نیگار رفیعبگلی
تاریخیمیزین قهرمانلىق صحیفه‌لرینده آذربایجان قادینی‌نين
اؤز شؤهرتی، اؤز شرفلى یئری وار. «کیتابی-دده قورقود» قهرمانی ایگید بوغاجا سود
وئرن آناسی، کوروغلونون صاديق نیگاری، قاچاق نبی‌نين سيلاحداشی قوچاق هجر - خالقیمیزین
ایفتیخاری‌دیر. مغرور، اگیلمز بیر قیزین شرفینه باکیدا مؤحتشم قالا اوجالتمیش
شاعير خالقیمیز وطن تورپاغی‌نين ان فوسونکار گوشه‌لرینه شاعيرانه آدلار وئریب –
قیزبنؤوشه یایلاغی، قیرخ قیز بولاغی، گلین قایاسی...
خالقیمیزین کئچمیشده مودریک حؤکمداری نوشابه ده اولوب،
جسور عوصيان باشچی‌سی روستم ده، تدبیرلی دؤولت خادیملری سارا خاتون دا، توتی بیکه
ده...
آنجاق خالقیمیزین کئچمیشینده قادینلاریمیزین گؤز
یاشلاریندان دوغان دریالار، آه-ناله‌لریندن بولودلانان سمالار، آغیلاردان
پارچالانان اورکلر ده اولوب.
اؤلولر دونیاسی‌نين عفونتی ایچینده یاشیل و کؤمکسیز پؤهره
کیمی اسیم-اسیم اسن، تاپدانان، ازیلن، اینجیدیلن بالاجا، ظریف بیر وارلیق - اون
ایکی یاشلى نازلی، جلیل ممدقولوزاده‌نین یانیقلى قلمیندن دوغولموش کؤورک قیزجیغاز،
مؤمین و کوت حاجی حسنین قیزی، بدبخت ایسگندرین باجیسی، شهوت حریصی فیریلداقچی شئیخ
نصروللاهین «شیکاری»...
کیم بیلیر بلکه، نازلی‌نين شاعير تبعی واردی؟ کیم بیلیر،
بلکه او، باشینا گلن موصیبتلری شعر میصراعلارییلا ایفاده ائتمک ایسته‌ییرمیش،
باجارمیرمیش؟ بلکه، شعر یازماغی باجارسایدی، اونو شئیخ نصروللاهین موردار آغوشونا
آتماق ایسته‌ين آتاسینا، گؤزو، آغلی، قولاغی مؤوهومات دومانیندان توتولموش آتاسینا
بو سؤزلرله موراجيعت ائدردی:
یالواررام قوهوم-قارداشا،
باخ گؤزومدن آخان یاشا،
باختیمی دؤندرمه داشا،
وئرمه منی یادا، آتا!
سالما یانار اودا، آتا!
کسمه هریئردن چارامی،
ووروب قاناتما یارامی،
گل کئچیرمه سن چیرامی،
وئرمه منی یادا، آتا!
سالما یانار اودا، آتا!
آنام بوینون بوکوب آغلار،
باجیم سینه‌سینی داغلار
باجیم قیزی قارا باغلار
وئرمه منی یادا، آتا!
سالما یانار اودا، آتا!
نازلی سنه شیرین بالا
حاقدان کئچیب، چکمه آلا
آلدانیب دؤولته، مالا،
وئرمه منی یادا، آتا!
سالما یانار اودا، آتا!
حاجی حسن آغا کؤرپه قیزینی دؤولته، مالا، بو دونیانین
نعمتینه، ثروتینه دئییل، او دونیانین جنت خولیاسینا، شریعتین «ثوابینا» قوربان
وئرمک ایسته‌ییردی. نازلی‌نين باجیسی یوخ ایدی؛ اونون اوچون سینه‌سینی داغلایان -
قارداشی دردلی ایسگندر ایدی. بو شعرین ده مولیفی «اؤلولر»ده‌کی نازلی، میرزه
جلیلین اؤلمز نازلی‌سی یوخ، رئال حیاتدا یاشامیش، شاعیره نازلی‌دیر.
آدلارینین عینی‌ليگی
تصادفی‌دیر. آجی طالعین، قارا بختین، یانیقلى یالواریشلارین عینی‌ليگی تصادفی
دئییل - اینقیلابدان اوولکی دؤورده قادینلاریمیزین عمومی موصیبتی، فاجيعه‌سی، عاقیبتی‌دیر.
سانکی شاعيره نازلی، میرزه جلیل نازلی‌سی‌نين آغریلارینی
شعر دیلیله ایفاده ائدیر.
سانکی میرزه جلیل نازلی‌سی نئچه-نئچه رئال نازلی‌نين بدیعی
تجسومو، تیمثالی‌دیر.
قارشیميزداکی کیتاب آذربایجان قادینلیغی‌نين بیر نؤوع
پوئتیک سالنامه‌سی‌دیر. بو سالنامه‌نی حؤرمتلى عالیمیمیز، یازیچیمیز عزیزه خانيم
جعفرزاده نئچه ایلین گرگین آختاریشلاری، آغیر زحمتی، سعیی نتیجه‌سینده توپلامیش‌دیر.
سالنامه نئچه-نئچه آذربایجان شاعيره‌سی‌نين چوخ عصرلیک فعالیتی، ایلهامی، یانغی‌سی
نتیجه‌سینده یارانمیش‌دیر.
صنعت، شعر - همیشه زحمتله یارانیر. قادین صنعتکارین زحمتی
بلکه ده ایکی قات‌دیر. ادبیات تاریخی‌نين بؤیوک سیمالاری - آنتیک یونان شاعيره‌سی
سافودان، 20- جی عصرده یازیب-یاراتمیش، نوبئل موکافاتی
لاورئاتی قابریئلا میسترالا قدر بیر چوخ قادین صنعتکارلار حیاتلارینین و پئشه‌لرینین
بو ایکی‌قات چتینلیگیندن دؤنه-دؤنه دانیشمیشلار. سئوگیلرینه، عایله‌لرینه،
عزیزلرینه صداقتله، ایلهاملا شعرلر حصر ائتمیشلر. قلمی، دفتری، یازی ماساسینی اؤز
اثرلرینده دقیق، معنالی سؤزلرله ترننوم ائتمیشلر. شرق شاعيره‌سی‌نين، ایسلام اؤلکه‌لرینده
یاشاییب-یارادان قادین صنعتکارین ایشی ایسه ایکی قات زحمتدن باشقا، هم ده، اون قات
جسارت، هونر ایدی.
آروادلا کیشینی باغلاییر کبین،
بو ایشه یول وئریر شریعت، آیین،
منیمسه کبینیم بیر روباعی‌دیر!
وارمی بو کبینه یول وئرن بیر دین؟
بو وقارلی سؤزلری سککیز یوز ایل بوندان قاباق سؤیله‌میش
آذربایجان شاعيره‌سی مهستی گنجوی اؤز سوالی‌نين جاوابینی دا بیلیردی. بیلیردی کی،
بئله بیر کبینه یول وئرن دین یوخدور و ایسلام دینی بئله بیر نیکاهین ان قددار
دوشمنی‌دیر. بو آجی حقیقتی مهستی خانیم دا بیلیردی، اوندان سونراکی عصرلرده
یاشاییب-یاراتمیش اونلارلا باشقا شاعيره‌لر ده، ناتوان دا، حئیران خانیم دا، کمینه
ده، قره العین ده، آشیق پری ده. بیلیردیلر و بیله-بیله «کبینلرینی» روباعیله،
قوشمایلا، گرایلییلا، غزل ايله، بایاتییلا «کسیردیلر». بو کبینین بهره‌لری، بو
نیکاهین اؤولادلاری گؤزلریمیز قارشیسیندادیر: صحیفه‌لری چئویریریک، اوزاق-اوزاق
ایللرین آردیندان قولاقلاریمیزا سسلر، صدالار گلیر. اینجه و ظریف قادین
پیچیلتیلاری، غملى زومزومه‌لر، شیرین لایلالار، تأثیرلی آغیلار، بعضن ده گولوشلر،
شوخ قهقهه‌لر... بلی، گولوشلر، قهقهه‌لر. چونکی ان آغیر چاغلاردا، ان مشقتلى
دؤورانلاردا بئله اینسانلار، خوصوصیله قادینلار، گولوشو اونوتماییب، شن ظارافاتدان
یادیرغاماییبلار.
چکمه‌سی جیغ-جیغ ائیلر،
ائویمیزی پالچیق ائیلر.
زهله‌م گئدیر او یاردان
هر گئجه آجیق ائیلر.
سامووار پیققیلداییر،
قندقیران شاققیلداییر.
زهله‌م گئدیر او یاردان،
ایش بیلمز، ناققیلداییر.
سو گؤتوردوم حوووضدان،
خوشوم گلیر توووزدان،
یار منه پئنجک آلیب،
آستاری قانوووزدان.
بو شوخ، شیلتاق بایاتیلار شاماخی شاعيره‌سی پرینازین‌دیر.
همین او شاعيره‌نین کی، 1902- جی ایلده دهشتلى
شاماخی زلزه‌له‌سی‌نين شاهیدی اولموش و بو موصیبته ده تأثیرلی میصراعلار حصر
ائتمیش‌دیر:
شهرین دام اؤیلری،
اصل ترخام اؤیلری.
زلزله ویران قویدو،
داغیلدی شام اؤیلری.
بو گلن آرابادی،
قوی گلین آرابادی.
دوننکی جنت شهر،
باخ، بو گون خارابادی.
داغدا بیان وارمولا؟
سویوب یئین وارمولا؟
بو اجلسیز قیرغینا،
حاییف دئین وارمولا؟
«سئوینجله کدر اکیز دوغولوب» - دئییبلر. بئله بیر ایفاده
ده وار: «بیر گؤزو گولور، بیری آغلاییر». آذربایجان شاعيرلرینین گولن گؤزلری، خوش
ساعاتلاری دا اولوب. اما گؤزلری داها چوخ قان- یاشلا دولوب، دردلی- الم‌لى آیلاری،
ایللری، یاخشی گونلرینی، ساعاتلارینی اوسته‌له‌ییب. اودور کی، قادینلیغین بو
پوئتیک سالنامه‌سیندن داها چوخ آه- فریاد سسلری اوجالیر. شاعيره‌لر خالقین عومومی
موصیبتلرینه - زلزله‌لره، تالانلارا، ماحاريبه قیرغینلارینا، اؤلنلره، ایتنلره یاس
توتورلار. شاعيره‌لر شرق قادینی‌نین عومومی آجی تالئیینئ - حوقوقسوزلوغا،
برابرسیزلیگه، موطیع‌لیگه آغلاییرلار. بیر ده هر شاعيره‌نین، هر قادینین اؤز شخصی
یارالاری، شخصی دردی، ایتکی‌سی وار.
بؤیوک ناتوان 17 یاشیندا
دونیادان گئدن اوغلو میر عباسا ماتم ساخلاییر:
بویون بلاسین آلیم، سرو تک ییخیلما، اوغول،
دویونجا گؤرمه‌میشم گئتمه، بیرزامان، گئتمه!
چیخایدی کاش گؤزوم، گورمه‌یه‌يدی هیجرانین،
اؤلونجه بیل ائدرم ناله و-فغان، گئتمه!
صاباحاتک اوتوروب چکمیشم جفالارینی،
بویوم برابری‌سن ایندی، الامان، گئتمه!
ایگیرمی یئددی ایل سونرا 20
یاشیندا گنج مشدیخانیم لئیلى، ناتوانین «اؤلورم» ردیفلى غزلینه نظیره یازیب، ناکام
طالعینه آغلاییر:
نیشانه قالمادی مندن. قیزیم دا اؤلدو منیم،
گؤزومه اولدو عجب تیره روزیگار، اؤلورم.
لئیلى اؤزونه آغلاییر، ایتیردیگی قیزینا آغلاییر، فراق
ایچینده قویوب گئتدیگی شاعير سئوگیلى‌سینه آغلاییر. بو نه قدر اینسانی بیر حيس‌دیر.
نئچه- نئچه قادین دونیادان بئله ناکام گئدیب. اما اونلارین دئمه‌دیکلرینی، دئیه
بیلمدیکلرینی لئیلى دئییب، بو سؤزلرله اونلان دا، اؤزونو ده ابدیلشدیریب. پوئزییا
ائله اینساندان دونیادا قالان نیشانه دئییل‌می؟ بیر ده، پوئزییا اینسانین مؤحنت،
اینتیظار، حسرت اوزرینده غلبه‌سی دئییل‌می؟
17- جی عصرده بئش آذربایجان قیزینی اسیر
آپاریبلار. اونلار وطندن اوزاقلاردا حسرت و مؤحنت ایچینده عؤمورلرینی باشا
ووروبلار. بو بئش قلبین عذابلاری - اوچ عصرین سارسینتیلاری، قئیلى-قالی آراسیندا
چوخدان ایتیب،اریییب، اونودولوب. ایتیب؟ اریییب؟ اونودولوب؟ یوخ، بو بئش «یئسیر
قیز»ین بیری - گولشاد شاعيره ایمیش؛ اؤزونون و رفیقه‌لرینین غوصه‌لرینی قلمه آلیب
و بئش قلبین هارایی ایتمه‌ییب. دیدیلیب تؤکولموش جونگ صحیفه‌لرین- دلی، گول لچگی
کیمی ضعیف بیر «آه»، بیر گیلئی، بیر حسرت نغمه‌سی، اوچ عصرین باشی اوستدن گلیب
بیزه، بو گونه چاتیب:
گؤیدن اؤتن بؤلوک-بؤلوک دورنالار،
بیزدان سلام اولسون عجم ائلینه.
یاشیل گئیمیش ساری تئللى دورنالار،
بیزدم سلام اولسون عجم ائلینه.
بئش قیز ایدیک بیر آرادا، بو یئرده،
یا ایلاهی، درمان ائله بو درده
جانیم دورنا، هر وطنده، هر ائلده،
بیزدن سلام اولسون عجم ائلینه.
17-جی عصردن، «ایستانبول شهریندن - قوستنتنییه»دن
گلن بو غملى صدایا، 19- جو عصرده تئهراندان
باشقا بیر شاعيره‌نین یانیقلى سسی سس وئریر:
من آشیغام قارا باخ،
قارا سالخیم، قارا باغ،
تئهران جنته دؤنسه،
یاددان چیخماز قاراباغ.
بو شعر آغابیگیم آغانین‌دیر. ایبراهیم‌خلیل خانین قیزی،
ایران حؤکمداری فتحعلی شاها اره وئریلمیش آذربایجان قیزینین «قیزیل قفسده» یازدیغی
شعر.
بیر-بیرینین معاصرلری اولان شاعيرلریمیز بعضن شعرلشمیش،
بیر-بیرینه پوئتیک جاوابلار یازمیشلار. موختلیف شاعيره‌لرین یاراتدیقلاری «آغام
جانی» ردیفلى غزللر بونا ان یاخشی ميثال‌دیر. اما بو کیتابدا بیز باشقا بیر سسلشمه‌نی
ده ائشیدیریک: بیر-بیریندن خبرسیز اولان، بعضن، حتی آیری- آیری دؤورلرده یاشامیش
شاعيره‌لرین مؤوضوع و طالع سسلشمه‌لرینی...
شاعيره بستی آتاسینا، آناسینا، قارداشینا، بیبی‌سینه،
خالاسینا یالواریر، «یاشی اللی، آغ توکو قاشیندان بللى، آجی سؤزلو، زهر دیللى بیر
آغ یالا منی وئرمه‌یین» - دئیه فریاد قوپاریر.
زهر قاتدیلار آشیما،
بلالار گلدی باشیما،
باخمادیلار گؤز یاشیما،
ساتدیلار کافتارا منی
آغ‌یال جاناوارا منی، -
دئین اسمر، سانکی بستی‌نين سسینه سس وئریر، آتاسیندان،
آناسیندان، قارداشیندان، عمی اوغلوسوندان گیلئی‌لنیر.
و ائله بیل کی، اوچونجو بیر شاعيره بو بختی قارا قیزی تسلى
ایله اوووندورور:
گؤوهر دئیر، زورنان اره وئریلن
بو دونیادا نه بیر سن‌سن، نه ده من.
چادرا موسلمان گئییم «مودا»سی‌نين معین بیر عونصورو دئییلدی:
او، اسارت رمزی، موطيع‌لىک تیمثالی، قادینین اؤز اوستونده داشیدیغی فردی، سیار
زیندانی ایدی. موسلمان ائولرینده اندرون و بیرون آدلی ایکی حیصه اولوردو. پنجره‌سیز
سال دیوارلارلا کوچه‌دن، باییردان گیزلدیلمیش ایچری حیصه - اندرون - قادینلارین
یاشادیغی یئر، بوتون عؤمورلرینی سوردوکلری دار و محدود بیر سیغیناجاق ایدی. چادرا
یالنیز گئییم عونصورو اولمادیغی کیمی، اندرون دا یالنیز معمارلیق ایصطیلاحی دئییل.
چادرا دا، اندرون دا - حیات طرزی، اخلاق و آنلاق نورماسی، ایسلام شرقی‌نين قادینا
اولان «فلسفی» موناسیبتی ایدی.
بو کیتابی واراقلادیقجا دوشونوردوم، شاعيره‌لریمیزین
چوخونون عؤمرو- گونو اندروندا کئچیب، حیاتلارینی قارا چادرا آلتیندا یاشاییبلار.
بس اوندا نه غریبه حال‌دیر؟ بوتون دونیادان تجرید اولونموش، سال داشلارلا، کور،
پنجره‌سیز دیوارلارلا آیریلمیش اندرونا آذربایجان قادینلاری باییرداکی گئنیش
دونیانین بوتون دویغولارینی، سئوینج و کدرلرینی کئچیره بیلیبلر، چادرانین قارا
پرده‌سی آلتیندان یئر اوزونون بوتون رنگلرینی، چالارلارینی گؤره بیلیبلر، سئچه
بیلیبلر...
باشقا دینلر کیمی ایسلام دینی، اینسانین فردینی، «من»اینی
اؤلدورمگه چالیشیب. بو جهتدن شریعت احکاملاری قادینلارا قارشی داها آمانسیز اولوب.
اینسانین بؤیوکلوگو، باریشمازلیغی و قودرتی اوندادیر کی،
او، همیشه اؤز منليگی، غورورو اوغروندا عوصيانا قالخیب. بو اینسانلىق عوصيانیندا قادینلیغین
دا اؤز پایی وار. بعضن «عوصيان» سؤزون موستقیم معناسیندا قیام، ووروش اولوب،
قوربانلار آپاریب. بئله شهیدلردن بیری طاهیره قره العین‌دیر. اما اینسان لیاقتی
اوغروندا دؤگوشون ظاهير‌ن گؤرونمز، سس‌سیز، ساکیت فورمالاری دا وار، شریعتین
دونیانی قادینا حرام ائله‌دیگی بیر دؤورده سئوگی حاقیندا، حیات حاقیندا اؤز سؤزونو
پیچیلتییلا بئله اولسا دا دئمک فداکارلیق‌دیر، هونردیر. چونکی بو ضعیف پیچیلتیلار
اصل شعره چئوریلیرسه، دئمه‌لى اونلار قلبین چیرپینتیلاریندان دوغولوب. قلبین
چیرپینتیلاری ایسه، طبیل ضربه‌لریندن فرقلى اولاراق ائشیدیلمزدیر.
البته، کیتابداکی شعرلر نه کمیت، نه ده کئیفیت باخیمیندان
عینی اؤلچوده دئییل‌دیر. آنجاق ان یاخشی شعرلرده شاعيره‌لرین منی، فردی دویولور:
هر بیرینین اؤز سسی، اؤز سؤزو ائشیدیلیر.
آغابیگیم آغانین غزلیندن ایکی میصراع حیفظ اولونوب. بو
بئیتده نارین مئه کیمی یونگول، گوجله سئزیلن بیر تأسوف وار:
افسوس کی. یاريیم گئجه گلدی، گئجه گئتدی،
هئچ بیلمیرم عؤمروم نئجه گلدی، نئجه گئتدی.
آغابیگیم آغانین ظریف‌ليکله ائتدیگی گیلئی قارشی‌سیندا
شهربانونون شیکایتلری نه قدر احتیراصلى و چیلغین‌دیر:
عیشوه بیلمز. غمزه بیلمز، ناز بیلمز،
سئوگی بیلمز، صؤحبت بیلمز، ساز بیلمز،
سؤز ائشیتمز، قاش آنلاماز، گؤز بیلمز،
آنا، منی بیر نادانا وئردیلر.
گوناهیما، بابالیما گیردیلر.
قویون دئییل قویونلارا قاتام من.
اؤکوز دئییل چودارلارا ساتام من.
ایگید دئییل قوجاقلاشیب یاتام من،
آنا، منی بیر نادانا وئردیلر،
گوناهیما، بابالیما گیردیلر.
آذربایجان شاعيرلری بوندان دا کسکین دیلله دانیشماغی
باجاریرلار. آشیق پری حدن آرتیق جانفشانليق ائله‌ين عاشیقی «آغلاما دوعا یازدیر» -
دئیه یئرینده اوتوزدورور.
ظریف، ملاحتلى اولماغی دا باجاریر شاعيرلریمیز. حئیران
خانیمین بو میصراعلاریندا نه قدر اینجه بیر قادین عیشوه‌کارلیغی وار:
ائی سرو- قد و سیمتک.
شکر لب و قؤنچه دهان،
دوغروسو، سن چوخ گؤزلسن،
بیز ده بیر آز پیس دئییلىک.
فاطما خانیم کمینه ساده‌لؤوح بیر صمیمیتله:
«ائی گؤزوم، احمده باخ، گؤر نه قشنگ اوغلان‌دیر» - دئیه، حيسلئرینی
گیزلتمیر.
شاعيره زئینب ایسه آزاد اینسان حيسینی طبیعیليکله ایفاده
ائدیر:
گل ائشیت زئینب سؤزونو،
یولدان ییغ یارین گؤزونو.
چوخ دا اینجیتمه اؤزونو،
گؤتور منی قاچ، ایسماییل!
هر شعر بیر اینسان کاراکتئری، بیر قادین تئمپئرامئنتی، بیر
طالع‌دیر! دویماغی، سئومگی باجاران، بعضن حيسلری اوغورسوزلوغا دوچار اولان، بعضن
یاریندان، بعضن اؤولادیندان، بعضن وطنیندن آیری دوشن قادینلار... داها چوخ
آغلایان، اما گولمگی ده باجاران، ایظطیراب چکن، اومید بسله‌ين، آرزولارلا یاشایان،
دوشونن، دویان قادینلار... حیاتلارینی، حيسلرینی شعرین دیلیله ابدیلشدیرمیش،
عؤمورلرینین شعره دؤنموش قلپه‌لرینی بیزه یادیگار قویوب گئتمیش شاعيره‌لر...
دونیانین هر اوزونو گؤرموش، شوخ بایاتیدان حوزنلو
قوشمالارا قدر هر اووقاتدا شعرلر یازمیش بستی تقریبن یوز ایل عؤمور سوروب، عؤمرونون
بیر عصرینی باشا وورارکن بستی سئوینجینی، دردینی، دویدوقلارینی چوخدان اونوتموش،
یاشیدلارینین، موعاصیرلرینین چوخونو تورپاقلارا تاپشیرمیش، غریبه بیر «واخت غوربتینه»
دوشوبموش. بو «واخت غوربتینده» اونو تانییان قالماییب. شاعيره غریبه بیر نیسگیلله:
آشیق بستی منم،
ائللر تانیمیر...-
دئییر و بو یاشیندا بئله صيرف قادین پسیخولوگییاسینا مخصوص
بیر عیشوه یله علاوه ائدیر:
سیننیم دوخسان اولوب
ایللر اینانمیر.
بیر عصرلیک عؤمرون مودریک تجروبه‌سیندن بستی‌نين باشقا بیر
پوئتیک و درین اوبرازی دا یارانیب:
ملئیکه بویلودو، شیرین لهجه‌لى،
ازلدن تاماشا اولان بو دونیا.
قوجا جادوگردی، آلدادیر سنی،
جاوانلىق دونوندا قالان بو دونیا.
ظنیمجه، بو اوبرازی یالنیز قادین صنعتکار کشف ائده بیلردی.
آذربایجان شاعيرلرینی اوخویون، تانی‌یین، سئوین. اونلار بو
سئوگییه لاییقدیرلر.
No comments:
Post a Comment