینده سی احمد شاملو، مفتون امینی نین شعری حقینده دئییر: "ِکشکی بویالی، رنگلی شعر دئمک امکانی اولایدی، مفتون ایسه بونو باشارمیشدی."

آدی هر زمان یاشار رضا براهنی ده، دوستو مفتون و اونون شعری حقده «طلا در مس» کتابیندا یازمیشدی.

اؤز شعری حقینده مفتون امینی نین دئدیکلرینی بیر جمله ده تلخیص ائتمک ایسته سک، دئییر کی: تکراردان خوشوم گلمیر و شعرلریمین بیر چوخونون قیسا اولماسی دا، یالنیز بو سبب ده ندیر.

مفتون امینی گوجلو بیر ادبیات خادیمی اولاراق عین زمان دا انسانلیغا حؤرمت بسله ین و "اینسانلیغی" هر شئی ده ن اوستون توتان شاعیرلرده ن بیری دی: 

چوخ اللشدين سنه اصلان دئسينلر،

قوچ اوغلان يا ايگيد ترلان دئسينلر،

عزيزيم جهد ائله بونلاردان آرتيق،

سنه اينسان، فقط اينسان دئـسـينـلر!

او پهلوی رژیمی نین آزادلیق سئوره انسانلارا قارشی باسقی سینا سسیز قالمادیغی اوچون، دفعه لرله او رژیمین امنیت اورگانلاری واسیطه سیله سورقو - سئوالا چکیلمیش و چئشیتلی اذیت لره معروض قالمیشدی.

بوتون دونيالارين درديـن قـانـار داغ،

سؤال ائتسن سكوت ايـلـه دانـار داغ،

سهندين اوستی قاردير، آلتی قـاندير،

بو جوشقون درددن بير گون يانار داغ.

دئیه ن مبارز و انسان سئوه ر شاعیر، یاخین دوستلاری اولان صمد بهرنگی و بهروز دهقانی رابطه سینده دفعه لرله امنیت اورگانلارینا چاغریلدیغی و هده قورخو آلتیندا یاشاماسی نتیجه سینده - اؤز دئدییی کیمی - اوزون زمان شعر دئیه بیلمه میشدی. ائله جه ده مشهور سیاهکل حادثه سینده ن سونرا، یازدیغی شعرلریله علاقه ده او زمانکی وحشت و ترور مرکزی اولان کمیته ی مشترک ضد خرابکاری ده سورغو - سئوالا چکیلمیشدی. 

یئری گلمیش کن بو گون ایران دا اون سکگیز مین آزادلیق سئوه ر انسانین اسلام رژیمی نین حبس خانالاریندا محبوس اولماسینی و اونلارین هر گون سورقو- سئوالا چکیلمه سینی نظرده آلاراق، مفتون امینی نین فارسجا یازدیغی "انسان و بازپرس" شعرین ده ن بیر نئچه بیتی نقل ائتمک مناسبت سیز اولماز:

بازپرس:

ای مرد سر بلند شتابنده کیستی؟

انسان:

انسان، خدای خاک.

بازپرس:

هان! بیشتر بگو، پدر و مادر تو کیست؟

انسان:

مادر نسیم صبح و پدر آفتاب ظهر.

بازپرس:

جای تولد خود و تاریخ آن بگوی.

انسان:

نوروز سال حادثه در شهر انتظار.

بازپرس:

آیا شناسنامه و یا خود شماره اش.

انسان:

انسان شناسنامه ندارد, شماره نیز

شکل قیام او سرپا یک معرفی است.

بازپرس:

بر گوی نام دولت متبوع خویش را.

انسان:

جز سرنوشت خویش مرا دولتی نبود.

بازپرس:

اینک بگو محل سکونت و کار خویش!

انسان:

من مسکنم جزیره ی شب در خلیج اشک

کارم تلاش جستن راهی به شهر صبح.

و ...

مفتون امینی نین خاطیره لریله وداع لاشمادان، اونون - چوخ سئویلن- شعرلرینده ن بیرینی وئرمکله، دئمک لازیمدی کی، ادبیات سئوه ر انسانلار اوچون اونون هر زمان یئری بوش اولاجاقدی:

خـيـالـون بـيـ‌ر مـلامـت گـؤزلو قيز ديـر

كه هر مجـليـسـده منلـه ديـز به ديـز ديـر

نه يازميشدين بهـارين خوش! عزيـزيـم؟

بو يئرده سـن گئده ن گـونـدن پايـيزديـر!

آذربایجانلی بیر شاعیر اولاراق، شعرلرینین بیر چوخونو فارس دیلینده یازماسینا رغما, خالقیمیزین بویوک شاعیرلرینده ن بیری اولان مفتنون امینی نین آدی و خاطیره سی ملتیمیزین یادداشتیندا یاشایاجاقدی.

 سورگونده گونئی آذربایجان (ایران) قلم انجومنی

12 آذر 1401

3 دسامبر 2022

 

No comments: